بحران آب در نبود شيوه‌هاي نوين تشديد مي‌شود
كاهش بيش از ۴۰درصدي بارش‌ها، تنش شديد آبي را در بخش‌هاي مختلف كشور به ويژه كشاورزي تشديد كرده و طبق نظر كارشناسان كشت محصولات پرآب مانند برنج، هندوانه و گندم در مناطق كم‌آب، فشار بر منابع آبي را افزايش مي‌دهد و اصلاح الگوي كشت و آبياري نوين، نياز ضروري اين بخش است.
كاهش بيش از ۴۰درصدي بارش‌ها، تنش شديد آبي را در بخش‌هاي مختلف كشور به ويژه كشاورزي تشديد كرده و طبق نظر كارشناسان كشت محصولات پرآب مانند برنج، هندوانه و گندم در مناطق كم‌آب، فشار بر منابع آبي را افزايش مي‌دهد و اصلاح الگوي كشت و آبياري نوين، نياز ضروري اين بخش است.
به گزارش ايسنا، بخش كشاورزي به عنوان يكي از بزرگ‌ترين مصرف‌كنندگان منابع آب در كشور، سهم عمده‌اي در ناترازي آب دارد و يكي از عوامل اصلي كاهش سطح آب‌هاي زيرزميني و كاهش حجم منابع آبي محسوب مي‌شود. بيش از ۹۰درصد مصرف آب كشور به بخش كشاورزي اختصاص دارد. روش‌هاي سنتي كشت و آبياري، عدم استفاده از فناوري‌هاي نوين و تجهيزات جديد، به هدررفت قابل توجه آب در اين بخش موجب مي‌شود كه همين موضوع باعث شده تا بخش كشاورزي نتواند تعادل بين برداشت و تغذيه منابع آب را حفظ كند.
محسن موسوي، كارشناس كشاورزي در گفت‌وگو با ايسنا، درباره هدر رفت آب در بخش كشاورزي توضيح داد: روش‌هاي مختلف براي جلوگيري از هدر رفت آب را وزارت جهاد كشاورزي انجام مي‌دهد، از روش‌هاي نوين و قطره‌اي تا روش‌هاي زيرزميني و... در واقع اين روش‌ها را براي نصف اراضي كشاورزي كشور يعني حدود ۳ ميليون هكتار اجرا كرده‌اند اما بحث‌هاي ديگري درباره هدر رفت آب مطرح است.
ما در فلات مركزي قابليت بالايي داريم و دولت بايد كمك كند تا مزارع به سلول خورشيدي مجهز شوند. ما نيازمند مزارع هوشمند هستيم. با روش‌هاي قديمي ديگر نمي‌توانيم به جايي برسيم.
او ادامه داد: هدر رفت ما در جاي ديگري است و صرفا در روش‌هاي آبياري نيست. ما ضايعات كشاورزي زيادي داريم. نزديك به ۳۰ ميليارد متر مكعب يعني يك‌سوم آب كشاورزي كشور ما در ضايعات هدر مي‌رود كه به خاطرتجهيزات قديمي و غيراستاندارد است. به عنوان مثال كمباين‌هاي فرسوده ۱۰درصد محصولات گندم را روي زمين هدر مي‌دهند. يا يك مثال ديگر استفاده از تكنولوژي‌هاي فرسوده است.
يك مصداق ديگر سيبي است كه در شمال غرب توليد مي‌شود و تقريبا نيمي از اين محصول به صورت ضايعات از بين مي‌رود و آنجا است كه منابع آبي را از دست مي‌دهيم. افت شديد سطح آب‌هاي زيرزميني، فرونشست زمين و كاهش كيفيت آب را در پي داشته است و اين موضوع تأثير مستقيمي بر كشاورزي، محيط‌زيست و زندگي جوامع محلي دارد كه به بحران آب در كشور دامن مي‌زند. طبق مشاهدات عيني و آمار موجود نيز در برخي استان‌ها محصولاتي كشت مي‌شود كه شرايط منطقه اجازه آن را نمي‌دهد؛ موضوعي كه فشار مضاعفي را به منابع آبي (سطحي و زيرزميني) وارد مي‌كند. به عنوان مثال، در شهرستان ميانه استان آذربايجان‌شرقي، كشاورزان با استفاده از سفره‌هاي آب زيرزميني، برنج كشت مي‌كنند؛ اقدامي كه كارشناسان آن را ناپايدار و خطرناك براي منابع آب مي‌دانند. علاوه بر اين، كشت محصولات فراسرزميني و آب‌بر نيز در برخي مناطق كشور ادامه دارد كه تنش آبي را تشديد مي‌كند.
