«گواهي صرفه‌جويي آب» در راه بازار سرمايه
محمد نظيفي، مديرعامل بورس انرژي ايران با تاكيد بر ضرورت حركت به سوي راهكارهاي بازارمحور در مديريت منابع سرزميني گفت: به نظر مي‌رسد پس از سال‌ها تجربه راهكارهايي كه مبتني بر اصول ابتدايي و بنيادين علم اقتصاد نبوده‌اند، اكنون به يك اجماع نسبي دست يافته‌ايم مبني بر اينكه استفاده از سازوكارهاي بازارمحور براي كشف قيمت منابع سرزميني، از جمله در حوزه آب مي‌تواند رويكردي اثربخش و پايدار پيش روي ما قرار دهد.
محمد نظيفي، مديرعامل بورس انرژي ايران با تاكيد بر ضرورت حركت به سوي راهكارهاي بازارمحور در مديريت منابع سرزميني گفت: به نظر مي‌رسد پس از سال‌ها تجربه راهكارهايي كه مبتني بر اصول ابتدايي و بنيادين علم اقتصاد نبوده‌اند، اكنون به يك اجماع نسبي دست يافته‌ايم مبني بر اينكه استفاده از سازوكارهاي بازارمحور براي كشف قيمت منابع سرزميني، از جمله در حوزه آب مي‌تواند رويكردي اثربخش و پايدار پيش روي ما قرار دهد. او با اشاره به تجربه كشورهاي ديگر در مسير كشف قيمت واقعي منابع افزود: رسيدن به اين مرحله در بسياري از كشورها مستلزم عبور از فرآيندهاي پيچيده و بعضا دشوار بوده و ما نيز بايد با دقت و طراحي مناسب به سمت اين هدف حركت كنيم.
تجربه عرضه گواهي صرفه‌جويي گاز و برق
نظيفي درباره امكان صدور گواهي صرفه‌جويي در مصرف آب و نقش بورس انرژي در اين زمينه تاكيد كرد: بورس انرژي ايران پيش از اين نيز در حوزه توسعه پايدار، سابقه بهره‌گيري از سازوكارهاي مشابه را داشته است. به عنوان مثال، بازاري راه‌اندازي شد كه به صرفه‌جويي در مصرف منابع، ارزش اقتصادي مي‌دهد؛ به اين معنا كه شركت‌ها و صنايع با ارتقاي فناوري و بهبود بهره‌وري توانسته‌اند منافع ناشي از صرفه‌جويي را از طريق اين بازار بازيابي كنند.
او ادامه داد: صورت‌هاي مالي بسياري از بنگاه‌هاي اقتصادي مويد آن است كه اين مدل در عمل كارايي داشته است. به‌ويژه در حوزه گاز، اين تجربه با موفقيت اجرا شده و گواهي صرفه‌جويي گاز هم‌اكنون در بازار در حال معامله است.
مديرعامل بورس انرژي درباره سازوكار اين گواهي‌ها توضيح داد: بنگاه‌هايي كه فناوري خود را ارتقا داده‌اند، اين گواهي‌ها را در بازار عرضه مي‌كنند و بنگاه‌هايي كه هنوز در مسير به‌روزرساني تكنولوژي قرار دارند، به عنوان خريدار وارد اين بازار مي‌شوند و از اين گواهي‌ها براي تسويه در قبوض گاز خود استفاده مي‌كنند. نتيجه اين فرآيند، ايجاد يك مدل اقتصادي است كه به صرفه‌جويي و مصرف بهينه منابع پاداش مي‌دهد.
او افزود: در حوزه برق نيز تجربه مشابهي داشته‌ايم و اكنون در حال طراحي سازوكار مشابهي براي حوزه آب هستيم. اميدواريم با توجه به بحران جدي منابع آبي در كشور، به‌ويژه در بخش كشاورزي و صنعت، بتوانيم بنگاه‌هايي را كه در مسير صرفه‌جويي گام برداشته‌اند، منتفع كنيم.
