موتور اجاره‌اي؛ ناني به قيمت ناامني

روي آوردن جوانان به چنين مشاغلي بازتابي از وضعيت شكننده اقتصاد كشور است 

گلي ماندگار|

 در روزگاري كه هزينه‌ها هر روز بالاتر مي‌رود و قدرت خريد مردم رو به كاهش است، خريد يك موتور سيكلت ساده براي بسياري از جوانان و كارگران غيرممكن شده است. نتيجه اين شكاف اقتصادي، شكل‌گيري بازاري تازه است: اجاره روزانه موتور. بازاري كه در آن هزاران نفر تنها براي تامين معاش روزانه، ناچارند وسيله كارشان را اجاره كنند؛ اجاره‌اي پرهزينه، بي‌ضابطه و همراه با اضطراب دايمي. سال‌هاست كه موتور به عنوان يك وسيله نقليه به تنهايي مورد استفاده قرار نمي‌گيرد، بسياري از افرادي كه موتور دارند يا در اپليكشن‌هاي اينترنتي فعاليت مي‌كنند يا در سطح شهر مسافركشي كرده و امرار معاش مي‌كنند. اما طي سال‌هاي اخير تعداد موتورسوارن شهر هر روز بيشتر مي‌شود و بسياري از اين افراد موتور را تنها وسيله‌اي براي استفاده شخصي نمي‌دانند، بلكه در اين آشفته بازار اقتصادي با آن هزينه‌هاي زندگيشان را تامين مي‌كنند. 

بازار اجاره موتور؛ راهي براي بقا

در خيابان‌هاي پررفت‌وآمد شهر، كافي است به چند مغازه لوازم يدكي يا تعميرگاه مراجعه كنيد تا ببينيد بخشي از كارشان به «اجاره موتور» اختصاص دارد. اجاره‌ها معمولا به‌صورت روزانه يا هفتگي انجام مي‌شود. هزينه اجاره بسته به نوع موتور، بين ۴۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان در روز متغير است. بسياري از اين موتورها مستهلك و كاركرده‌اند و صاحبانشان آنها را به اميد درآمدي ثابت، در اختيار كساني مي‌گذارند كه توان خريد ندارند. قراردادها بيشتر شفاهي بسته مي‌شوند و خبري از بيمه يا حمايت قانوني نيست. نتيجه آنكه اجاره‌كننده علاوه بر پرداخت اجاره سنگين، بار ريسك سرقت يا خسارت احتمالي را نيز به دوش مي‌كشد.

 بازاري تازه در دل بحران

اگر تا چند سال پيش خريد يك موتور دست‌دوم نيازمند صرف هزينه‌اي معقول بود، امروز قيمت‌ها چنان افزايش يافته كه حتي ساده‌ترين مدل‌ها نيز براي بسياري دست‌نيافتني شده است. همين موضوع موجب شكل‌گيري بازاري شده كه صاحبان موتورها، وسيله خود را به ديگران اجاره مي‌دهند.

روايت كساني كه موتور اجاره مي‌كنند

رضا، ۲۹ ساله، پيك موتوري در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: براي خريد يك موتور دست‌دوم ساده بايد حداقل ۵۰ ميليون بدهم، در حالي كه حتي پول اجاره خانه را به زور جور مي‌كنم. مجبورم موتور اجاره كنم. اگر شانس بياورم، روزي دو ميليون دربياورم، اما يك‌سومش همان اول خرج اجاره مي‌شود. تازه اگر اتفاقي براي موتور بيفتد، صاحبش خسارت مي‌خواهد. مسعود، ۴۰ ساله، كارگر ساختماني نيز اظهار مي‌دارد: وقتي كار ساختمان نباشد، موتور كرايه مي‌كنم و مسافر مي‌زنم. اين اجاره‌ها كمرشكن است، ولي از بيكاري بهتر است. بيشتر وقت‌ها ترس دارم كه تصادف كنم و بدهكار شوم. يوسف، ۲۲ ساله، دانشجو است و براي تامين هزينه‌هاي تحصيلش مجبور است كار كند، او نيز به «تعادل» مي‌گويد: براي هزينه دانشگاه مجبور شدم كار كنم. خريد موتور كه غيرممكن بود، حالا مجبورم هر هفته موتور اجاره كنم. نصف درآمدم خرج اجاره مي‌شود. آينده‌ام نامعلوم است.