راهكارهايي براي كاهش فشار بر منابع آب در بخش كشاورزي وجود دارد كه تجربه كشورهاي پيشرفته آن را به خوبي نشان مي‌دهد. استفاده از آبياري نوين مانند قطره‌اي و باراني، تغيير الگوي كشت به محصولات كم‌آب و كنترل كشت فراسرزميني و غيرقابل اجرا در مناطق كم‌آب، ازجمله اقدامات كليدي است. در كشورهاي پيشرفته مانند استراليا، سامانه‌هاي هوشمند آبياري، داده‌هاي ماهواره‌اي و سياست‌هاي سختگيرانه در تخصيص منابع آب توانسته مصرف را كاهش دهد و فشار بر منابع را كنترل كند. همچنين ارايه مشوق‌هاي مالي و آموزشي به كشاورزان، نقش مهمي در تغيير رفتار مصرف‌كنندگان آب دارد.
اين كارشناس كشاورزي با اشاره به موضوع فوق گفت: همه مسائل گفته شده‌اند و به عنوان مثال ما بايد فقط در سه استان برنج كشت كنيم و باقي شاليزارها در ۲۰ استان ديگر غيرقانوني هستند و نمي‌دانيم چرا در ۲۰ استان برنج كشت مي‌شود. در بحث كشت فراسرزميني هم متاسفانه خيلي عقب هستيم و كشورهايي مثل عربستان و امارات خيلي از ما جلو هستند. متاسفانه كشورهاي خيلي خوبي مثل قزاقستان، ارمنستان و... وجود دارند كه مي‌شد با آنها همكاري كنيم، اما متاسفانه در اين زمينه خوب عمل نكرده‌ايم.
قوانين را هم بايد به گونه‌اي اصلاح كنيم كه اراضي كشاورزي در قالب شركت‌هاي تعاوني و شركت‌هاي سهامي زراعي يكپارچه باشند. موسوي تاكيد كرد: آب كشاورزي و صنعتي هم قوانين مشخصي دارد كه بايد رعايت شده و مورد نظارت قرار گيرند. صنايع بايد از پساب استفاده كنند و وزارت نيرو هم اعلام كرده است. در زمينه آبياري هوشمند اما ما در زمينه سلول‌هاي خورشيدي خيلي عقب هستيم. به عنوان مثال تقريبا تمامي مزارع كشوري مثل هند به سلول‌هاي خورشيدي مجهز هستند و متاسفانه در ايران اين‌طور نيست كه بايد شرايط را تغيير دهيم. ما در فلات مركزي قابليت بالايي داريم و دولت بايد كمك كند تا مزارع به سلول خورشيدي مجهز شوند. ما نيازمند مزارع هوشمند هستيم. با روش‌هاي قديمي ما ديگر نمي‌توانيم به جايي برسيم.
كارشناسان تأكيد مي‌كنند ايران نيز مي‌تواند با بازنگري در سياست‌هاي كلان آب، اصلاح الگوي كشت و سرمايه‌گذاري در فناوري‌هاي نوين آبياري و تهيه تجهيزات جديد، فشار بر منابع آبي را كاهش داده و بحران را كنترل كند. ادامه وضعيت فعلي بدون اقدام فوري، مي‌تواند پيامدهاي جدي براي كشاورزي و امنيت غذايي كشور به همراه داشته باشد. طبق آمارهاي منتشر شده از سوي سازمان‌هاي مربوطه، سال آبي جاري (از مهر ۱۴۰۳ تا شهريور ۱۴۰۴) از نظر بارش باران يكي از خشك‌ترين و كم‌بارش‌ترين سال‌هاي اخير است و همين موضوع نيز بحران آب در ايران را بيش از پيش تشديد كرد.