كاهش مصرف آب با سازوكار جديد
نظيفي در تشريح دو وجه اصلي اين سازوكار جديد گفت: اين ابزار هم مي‌تواند به عنوان سازوكاري براي تامين مالي پروژه‌هايي كه به كاهش مصرف آب منجر مي‌شوند، مورد استفاده قرار گيرد و هم به عنوان مكانيسمي براي پاداش‌دهي به صرفه‌جويي محقق‌شده؛ از طريق صدور گواهي صرفه‌جويي و امكان عرضه آن در يك پلتفرم بازار. او در خصوص زمانبندي اجراي اين مدل در حوزه آب گفت: با توجه به تجربه‌هاي پيشين در حوزه گاز و برق، انتظار مي‌رود كه روند پياده‌سازي اين طرح نيز با سرعت مناسبي پيش برود. البته بايد توجه داشت كه مصرف آب به‌شدت تحت تاثير تغييرات اقليمي قرار دارد و در بخش كشاورزي، علاوه بر مسائل فني، چالش‌هاي فرهنگي نيز مطرح هستند. او اعلام كرد: ساختار خرده‌مالكي در كشاورزي ايران، يكي از مهم‌ترين تفاوت‌هاي ما با ساير كشورها با شرايط مشابه است. به همين دليل، ايجاد انگيزه براي استفاده از اين ابزارهاي مالي نيازمند طراحي دقيق و مداخلات هدفمند خواهد بود.
بازار آب‌هاي نامتعارف
مديرعامل بورس انرژي ايران همچنين از راه‌اندازي بازار آب‌هاي نامتعارف در اين بورس خبر داد و گفت: فعاليت ما محدود به حوزه صرفه‌جويي نيست؛ بازار آب‌هاي نامتعارف نيز در بورس انرژي ايران آغاز به كار كرده است و هم‌اكنون قيمت‌گذاري اين منابع در اين بازار انجام مي‌شود.
او توضيح داد: اين بازار امكان عرضه آب‌هاي غيرمتعارف مانند پساب‌ها و خروجي آب‌شيرين‌كن‌ها را فراهم كرده است. قيمت اين منابع نيز با نرخ‌هاي مصوب در بودجه‌هاي دولتي و منابع متعارف تفاوت اساسي دارد.
نظيفي در پايان تاكيد كرد: توسعه ابزارهاي مالي مبتني بر بازار براي مديريت منابع، نه‌تنها به بهره‌وري و پايداري منجر مي‌شود، بلكه ظرفيت قابل توجهي براي تامين مالي پروژه‌هاي زيربنايي در كشور ايجاد مي‌كند. او درباره قيمت آب‌هاي غيرمتعارف نيز توضيح داد: قيمت اين نوع آب‌ها، يا همان پساب‌هاي تصفيه‌شده، در قراردادهاي دوجانبه‌اي كه ميان شركت‌ها منعقد مي‌شود، بعضا تا چند يورو نيز برآورد و حتي معامله شده است. به گفته او، اگر اين قيمت به ريال تبديل شود، بسته به ميزان و كيفيت تصفيه، گاهي قيمت هر مترمكعب آن تا حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان نيز افزايش پيدا مي‌كند. اين مسوول افزود: اين نرخ بسته به نوع مصرف و ميزان پالايش و خالص‌سازي آب متفاوت است و بايد هزينه‌هاي انتقال را نيز در نظر گرفت. به عنوان مثال، اگر پروژه‌اي در جنوب كشور اجرا شود و قرار باشد اين آب به مناطق مركزي يا شمالي منتقل شود، هزينه انتقال طبيعتا به قيمت نهايي اضافه مي‌شود. به همين دليل است كه در برخي موارد، قيمت نهايي اين آب‌ها مي‌تواند تا ۴ يا ۵ يورو براي هر مترمكعب هم افزايش يابد.
يك عرضه بزرگ در بازار آب‌هاي نامتعارف
نظيفي تاكيد كرد: اين نوع معاملات در حال حاضر عمدتا در قالب قراردادهاي دوجانبه بين صنايع در حال انجام است و هنوز وارد تابلوهاي معاملاتي بورس انرژي نشده‌اند. آنچه در حال حاضر در بورس انرژي عرضه مي‌شود، مربوط به معاملات پساب‌هاي شركت آبفاست؛ براي مثال، آب‌هاي خروجي تهران كه به زودي يكي از عرضه‌هاي بزرگ در اين حوزه انجام خواهد شد و اطلاع‌رساني عمومي آن نيز همين هفته يا هفته آينده صورت مي‌گيرد. او گفت در آن عرضه، كشف قيمت نيز اتفاق خواهد افتاد. البته تاكيد كرد كه اين معامله صرفا مربوط به پساب است.