دختري كه در اسنپ موتور كار مي‌كند

عاطفه دختري است 25 ساله او با موتور اجاره‌اي در اسنپ موتور كار مي‌كند، او به «تعاد» مي‌گويد: صاحب موتور در اسنپ ثبت نام كرده و من موتور را اجاره كرده‌ام تا با آن بتوانم هزينه اجاره خانه و زندگي مادر و خواهر بيمارم را بدهم.او مي‌افزايد: وقتي براي تحويل گرفتن يا تحويل دادن سفارش مراجعه مي‌كنم افراد عموما تعجب مي‌كنند اما من چاره ديگري ندارم، قبلا در يك شركت كار مي‌كردم اما از 6 ماه پيش شامل تعديل نيرو شدم. چاره ديگري جز اين كار ندارم، مي‌خواستم خودم موتور بخرم كه ديدم فراهم كردن پولش اصلا كار آساني نيست.  عاطفه مي‌گويد: مادرم خيلي نگران است كه بلايي سرم بيايد اما فعلا نتوانسته‌ام كار ديگري پيدا كنم. خواهرم مبتلا به سندروم داون است و نگهداري از او كار آساني نيست. هزينه دارو و درمانش زياد است و كمك هزينه‌اي هم به او مي‌دهند كفاف هزينه يك هفته را نمي‌دهد.

ناامني شغلي و فشار رواني

آمنه عبدي، كارشناس جامعه‌شناسي در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: اين وضعيت تنها يك مشكل اقتصادي نيست؛ بلكه پيامدهاي اجتماعي و رواني جدي هم دارد. اجاره‌كنندگان موتور عملا در شرايط ناامني شغلي به سر مي‌برند. هر لحظه ممكن است صاحب موتور قرارداد شفاهي را لغو كند يا موتور خراب شود و فرد كارش را از دست بدهد. او مي‌افزايد: از سوي ديگر، استرس ناشي از احتمال تصادف يا سرقت، فشار رواني مضاعفي بر آنها وارد مي‌كند. چنين وضعيتي باعث فرسودگي و كاهش اميد به آينده در ميان نسل جوان مي‌شود. عبدي خاطرنشان مي‌كند: اينكه جوانان مجبور باشند براي كار كردن موتور اجاره كنند، نشانه بارز بحران اشتغال و شكاف طبقاتي است. ابزار كار نبايد به كالاي لوكس بدل شود. نبود حمايت از نيروي كار، زمينه‌ساز بازارهاي غيررسمي و افزايش ناامني اقتصادي است.

 باز توليد چرخه فقر

اين كارشناس جامعه‌شناسي ادامه مي‌دهد: اجاره موتور روزانه، اتلاف منابع است. فرد بخشي از درآمدش را براي اجاره وسيله كار مي‌پردازد، در حالي كه اگر امكان خريد داشت، مي‌توانست سرمايه‌گذاري بلندمدت كند. اين وضعيت چرخه فقر را بازتوليد مي‌كند. آمنه عبدي تاكيد مي‌كند: ركود بازار كار سنتي و كاهش فرصت‌هاي شغلي در بخش‌هايي مانند ساختمان‌سازي و صنعت، بسياري را به سمت مشاغل غيررسمي سوق داده است. اپليكيشن‌هاي حمل‌ونقل و سفارش غذا فرصت تازه‌اي ايجاد كرده‌اند، اما استفاده از آنها نيازمند داشتن موتور است. كساني كه توان خريد ندارند، مجبور به اجاره مي‌شوند و اين يعني ادامه چرخه بي‌ثباتي و ناامني.

