سرنوشت مكانيزم ماشه تغيير مي‌كند؟
با نزديك شدن به زمان بند غروب برجام، يكي از اصلي‌ترين موضوعاتي كه همچنان محل ابهام باقي مانده بحث مكانيزم ماشه و سرنوشت آن است. در روزهاي اخير يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه بارها محل بحث بوده اين است كه آيا اروپايي‌ها نسبت به اين موضوع اقدام مي‌كنند يا نه.
با نزديك شدن به زمان بند غروب برجام، يكي از اصلي‌ترين موضوعاتي كه همچنان محل ابهام باقي مانده بحث مكانيزم ماشه و سرنوشت آن است. در روزهاي اخير يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه بارها محل بحث بوده اين است كه آيا اروپايي‌ها نسبت به اين موضوع اقدام مي‌كنند يا نه.
طبق متن برجام در صورتي كه يكي از طرف‌ها تعهدات خود را اجرا نكند يا ساير كشورها نسبت به حسن انجام آن ترديدي داشته باشند بايد موضوع در كميسيون بررسي شود. در سال‌هاي اخير ايالات‌متحده امريكا از توافق هسته‌اي خارج شده و عملا امكان اعمال نفوذ روي آن را ندارد. از‌سوي ديگر كشورهاي اروپايي نيز با وجود باقي ماندن در برجام، به هيچ يك از تعهدات خود پايبند نبوده و عملا با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران همراهي كرده‌اند. به اين ترتيب آن‌طور كه مقامات ايراني مي‌گويند اروپا نيز مشروعيت لازم براي فعال كردن مكانيزم ماشه را ندارد.
با اين وجود اما در اين ترديدي وجود ندارد كه فعال شدن اين مكانيزم كه مي‌تواند به معناي بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران تفسير شود مشكلاتي براي كشور ايجاد خواهد كرد و به همين دليل ايران اعلام كرده كه تلاش خود را براي متوقف كردن آن افزايش خواهد داد. در همين فضا دور جديدي از گفت‌وگو ميان ايران و اروپا برنامه‌ريزي شده است. در گفت‌وگوهاي پيشين به موضوع دسترسي بازرسان آژانس به تاسيسات صلح‌آميز اتمي ايران پس از حملات متجاوزانه امريكا و رژيم صهيونيستي به عنوان شرطي براي فعال نكردن «سازوكار ماشه» اشاره شده بود كه در اين خصوص، يك مقام ايراني به خبرگزاري رويترز گفته «به دليل آسيبي كه به تاسيسات اتمي ما وارد شده، بايد به برنامه جديدي با آژانس دست پيدا كنيم و ما اين موضوع را به مقامات آژانس نيز منتقل كرده‌ايم.» ايران به دليل عمل نكردن «رافائل گروسي» مديركل آژانس به وظايف قانوني‌اش در حفاظت از تاسيسات اتمي صلح‌آميز ايران در تجاوزگري رژيم صهيونيستي و امريكا به اين تاسيسات كه تحت پوشش توافق پادماني با آژانس قرار داشت، همچنين گزارش فني جانبدارانه او درباره برنامه هسته‌اي ايران-گزارشي كه تهران آن را زمينه‌سازي اين تجاوزگري مي‌داند- همكاري خود با آژانس را به تعليق درآورد. اگرچه سطحي از گفت‌وگوهاي فني ميان ايران و آژانس در جريان است و تهران اعلام كرده در حال بررسي شكل همكاري با آژانس پس از تحولات اخير است.
