تابستان بحران‌زده صنايع
تابستان امسال با تابستان تمام سال‌هاي اخير متفاوت است، شرايط متفاوتي براي اقتصاد كشور رقم زده است.
تابستان امسال با تابستان تمام سال‌هاي اخير متفاوت است، شرايط متفاوتي براي اقتصاد كشور رقم زده است. صنايع كشور وابستگي بسيار شديدي به انرژي خصوصا آب دارند، وضعيت پيش آمده يعني كمبود آب و برق باعث شده كه آرام آرام از سود صنايع كاسته و در بلندمدت به زيان‌سازي نزديك شوند.
شرايط صنايع به حدي وخيم شده كه معاون وزير صمت با بيان اينكه متاسفانه محدوديت‌هاي زيادي در تامين برق صنايع داريم، گفت: دايما برق صنايع قطع مي‌شود.
مساله كمبود آب و برق داستان امروز كشور نيست و ساليان سال است كه كشور در فصول خاص با معضل انرژي دست و پنجه نرم مي‌كند. امسال شرايط كمي متفاوت است و بي‌آبي تنها مشمول صنايع نيست و به صورت جدي مردم شهرهاي مختلف با قطعي و سهميه‌بندي آب مواجه هستند. همين موضوع باعث مي‌شود كه صنايع نيز به صورت جدي با كمبود آب مواجه شوند و نتيجه اين موضوع كاهش سرمايه‌گذاري در صنايع و حركت به سمت كاهش سود و زيان‌سازي است.
برخي از صنايع بيشترين آسيب را از شرايط فعلي و كمبود آب مي‌بينند. براي نمونه فلزات اساسي شامل فولاد، مس، آلومينيوم و... براساس آمارهاي اعلام‌شده توسط شركت توانير، مصرف برق صنايع فولادي در كشور حدود ۱۲درصد مصرف كل برق صنعتي را شامل مي‌شود. توقف توليد يا كاهش بار كارخانه‌ها در بازه پيك مصرف، مستقيماً روي درآمدزايي شركت‌هاي بورسي اين حوزه اثرگذار است. صنايع مس و آلومينيوم نيز وضعيت مشابهي دارند. براي مثال، توليد شمش آلومينيوم به انرژي بسيار زيادي نياز دارد و هر ساعت قطعي مي‌تواند ميليون‌ها تومان زيان به شركت‌ها وارد كند. از سوي ديگر اين صنايع براي خنك كردن دستگاه‌هاي خود و توليد محصولات به ميزان زيادي آب نياز دارند و در اغلب موارد نبود آب يعني عدم توليد. حال اين دو مولفه يعني برق و آب دست به دست يكديگر داده تا شرايطي جبران‌ناپذير براي صنايع رقم بزند.
صنعت بعدي را مي‌توان سيمان دانست. اين صنعت وابستگي بسياري به برق و گاز و حتي آب دارد؛ اما براساس آمار اين صنعت به صورت قابل توجهي در ماه‌هاي گرم سال با محدوديت برق مواجه مي‌شود و از سوي ديگر برخي از اطلاعات منتشر شده نشان مي‌دهد كه در هفته چند روز صنايع سيماني آب ندارند. بر همين اساس هر ساعت توقف توليد باعث مي‌شود كه كوره‌هاي سيمان آسيب جدي را تجربه كنند و صنايع نيز هزينه بسيار بالايي براي تعمير و جبران خسارات پرداخت كنند. بر اساس گزارش منتشر شده، انتظار مي‌رود تعطيلي‌هاي مقطعي تابستانه، ظرفيت توليد اكثر كارخانه‌ها را تا ۳۰ درصد كاهش دهد، كه اين امر به كاهش عرضه و افزايش نرخ در بازار داخلي منجر خواهد شد.
