ملاقات با يوزپلنگ آسيايي در قلب توران
ملاقات خبرنگاران محيط‌زيست در سفر به توران با حضور در فرهنگسراي كومش، تماشاي آثار هنرمندان از گونه‌هاي جانوري به‌ويژه گونه‌هاي در معرض انقراض در ايران و ديدن فيلم مستندي درباره يوزپلنگ آسيايي آغاز شد؛ فيلمي تاثربرانگيز با عنوان «گرداب انقراض» كه نشان داد،
ملاقات خبرنگاران محيط‌زيست در سفر به توران با حضور در فرهنگسراي كومش، تماشاي آثار هنرمندان از گونه‌هاي جانوري به‌ويژه گونه‌هاي در معرض انقراض در ايران و ديدن فيلم مستندي درباره يوزپلنگ آسيايي آغاز شد؛ فيلمي تاثربرانگيز با عنوان «گرداب انقراض» كه نشان داد، چگونه زيستگاه اين گونه ارزشمند كوچك و كوچك‌تر شده و يوزهاي شناسايي شده به كام مرگ رفته‌اند. علي شمس، مدير سايت تكثيريوز در اسارت درباره يوزهاي در حال نگهداري در اين سايت مي‌گويد: «فيروز» به عنوان تنها يوز نر ۱۴ سال سن دارد. يوزهاي ماده شامل «دلبر» با ۱۵ سال، «ايران» با ۹ سال، «آذر» و «توران» (دو خواهر) ۳ سال و «ابريشم» ۲.۵ سال سن دارند. او درباره امكان انتقال يك يوز نر ديگر به سايت تكثير در اسارت براي جفت‌گيري مي‌گويد: اين سايت مشكل يوز نر دارد. ما يك يوز نر ۱۴ ساله داريم كه آخرين سال‌هاي عمر خود را سپري مي‌كند. سيستم تكثير در اسارت يوز به تعداد بيشتري از يوز نر وابسته است. با يك يوز نر شانس تكثير يوز در اسارت بسيار پايين است اما تصميم‌گيري براي افزودن يوز نر به سايت براساس نتايج ارزيابي‌ها انجام مي‌شود. اكنون تصميمي براي اين كار نداريم. به گفته شمس، يوزپلنگ‌هاي نر در دنيا تا آخرين لحظه عمر قابليت بارورسازي دارند و متوسط عمر آنها ۱۴ تا ۱۵ سال است ولي تنها فاكتورموفقيت در باروري كيفيت اسپرم نيست. مدير سايت تكثير در اسارت يوز مي‌افزايد: براساس آخرين ارزيابي انجام شده از اسپرم «فيروز»، اين گونه هنوز امكان باروري دارد. «فيروز» با «ايران» سه سال قبل جفت‌گيري كرد كه سه توله آن ازجمله «پيروز» تلف شدند. براي ما مهم است كه يك زادآوري كه «فيروز» در آن نقش داشته باشد را ثبت كنيم سپس وارد مرحله بعدي شويم، چون استفاده از تك‌تك ژن باقي‌مانده يوزه اهميت دارد.
«آذر» و «توران» و «ابريشم» به سن جفت‌گيري رسيدند
به گفته شمس «آذر» و «توران» بالغ شده‌اند و امسال آماده جفت‌گيري هستند و براي اين دو و «ابريشم» برنامه دارند تا جفت‌گيري كنند البته هم يوزهاي ماده و هم يوزهاي نر بسيار انتخابگر هستند. احتمال اينكه يوزهاي نر و ماده همديگر را انتخاب نكنند، بسيار زياد است و اين عامل، كار را محدود مي‌كند. او ادامه مي‌دهد: يك ماه اول فصل جفت‌گيري (از اواخر مهرماه تا پايان زمستان) رفتارهاي يوزها را ارزيابي مي‌كنيم. به عنوان نمونه يوز نر چگونه اقدام مي‌كند و ماده‌ها چه واكنشي دارند. ما برمبناي آن تصميم‌گيري مي‌كنيم كه پروسه كنوني را ادامه دهيم يا وارد مرحله استفاده از نر ديگري شويم.