سه كشور اروپايي عضو برجام شامل انگليس، آلمان و فرانسه در نامه‌اي در هشتم آگوست (۱۷ مرداد) هشدار دادند كه در صورت دست نيافتن تهران به يك «راه‌حل رضايت‌بخش» براي مسائل هسته‌اي، اقدام به فعال‌سازي سازوكار ماشه براي بازگرداني تمامي تحريم‌هاي سازمان ملل عليه ايران خواهند كرد. اين ضرب‌الاجل ۳۱ آگوست (۹ شهريور) تعيين شده است كه تنها پنج روز به پايان آن باقي مانده است. بازگرداندن دسترسي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تاسيسات اتمي ايران بخش كليدي مذاكرات ايران و اروپا است. طرفين در جولاي در استانبول نيز گفت‌وگوهايي درباره فعال‌سازي سازوكار ماشه داشتند كه نتيجه ملموسي به دنبال نداشت. مقامات ايران تاكيد كرده‌اند اروپا به دليل پايبند نبودن به تعهداتش در توافق هسته‌اي فاقد مبناي حقوقي و اخلاقي براي فعال‌سازي اين سازوكار مقرر در اين توافق عليه ايران است. ايران اعلام كرده است پاسخ آن به بازگرداني تحريم‌ها «شديد» خواهد بود.
«سيد‌عباس عراقچي» گفته است اروپايي‌ها حق اجراي اين سازوكار را ندارند و طبيعي است كه حق تمديد آن را هم نداشته باشند. علي لاريجاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران نيز در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه «اگر پيشنهاد تمديد بدهند، ايران مي‌پذيرد؟»، گفت: در اينجا اختلاف‌نظر وجود دارد. نظر ما اين نيست. بعضي از كشورها اين پيشنهاد را داده‌اند، اما ايران قائل به اين نيست؛ يعني معتقد است كه اين هم يك ترتيب جديدي مي‌شود كه هرازگاهي بيايند بگويند خب حالا ۶ ماه شد، دفعه بعد يك سال شود. ما يك توافقي داشتيم كه ظرف ۱۰ سال اين بايد تمام مي‌شد؛ ديگر بنا نيست به قول معروف جرزني كنند و دوباره به آن اضافه كنند. ايران واقعا قائل به اين نيست. البته بعضي‌ها هم در داخل گفتند خوب است كه مثلا اين ۶ ماه را بپذيريم؛ ولي در كل، ما اين را قبول نداريم.
در چنين شرايطي روز گذشته يك رسانه ادعا كرد كه روسيه به ماجرا ورود كرده و يك طرح جديد را روي ميز گذاشته است. به گزارش امواج مديا، در پيش‌نويس قطعنامه ارايه شده از سوي روسيه به شوراي امنيت، آمده است كه مهلت «مكانيزم ماشه» به شرط فعال نشدن براي شش ماه تمديد شود و به نظر مي‌رسد كه اين مهلت قابل تمديد مجدد باشد.
بنابر اين گزارش به نقل از منابع منطقه‌اي، چين با حمايت از پيشنهاد روسيه، در مانور سياسي مسكو عليه تروييكاي اروپايي شركت خواهد كرد. اين گزارش در‌حالي منتشر مي‌شود كه بنابر اعلام كرملين، مسعود پزشكيان، رييس‌جمهوري ايران و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه روز دوشنبه در تماس تلفني درباره «موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌اي ايران» و همچنين ديدار روساي جمهوري روسيه و امريكا در آلاسكا به گفت‌وگو پرداختند. آقاي پوتين در اين مكالمه برخورداري جمهوري اسلامي ايران از حق غني‌سازي اورانيوم را «كليدي و قطعي» دانسته و ابراز اميدواري كرده است كه مذاكرات ايران و تروييكاي اروپايي به «نتيجه مطلوب» برسد. روزنامه «كامرسانت» روز دوشنبه طي گزارشي اعلام كرد كه مسكو با بازگشت تحريم‌ها عليه ايران مخالف است. اين روزنامه به نقل از وزارت خارجه روسيه نوشت: «تهديدهاي بريتانيا، آلمان و فرانسه براي فعال‌سازي سازوكار بازگرداندن تحريم‌هاي پيش‌تر تعليق‌شده سازمان ملل عليه ايران، عاملي جدي براي بي‌ثباتي محسوب مي‌شود.»
