ناتزاري تجاري با تركيه

تعادل|

در سه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴، مجموع تجارت خارجي ايران با همسايگان به ۱۳ ميليارد و ۴۲۷ ميليون دلار رسيد كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، از نظر ارزشي ۱۶ درصد و از نظر وزني ۱۷ درصد كاهش داشته است. در سه ماهه سال ۱۴۰۴ ارزش كل تجارت دو جانبه ايران وتركيه به ۲۲۲۹ ميليون دلار رسيد كه نسبت به دوره مشابه سال گذشته كاهش ۱۳.۳ را تجربه مي‌كند. در اين دوره ايران ۶ ميليارد و ۶۵۰ ميليون دلار كالا به كشورهاي همسايه صادر كرده كه نشان‌دهنده كاهش ۲۲ درصدي نسبت به مدت مشابه سال قبل است. محمدعلي دهقان‌دهنوي روز سه شنبه در گفت‌وگويي تلويزيوني اعلام كرد: بخشي از كاهش صادرات به خاطر بحث افت قيمت محصولات پتروشيمي است و نصف ديگر به عوامل ديگر از جمله سياست‌گذاري‌ها باز مي‌گردد. رييس كل سازمان توسعه تجارت ايران ادامه داد: نوسانات ارزي و مسائل سياسي در منطقه نيز از ديگر دلايل كاهش تجارت ايران با كشورهاي همسايه است.

تجارت با تركيه 

در بهار ۱۴۰۴، ارزش مبادلات تجاري بين دو كشور ايران و تركيه به ۲۲۲۹ ميليون دلار رسيد كه سهم ۱۱.۹ درصدي از كل تجارت خارجي ايران را تشكيل مي‌دهد. جمهوري تركيه سومين شريك تجاري ايران قرار گرفت. اين كشور چهارمين بازار صادراتي ايران (بعد از جمهوري خلق چين، عراق و امارات متحده عربي) با ۹۳۷ هزار تن و سهم ارزشي ۸ درصد، و سومين مبدأ وارداتي ايران (پس از امارات متحده عربي و چين و قبل از هند و آلمان) با ۱۹۸۵ هزار تن و سهم ارزشي ۱۵.۲ درصد در سال جاري بوده است. ارزش واحد صادرات ايران به تركيه معادل با ۶۱۵ دلار به ازاي هر تن و واردات ايران از تركيه معادل با ۱۲۳۶ دلار به ازاي هر تن محاسبه شد. طي اين مدت، رابطه مبادله بازرگاني (نسبت قيمت واحد صادرات به قيمت واحد واردات) برابر با ۰.۴۹۸ بوده است.
تنوع اقلام صادراتي بين ايران و تركيه در اين بازه زماني شامل ۷۱۰ قلم كالا و تنوع اقلام وارداتي بين ايران و تركيه شامل ۱۹۰۱ قلم كالا بوده است. متوسط قيمت هر تن كالاي صادراتي ايران به تركيه ۶۱۵.۳۴ دلار (حدود دو برابر ميانگين كشوري به ارزش ۳۳۸ دلار) و متوسط قيمت هر تن كالاي وارداتي از تركيه ۱۲۳۶ دلار بوده است. همچنين، رابطه مبادله كل كشور برابر با ۰.۲۳۴ و رابطه مبادله با تركيه برابر با ۰.۴۹۸ محاسبه گرديد.

 اقلام عمده صادراتي ايران به تركيه

بر اساس گزارشي كه رايزني بازرگاني ايران در تركيه تهيه كرده، مجموع صادرات ايران به تركيه در اين بازه، ۷۵۴ ميليون دلار تنها مربوط به ۲۵ قلم كالاي عمده بوده كه شامل مواردي چون گاز طبيعي: ۱۷۷ ميليون دلار؛ آلومينيوم و مصنوعات آن: ۱۶۰ ميليون دلار؛ كود اوره: ۱۰۲ ميليون دلار؛ روي غيرممزوج: ۵۸ ميليون دلار؛ كانتينر: ۵۰ ميليون دلار؛ مس تصفيه‌شده و كاتدي: مجموعاً ۳۹ ميليون دلار؛ پلي‌اتيلن‌ها (انواع مختلف): بيش از ۳۵ ميليون دلار؛ پسته (خندان و مغز): حدود ۲۰ ميليون دلار هندوانه، كنسانتره ميوه، آبميوه و سودسوزآور: از جمله اقلام كشاورزي و شيميايي پرمصرف بوده است.