طبق آمار شركت مديريت منابع آب ايران مجموع بارش‌ها تا ۱۰ مرداد سال جاري ۱۴۷.۴ ميلي‌متر بوده كه اين ميزان، كاهش ۳۹درصدي نسبت به ميانگين بلندمدت و افت ۴۱درصدي در مقايسه با سال گذشته را نشان مي‌دهد. همچنين ميزان آب مخازن سدها با كاهش ۲۵درصدي نسبت به سال گذشته، به ۴۳درصد (نسبت به همين زمان در سال گذشته) رسيده است.
موسوي با بيان اينكه درباره هدر رفت آب تنها يك وزارتخانه مسوول نيست، تصريح كرد: وزارتخانه‌هاي ديگر هم بايد درگير موضوع مهم آب باشند. به عنوان مثل وزارت صنعت، معادن و تجارت و گمرك كشور بايد در تهيه تجهيزات و واردات آنها، به كشاورزي كشور كمك كنند. همه اين مشكلات جمع مي‌شود و محصولات زراعي و باغي ما از بين مي‌روند كه باعث هدر رفت است. وزارت نيرو بايد به صورت حجمي آب را در اختيار وزارت جهاد كشاورزي قرار دهد تا ميزان آب مصرفي در اين بخش دقيق مشخص باشد. او درباره راهكار پيشنهادي براي بهبود شرايط نيز اظهار كرد: ترويج كشاورزي نيز باعث مي‌شود تا كشاورزان جوان را جذب كنيم. كشاورزان ما سن بالا هستند و متوسط سن آنها ۵۰ سال است. نياز داريم جوانان تحصيلكرده در فنون كشاورزي وارد كار شوند. كشاورزي سنتي ما بايد به اتمام برسد و به سمت كشاورزي مدرن حركت كنيم. قوانين را هم بايد به گونه‌اي اصلاح كنيم كه اراضي كشاورزي در قالب شركت‌هاي تعاوني و شركت‌هاي سهامي زراعي يكپارچه باشند و خدمات يكپارچه بگيرند.
همچنين طبق آمار منتشر شده از‌سوي سازمان هواشناسي، از ابتداي سال آبي جاري تاكنون، بارش‌ها بيش از ۴۱درصد كمتر از ميانگين بلندمدت بوده و تنها ۵۵ تا ۵۷درصد منابع آب موردنياز كشور تأمين شده است.
با وجود اينكه بخش كشاورزي از كمبود منابع آبي آسيب‌هاي زيادي خواهد ديد، خود بخش كشاورزي نيز ازجمله بخش‌هايي است كه در ايجاد بحران آبي كشور نقش قابل‌توجهي داشته و همواره ايجاد الگوي مصرف بهينه در بخش كشاورزي هر ساله مورد بحث بوده كه نيازمند بازنگري هرچه سريع‌تر است.
با اين وجود مي‌توان دريافت كه در شرايط فعلي، بدون اصلاح ساختار مصرف آب در بخش كشاورزي، صنعت و شهري، ناترازي منابع آبي ادامه خواهد يافت و مشكلات زيست محيطي و اقتصادي ناشي از كم‌آبي تشديد مي‌شود. توجه به بهره‌وري آب و اجراي سياست‌هاي مديريت مصرف، راه‌حل اصلي حفظ تعادل منابع آبي كشور در ميان بخش‌هاي مختلف است.
موسوي با تاكيد بر ناترازي آب در بخش‌هاي مختلف، گفت: يك موضوع مهم تحويل حجمي آب به وزارت جهاد كشاورزي است. وزارت نيرو بايد به صورت حجمي آب را در‌اختيار وزارت جهاد كشاورزي قرار دهد تا ميزان آب مصرفي در اين بخش دقيق مشخص باشد. با‌توجه به تكنولوژي‌هاي جديد مي‌شد خيلي زودتر در اين زمينه اقدام كرد و اگر اين كار را كنيم جهاد كشاورزي حجم آب مشخصي را در‌اختيار دارد و ديگر شاهد از بين رفتن منابع آبي براي بخش‌هاي خانگي و... نخواهيم بود.