به گزارش امواج مديا، در مذاكرات اخير ميان ايران و سه قدرت اروپايي كه با ميزباني تركيه انجام شد، تروييكاي اروپايي با هدف اجتناب از بحران پيشنهاد داده است كه در ازاي مجموعه امتيازاتي از سوي ايران، مهلت فعال‌سازي «مكانيزم ماشه» شش ماه تمديد شود. به گفته يك منبع امنيتي منطقه‌اي، تروييكاي اروپايي از ايران انتظار دارد كه علاوه بر همكاري با آژانس و ازسرگيري گفت‌وگوها با امريكا، وضعيت ذخاير اورانيوم غني‌شده ۶۰ درصد خود را نيز روشن كند. با اين حال، به گفته همين منبع، ايران ضمن مخالفت با درخواست اروپا، تاكيد كرده است كه درپي حملات امريكا به تاسيسات هسته‌اي ايران، «تمامي مواد هسته‌اي زير آوار مدفون شده‌اند.» ايران همچنين گفته است كه هيچ اطلاعاتي از ايمني يا عدم ايمني اين مواد نداشته و هيچ برنامه‌اي براي بازيابي آنها پيش از دريافت تضمين عدم حمله بيشتر ندارد. وزراي خارجه ايران و تروييكاي اروپايي روز جمعه در تماس تلفني با از سرگيري مذاكرات هسته‌اي موافقت كردند. وزارت خارجه ايران اعلام كرد كه اين مذاكرات قرار است امروز در ژنو در سطح معاونان انجام شود. به گزارش يورونيوز ديويد لمي، وزير خارجه بريتانيا پس از گفت‌وگوي تلفني روز جمعه گفت كه پيشنهاد تمديد مهلت بازگشت تحريم‌ها از سوي تروييكاي اروپايي مطرح شده است و افزود: «ما متعهد به ديپلماسي هستيم، اما زمان اندك است. ما راه‌حلي ديپلماتيك همراه با تمديد مهلت تعليق تحريم‌ها را به ايران پيشنهاد داديم. بدون حصول توافقي پايدار و قابل راستي‌آزمايي، اين روند پايان خواهد يافت.» پس از مطرح شدن اين ادعا روز گذشته سخنگوي وزارت خارجه رسما ايده روسيه را تاييد كرد و گفت كه ايران در حال بررسي آن است. سخنگوي وزارت امور خارجه در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه گفته مي‌شود روسيه پيش‌نويس قطعنامه‌اي را در راستاي تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت تهيه كرده تا آن را به شوراي امنيت ارايه دهد، گفت: در جريان پيش‌نويس اين قطعنامه و در حال بررسي متن آن هستيم و مواضع خود را در اين ارتباط اعلام مي‌كنيم.
سخنگوي وزارت خارجه ايران در پاسخ به سوالي درباره خطوط قرمز ايران در گفت‌وگو با اروپايي‌ها گفت: منافع ملي، خط قرمز ماست. سخنگوي وزارت خارجه همچنين در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه با توجه به صحبت‌هاي اخير آقاي لاريجاني و همچنين آقاي عراقچي اين نگراني در افكار عمومي به وجود آمده است كه نهادهاي تصميم‌گيري در حال تقليل دادن تبعات اسنپ‌بك هستند و به تبعات آن توجه كافي ندارند؟ گفت: به هيچ‌وجه چنين چيزي نيست و ما درصدد تخفيف اهميت اسنپ بك نيستيم و به تبعات نامطلوب چنين اتفاقي به خوبي واقف هستيم. سخنگوي وزارت خارجه با بيان اينكه طرف‌هاي اروپايي از صلاحيت قانوني و اخلاقي براي توسل به اين ساز و كار برخوردار نيستند، گفت: اين كار را تاييد نمي‌كنيم، اما نگران تبعات آن نيز در صورت اجرا هستيم.