   تبعات بلندمدت؛ تشديد شكاف طبقاتي

او در بخش ديگري از سخنان خود در مورد تبعات بلندمدت چنين مشاغلي اظهار مي‌دارد: اين مساله باعث تشديد شكاف طبقاتي ميان كساني كه وسيله كار دارند و كساني كه ندارند. همچنين اقتصاد غير رسمي به دليل نبود قرارداد و بيمه گسترش پيدا كرده و امنيت شغلي هر روز بيش از قبل از بين مي‌رود. 

عبدي ادامه مي‌دهد: اين مساله به نااميدي اجتماعي در نسل جوان دامن زده و باعث مي‌شود كه چشم‌انداز آينده براي آنها هر روز غبارآلودتر و دور از دسترس‌تر باشد. جواني كه نمي‌تواند شغل رسمي و درستي داشته باشد، قطعا توانايي تشكيل خانواده و فرزندآوري را هم ندارد و اين يعني قانون جواني جمعيت هم در عمل اجرا نخواهد شد.

بازتابي از وضعيت شكننده اقتصاد

اين كارشناس جامعه‌شناسي مي‌گويد: اجاره يك‌روزه موتور بيش از آنكه نشانه‌اي از خلاقيت يا انعطاف‌پذيري بازار كار باشد، بازتابي از وضعيت شكننده اقتصاد و معيشت مردم است. براي هزاران جوان و كارگر، اين تنها راه تامين نان شب است؛ ناني كه بهايش ناامني، اضطراب و محروميت از آينده‌اي مطمئن است. او در پايان مي‌افزايد: اين پديده به ما يادآوري مي‌كند كه اگر راهكاري جدي براي حمايت از نيروي كار انديشيده نشود، اقتصاد غيررسمي و بي‌ثبات هر روز گسترده‌تر خواهد شد و معيشت مردم بيش از پيش به خطر مي‌افتد.

 بحران دسترسي جوانان به ابزار كار

پديده اجاره موتور روزانه نشان‌دهنده بحران دسترسي جوانان به ابزار كار است. در شرايطي كه خريد موتور حتي دست‌دوم براي بسياري غيرممكن شده، آنها مجبورند بخشي از دستمزدشان را صرف اجاره كنند. اين وضعيت، علاوه بر افزايش فشار اقتصادي، امنيت شغلي را هم تهديد مي‌كند؛ چرا كه اجاره‌نشيني موتور يعني هميشه در معرض بدهي يا خطر از دست دادن وسيله كار بودن. از طرف ديگر، اين بازار اجاره گاه بدون نظارت و ضابطه است. بسياري از قراردادها شفاهي بسته مي‌شود و هيچ تضميني براي حقوق اجاره‌كننده وجود ندارد. در صورت بروز حادثه يا سرقت، مسووليت‌هاي سنگيني بر دوش فردي قرار مي‌گيرد كه اغلب كمترين توان مالي را دارد.

شكاف عميق بين درآمد و هزينه‌هاي زندگي

كارشناسان حوزه كار و معيشت معتقدند پديده اجاره روزانه موتور بيش از هر چيز نتيجه شكاف عميق بين درآمد و هزينه‌هاي زندگي است. افزايش بيكاري و گراني وسايل نقليه ساده، باعث شده ابزار كار به كالايي لوكس بدل شود. آنها هشدار مي‌دهند در صورت ادامه اين روند، با گسترش كارهاي بي‌ثبات و ناايمن مواجه خواهيم بود كه نه تنها معيشت افراد را تضمين نمي‌كند، بلكه آنها را در معرض آسيب‌هاي اجتماعي و اقتصادي جديد قرار مي‌دهد. در واقع اجاره يك‌روزه موتور براي بسياري از جوانان و كارگران بيكار، تنها روزنه اميد براي گذران زندگي است؛ روشي كه در كوتاه‌مدت شايد ناني بر سفره بياورد، اما در بلندمدت نشانه‌اي از شكنندگي معيشت و نبود فرصت‌هاي پايدار شغلي است. اين پديده بيش از آنكه راه‌حل باشد، آينه‌اي از واقعيت تلخ اقتصاد امروز است.