 اقلام عمده وارداتي ايران از تركيه

از سوي ديگر، ارزش مجموع ۲۵ قلم كالاي عمده وارداتي ايران از تركيه در اين دوره به ۱.۳۹۷ ميليارد دلار رسيد كه مهم‌ترين آنها شامل فلزات گران‌بها (طلا و پالاديوم): ۴۱۷ ميليون دلار، روغن‌هاي خوراكي (پالم، آفتابگردان): ۲۵۶ ميليون دلار، ذرت دامي و جو: ۳۱۵ ميليون دلار، گوشت گاو، دانه سويا تراريخته: ۷۸ ميليون دلار، تراكتور، خودرو سواري، قطعات خودرو: بيش از ۵۰ ميليون دلار پودر كاكائو، دارو، تجهيزات پزشكي و دستگاه‌هاي صنعتي غذایي مي‌شود. در سه ماهه سال ۱۴۰۴ ارزش كل تجارت دوجانبه به ۲۲۲۹ ميليون دلار رسيد كه نسبت به دوره مشابه سال گذشته كاهش ۱۳،۳ را تجربه مي‌كند اين در حالي است كه ارزش كل مبادلات تجاري كشور نيز كاهشي مشابه معادل با ۱۳،۱ درصد داشته است. عمده اقلام صادراتي و وارداتي در تجارت دوجانبه ايران و تركيه در ۴ گروه كالايي پتروشيمي و پايه نفتي، صنعت، كشاورزي، معدن و صنايع معدني بوده است كه جدول ذيل آمارگان تفكيكي و مقايسه‌اي آن را نشان مي‌دهد: 
متوسط قيمت هر تن كالاي صادراتي كشور ۳۳۸ دلار و متوسط ارزش هر تن كالاي صادراتي به مقصد تركيه معادل ۶۱۵,۳۴ دلار (حدود دوبرابر ميانگين (كشوري و متوسط قيمت هر تن كالاي وارداتي به كشور ۱۴۴۶ دلار و متوسط ارزش هر تن كالاي وارداتي از تركيه ۱۲۳۶ و همچنين رابطه مبادله كل كشور برابر با ۲۳۴ و رابطه مبادله با تركيه برابر با ۰۴۹۸ محاسبه شده است كه شاخص‌هاي مربوط به تجارت ايران و تركيه بالاتر از تورم و ميانگين كشوري هستند. در حالي كه عمده كالاهاي صادراتي كشور به ساير مقاصد صادراتي گاز طبيعي پروپان مايع شده متانول بوتان مايع شده و قير بوده است؛ عمده صادرات ايران به تركيه علاوه بر گاز طبيعي شامل فلزات اساسي آلومينيوم روي مس، فولاد، آهن چدن و فروآلياژها، مواد پليمري كامپاند، پلي استايرن پلي اتيلن‌هاي گريد فيلم كريد لوله و گريد بادي با چگالي هاي (مختلف) كانتينر كود، اوره، قير، كاستيك سود پرك شده، كنسانتره و آب ميوه، پسته، خرما، كشمش و هندوانه بوده است.