وي افزود: آنچه كه دوستان در وزارت خارجه گفتند اين است كه اجازه ندهيم كه اين موضوع تبديل به يك ابزار جنگ رواني عليه شهروندان ايراني شود و به اين موضوع در حد خودش پرداخته شود و دچار افراط و تفريط در اين زمينه نشويم. بقايي خاطرنشان كرد: در عين حال كه قائل هستيم كه چنين حقي طرف اروپايي ندارد و آنها مجاز نيستند كه از اين ساز و كار استفاده كنند، حتما برنامه‌هاي روشن و تلاش‌هاي گسترده‌اي نيز به كار گرفته‌ايم كه چنين اتفاقي نيفتد و گفت‌وگوهاي ما با اروپايي‌ها ازجمله انجام گفت‌وگوهاي وزير خارجه در روز جمعه و گفت‌وگوهاي امروز در ژنو در همين راستاست. سخنگوي وزارت خارجه گفت: اميدوار هستيم كه نتايج تلاش‌هاي انجام شده و در حال انجام، مثبت باشد.
بقايي در ادامه اين نشست خبري درباره گفت‌وگوها با اروپا گفت: ما با اروپا در حال حاضر در مورد همان موضوعي كه مدت‌هاست مذاكره مي‌كرديم، مذاكره مي‌كنيم يعني رفع تحريم‌ها در اين برهه خاص و قاعدتا موضوع قطعنامه ۲۲۳۱ و وضعيت پيش رو درباره اين قطعنامه بخشي از گفت‌وگوها خواهد بود.
وي افزود: در ازاي آن، اعتمادسازي و شفاف‌سازي در مورد ماهيت صلح آميز برنامه هسته‌اي ايران كه تا الان هم وجود داشته و از اين حيث تغيير ماهوي در موضوع مذاكرات حادث نشده است. بقايي در پاسخ به سوالي درباره ايجاد هزينه براي غربي‌ها توسط روسيه و چين در موضوع مكانيزم ماشه گفت: بحث ما، بحث هزينه‌سازي نيست و بحث تامين منافع خودمان است. ما از هيچ ابزار و گزينه‌اي براي اطمينان از تامين منافع ملي كشور غافل نبوديم. وي افزود: همزمان كه با چين و روسيه به عنوان مشاركت‌كنندگان در برجام و اعضاي دايم شوراي امنيت در تماس بوديم، با سه كشور اروپايي هم گفت‌وگو كرديم و گفت‌وگو مي‌كنيم.
سخنگوي دستگاه ديپلماسي گفت: تمركز ما اطمينان از تامين منافع ملي و جلوگيري از تحميل هزينه‌هاي غيرضروري بر كشور است، بنابراين اين يك روند ادامه‌دار است و ما حتما هم به توانمندي‌هاي خودمان باور داريم و هم به جايگاه طرف‌هاي مقابل با توجه به صلاحيت‌ها و امكاناتي كه به عنوان اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل دراختيار دارند، واقف هستيم و بر اين اساس مذاكرات خودمان را تنظيم مي‌كنيم. سخنگوي وزارت خارجه همچنين در پاسخ به سوال ايسنا مبني بر اينكه روزنامه ديلي تلگراف بريتانيا ادعا كرده كه يكي مقام ايراني در گفت‌وگو با اين روزنامه گفته است كه علي لاريجاني دبير شوراي امنيت ملي ايران به دنبال متقاعد كردن ساير تصميم‌گيران در ايران براي پايين آوردن سطح غني‌سازي ايران به ۲۰ درصد است، گفت: اين اولين‌بار نيست كه روزنامه ديلي‌تلگراف در مورد ايران خبرسازي مي‌كند به نقل از منابع آگاه ناموجود و خبرهايي در مورد ايران توليد و نشر مي‌كند كه مبناي بيروني ندارد. بقايي گفت: كليت چنين موضوعي زير سوال است و وجود ندارد. هرچند بايد منتظر ماند و ديد كه نتيجه نهايي دور جديد مذاكرات ميان ايران و اروپا چه خواهد شد اما در اين ترديدي وجود ندارد كه كشور بايد خود را براي تغييرات آماده كند و هر تصميمي را با پاسخ درخور پاسخ دهد، موضوعي كه احتمالا سرنوشت آن ظرف روزهاي آينده مشخص خواهد شد.