ملاقات با يوزپلنگ آسيايي در قلب توران
او درباره جفت‌گيري‌هاي «ايران» و «فيروز» مي‌گويد: «فيروز» از سال ۱۴۰۰ جفت‌گيري‌هاي كاملي با «ايران» داشته است البته حداقل يك سال تلاشي براي باروري «ايران» نخواهيم كرد. معمولا شانس باروري يوز بعد از سن هفت سال به مرور كاهش پيدا مي‌كند. شمس با بيان اينكه نمي‌توان به‌طور قطع گفت كه «ايران» ديگربارور نمي‌شود، تصريح مي‌كند: اقدامات پزشكي زيادي براي «ايران» انجام شده كه روي باروري آن تاثير گذاشته است كه از جمله آنها بسزارين مي‌توان اشاره كرد.
تغيير شرايط تكثير در سيستم كنترل شده به سيستم نيمه طبيعي
او درباره اقدامات ديگر انجام شده در يك سال اخير مي‌گويد: از نظر اصولي و علمي يك سال است كه پروژه را آغاز كرده‌ايم. سال‌هاي قبل از آن اقداماتي برمبناي يك دانش اوليه انجام شده و آزمون و خطا بود البته با تمام مشكلات حداقل يك زادآوري در سال ۱۴۰۱ داشتيم. براساس آمارهاي موجود ۱۵درصد يوزهاي ماده در شرايط تكثير در اسارت توانسته‌اند توله سالم به دنيا بياورند. پس ما جزو موفق‌ها بوده‌ايم. به گفته شمس از نظر تجربه كشور آفريقاي جنوبي و از نظر علمي امريكا و كشورهاي اروپايي مانند آلمان در زمينه تكثير يوز در اسارت موفق‌ترعمل كرده‌اند. بايد تلاش كنيم شرايط تكثير در سيستم كنترل شده بسته را به سيستم نيمه طبيعي تغيير دهيم و كمترين مداخله را داشته باشيم. مدير سايت تكثير يوز در اسارت درباره اقدامات انجام شده در يك سال گذشته اظهار مي‌كند: اولين ارزيابي را سال گذشته براي ارايه طرح بهسازي سايت تكثير يوز در اسارت انجام داديم. از دو منظر به موضع تكثير در اسارت و فعاليت‌هاي انجام شده نگاه كرديم؛ يكي سايت تكثير و ديگري مديريت بهره‌برداري بود. بررسي‌هاي ما نشان داد كه مديريت بهره‌برداري بسيار مهم‌تر از ساختار است يعني عملكرد ساختار با ايجاد تغييرات جزيي خيلي افزايش يافت ولي در صورت نبود سيستم مديريت يكپارچه به موفقيت نمي‌رسيم.
رصد شبانه‌روزي رفتار يوزها
او اضافه مي‌كند: يكي از تغييرات ايجاد شده در سيستم مديريتي مربوط به رفتارشناسي است كه به صورت جدي پيگيري مي‌شود. رفتار يوزها به‌صورت شبانه روزي رصد و ثبت مي‌شود؛ كاري كه پيش از اين انجام نمي‌شد. هوش مصنوعي را هم به كار خواهيم گرفت. مدير سايت تكثير يوز در اسارت ادامه مي‌دهد: ما در ارزيابي صورت گرفته نزديك به ۱۰۰ مورد اصلاح ساختاري و بيش از ۱۵۰ مورد اصلاح مديريتي داشتيم. در نتيجه امسال به احتمال زياد نتيجه مي‌گيريم البته در بلندمدت اين وضعيت را بهتر مي‌كنيم. به گفته شمس، دامپزشك مقيم در سايت تكثير در اسارت يوز وجود ندارد، چون به آن نيازي نيست. دكتر پيتر كالدول، دامپزشك اهل آفريقاي جنوبي به پروژه مشاوره مي‌دهد و در صورت نياز از دامپزشكان معتمد سازمان حفاظت محيط زيست استفاده مي‌كنيم. او در پايان مي‌گويد: از سال ۹۸ تاكنون ۳۴ توله يوز متولد شده‌اند و صددرصد از يوزهاي ماده بارور شده‌اند. طي اين مدت ۱۴ توله را از دست داده‌ايم.