 دليل كاهش برخي اقلام صادراتي 

در ميان اقلام صادراتي ايران، برخي كالاها در مقايسه با مدت مشابه سال قبل با كاهش قابل توجهي روبرو بودند. صادرات ايران به تركيه به‌شدت كاهش يافت. اين در حالي است كه گاز طبيعي همچنان يكي از اقلام عمده صادراتي ايران به تركيه است. دلايل كاهش صادرات گاز شامل متنوع‌سازي سبد تأمين انرژي تركيه، سياست‌هاي استراتژيك اين كشور و كاهش تقاضاي فصلي به‌ويژه در ماه‌هاي گرم سال است. صادرات پروپان مايع شده، در سه‌ماهه نخست سال جاري تقريباً به صفر رسيد كه به تغييرات فصلي، گرم‌شدن زودرس هوا و كاهش مصرف خانگي مربوط مي‌شود. از سوي ديگر، علي‌رغم تقاضاي قوي بازار تركيه، صادرات كود اوره ايران كاهش ۴۴ ميليون دلاري را تجربه كرد كه به انفجار در بنادر جنوب كشور و توقف توليد به دليل حادثه در ماه ژوئن نسبت داده شده است. همچنين به دليل افزايش شديد قيمت جهاني مس و كاهش تقاضاي تركيه، صادرات مس كاتوديك و مس تصفيه‌شده، نيز به‌ترتيب با كاهش ۲۳ و ۱۶ ميليون دلاري مواجه شد. ارزيابي‌ها همچنين نشان مي‌دهد، صادرات اقلامي نظير شمش فولاد، فروسيليكوكروم، فروموليبدن و شمش آلومينيوم به‌شدت كاهش يافت يا به صفر رسيد. علت عمده اين كاهش، قطعي برق و گاز، كاهش ذخاير مواد اوليه، افت توليد و اختلال در زمان‌بندي صادرات بوده است. البته به‌رغم تداوم صادرات مقاطع فولادي خاص، صادرات شمش آهن و فولاد كاهش ۴۵ ميليون دلاري داشت. دليل اصلي اين كاهش، محدوديت در تأمين انرژي به‌ويژه براي واحدهاي فولادسازي با فرآيند احياي مستقيم بوده است. تحت‌تأثير ممنوعيت صادراتي اعلام شده از سوي وزارت جهاد كشاورزي و كاهش تقاضاي تركيه در ايام غير رمضان، صادرات خرما (استعمران، مضافتي، كبكاب، زاهدي و…) نيز بين ۴۷ تا ۸۸ درصد افت كرد.

علل افزايش صادرات برخي اقلام به تركيه

در ميان اقلامي كه رشد چشمگيري در صادرات به تركيه داشتند، موارد زير قابل ذكر است: «كانتينرها»، يكي از اقلام جديد سبد صادراتي ايران بوده كه با توجه به كيفيت مناسب و قيمت رقابتي، با رشد ۱۰۰ درصدي به ارزش ۵۰ ميليون دلار رسيد. صادرات آلومينيوم غيرممزوج و پروفيل‌هاي آلومينيومي، هم با رشد ۱۶۲ درصدي به ۹ ميليون دلار رسيد كه نشان از مزيت قيمتي و افزايش تقاضا دارد. رشد كلي صادرات انواع پلي‌اتيلن نيز با رقم چشمگير ۱۰۷ درصد و مجموع ارزش بيش از ۱۷ ميليون دلار گزارش شده است. بنابر آمارهاي ارايه شده، صادرات پسته ايران با تأييد رسمي نداشتن آفلاتوكسين از سوي اتحاديه اروپا و حضور موفق در نمايشگاه‌هاي ورلدفود و اگرو اكسپو، رشد ۱۰۸ درصدي را تجربه كرد. رشد صادرات آمونياك بدون آب تا ۱۶۹۲ درصد گزارش شده است كه نتيجه تعاملات فعال رايزني بازرگاني و برگزاري مستركلاس‌هاي تخصصي در حوزه صادرات پتروشيمي بوده است. محصولات فرآوري شده غذايي (كمپوت، ژله، مارمالاد و…): صادرات اين گروه با رشد بيش از ۷۵۰ درصدي به ۵ ميليون دلار رسيد. همچنين وضعيت محصولات موم پارافين، اكسيدها و هيدروكسيدهاي موليبدن حكايت از اين دارد، براي مصارف صنعتي و دارويي، رشد بالايي داشته‌اند كه در سايه تعاملات مستمر با تركيه و كشورهاي ثالث صورت گرفته است.   رديف «محصولات شيشه‌اي و كاشي و سراميك» نشان مي‌دهد، رشد صادرات شيشه فلوت و ظروف شيشه‌اي در كنار افزايش صادرات كاشي و سنگ طبيعي به‌دليل مزيت قيمتي در بازار تركيه گزارش شده است. اما محصولات كشاورزي و غذايي متنوع نشانگر اين است كه كشمش، بادام، توت‌فرنگي، چاي تخميري، قيسي، آب انگور، تخم نطفه‌دار بوقلمون و… كه به بازار تركيه صادر شده و رشد دو تا ۱۰۰۰ درصدي داشته‌اند.