گواهي صرفه‌جويي آب
او با بيان اينكه بازار فيزيكي آب تنها بخشي از فرآيند قيمت‌گذاري منابع آبي را پوشش مي‌دهد، افزود: موضوع گواهي صرفه‌جويي يك سازوكار كاملا مجزا و متفاوت است كه هدف آن طراحي يك مدل اقتصادي براي پاداش‌دهي به صرفه‌جويي در مصرف منابع است؛ مدلي كه پيش‌تر در حوزه‌هاي گاز و برق نيز با موفقيت اجرا شده است. مديرعامل بورس انرژي ايران تاكيد كرد: تا اين لحظه، گواهي صرفه‌جويي آب هنوز وارد تابلوهاي معاملاتي نشده است، اما با توجه به تجربه موفق در طراحي زيرساخت‌هاي بازار و مقررات مرتبط در حوزه‌هاي برق و گاز، پيش‌بيني مي‌شود تا پيش از پايان تابستان جاري، اين ابزار نيز به بازار بورس انرژي اضافه شود.
او درباره دامنه پوشش اين بازار گفت: با توجه به ماهيت خرد و پراكنده بخش كشاورزي در ايران، در مراحل اوليه، اين بازار بيشتر صنايع را هدف قرار خواهد داد. به گفته او، نكته كليدي در اين ميان، بهره‌گيري از ابزارهايي مانند سامانه‌هاي كنترل هوشمند و تجهيزات دقيق اندازه‌گيري مصرف آب است، چرا كه پايش دقيق مصرف براي اجراي چنين طرحي ضروري است.
نظيفي با اشاره به اهميت كنتورهاي هوشمند گفت كه اين تجهيزات هم‌اكنون در دستور كار شركت‌هاي آب و فاضلاب قرار دارند و توسعه استفاده از آنها در حال پيگيري است.او يادآور شد: اين موضوع يكي از پايه‌هاي اجراي موفق چنين طرحي به شمار مي‌آيد.
او تاكيد كرد: در راه‌اندازي بازار برق نيز با چالش مشابهي مواجه بوديم؛ صنايعي كه داراي فيدر اختصاصي هستند، توانستند برق مورد نياز خود را از بورس انرژي تامين كنند و در تابستان امسال بدون قطعي برق فعاليت داشتند، زيرا تعهدات توليد از طريق بورس به‌طور كامل به آنها اختصاص يافت. مديرعامل بورس انرژي در ادامه افزود: در مقابل، برخي صنايع مستقر در شهرك‌هاي صنعتي كه فاقد فيدر اختصاصي يا كنتور هوشمند هستند، با محدوديت‌هاي فني روبه‌رو شده‌اند. اين موضوع دقيقادر حوزه آب نيز صادق است. او تاكيد كرد كه براي موفقيت اين مدل، ميزان مصرف بايد قابل شناسايي، پايش و ارزيابي باشد. نظيفي در جمع‌بندي صحبت‌هاي خود گفت: نمي‌توان منتظر فراهم شدن كامل همه زيرساخت‌هاي فني ماند. در حوزه بورس انرژي، آنچه قابل پياده‌سازي است، بخش مقرراتي و ساختار بازار است و بخش فني ماجرا بر عهده وزارت نيرو و مجموعه‌هاي تابعه آن است كه به گفته او، در دستور كار آنها نيز قرار دارد. او افزود: در حوزه كنترل و پايش، چه در برق و چه در آب، نسبت به گذشته پيشرفت‌هاي قابل توجهي حاصل شده، هرچند هنوز به بلوغ كامل نرسيده‌ايم. با اين حال، مسير طي‌شده تاكنون نشان مي‌دهد كه در جهت درستي حركت مي‌كنيم.