سومين صنعت را مي‌توان پتروشيمي‌ها دانست. بررسي صنايع نشان مي دهد كه در فرآيندهاي دانستريم (Downstream) برق و آب زيادي براي خنك‌كننده‌ها استفاده مي‌شود. اين فرآيند در صنعت پتروشيمي به مجموعه فرآيندها و فعاليت‌هايي گفته مي‌شود كه پس از توليد محصولات پايه (مثل الفين‌ها، آروماتيك‌ها و ساير مواد اوليه پتروشيمي) انجام مي‌شوند تا اين مواد به محصولات نهايي يا نيمه‌نهايي با ارزش افزوده بيشتر تبديل شوند. قطعي مي‌تواند فرآيند توليد را توقف دهد و كاهش راندمان و افزايش هزينه‌هاي عملياتي را در پي داشته باشد و حتي ممكن است به علت شرايط پيش آمده خسارت‌هاي محيط زيستي نيز متوجه پتروشيمي‌ها شود. صنعت محصولات غذايي و صنايع كشاورزي نيز در سال‌هاي اخير به صورت جدي آسيب ديده‌اند. در سال‌هاي اخير كاهش منابع آب بر توليدكنندگان صنايع غذايي، كشاورزي و دامپروري سايه انداخته است. خشكسالي كمبود آب ورودي به سدها و رودخانه و همچنين محدوديت خروجي چاه‌ها باعث شده كه برخي از صنايع در تابستان با ظرفيت كمتري كار كنند و در نهايت اين موضوع به صورت ميان مدت زيان‌سازي را در پي خواهد داشت.
در سال‌هاي اخير كاهش منابع آب، بر توليدكنندگان صنايع غذايي، كشاورزي و دامپروري سايه انداخته است. خشكسالي، كمبود آب ورودي به سدها و رودخانه‌ها، و محدوديت‌هاي خروجي چاه‌ها (به‌ويژه براي صنايع مستقر در مناطق مركزي و جنوبي كشور)، باعث كاهش ظرفيت توليد و گاه تعطيلي موقت خطوط توليد در تابستان گذشته بود. نكته قابل توجه اينجاست كه بر اساس اطلاعيه‌هاي وزارت نيرو و گزارش‌هاي رسمي در تير ماه ۱۴۰۴، وضعيت منابع آب سدها بحراني‌تر از سال‌هاي قبل است. همچنين مصرف برق كشور به ركوردهاي جديد رسيده كه مقامات را به سمت سناريوهاي احتمالي سختگيرانه‌تر براي خاموشي صنايع سوق داده است. بررسي صورت‌هاي مالي شركت‌هاي بورسي در صنايعي كه وابستگي بالايي به آب و برق دارند، گوياي آن است كه هزينه‌هاي توليد و توقف خطوط، سود خالص شركت‌ها را در تابستان كاهش مي‌دهد.براي مثال، گزارش عملكرد ۴ ماهه شركت‌هاي سيماني نشان مي‌دهد كه سودآوري تابستان معمولاً كمتر از فصول بهار و پاييز بوده است.
از سوي ديگر نبايد تأثير رواني اخبار قطعي برق و آب را بر معاملات سهام دست‌كم گرفت. معمولاً با انتشار اخبار محدوديت‌هاي گسترده، شاهد افزايش عرضه سهام گروه‌هايي چون فلزات، سيمان و پتروشيمي هستيم.بخشي از فعالان بازار، با پيش‌بيني افت سودآوري شركت‌ها، از سرمايه‌گذاري در اين گروه‌ها پرهيز كرده و نقدينگي سوي ساير گروه‌ها يا بازارهاي موازي روانه مي‌شود. در مجموع، تابستان ۱۴۰۴ فرصت‌ها و تهديدهايي براي صنايع بورسي به‌همراه دارد. چالش خاموشي و كمبود آب، اگرچه ريسك سودآوري شركت‌هاي نيروبر و صنايع آب‌بر را افزايش داده، اما همين موضوع باعث رونق گرفتن صنايع مرتبط با تكنولوژي‌هاي جديد انرژي، خدمات مشاوره كاهش مصرف و حتي شركت‌هاي توليدكننده تجهيزات و پنل‌هاي خورشيدي شده است. از سوي ديگر افزايش نرخ محصولات به علت كاهش عرضه، مي‌تواند تا حدي اثر منفي كاهش توليد را جبران كند.
تعرفه برق صنايع
سهم برق از هزينه‌هاي شركت‌ها يكي از شاخص‌هاي مورد بررسي است. بنابر گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس سهم هزينه برق از كل هزينه اغلب شركت‌هاي بورسي كمتر از 5 درصد بوده و تنها در دو شركت بالاتر از 10 درصد برآورد شده كه متعلق به صنايع آلومينيوم و فروآلياژها بوده‌اند. همچنين شاخص سهم مخارج برق از كل هزينه‌ها براي گروه فلزات اساسي بيش از ساير بخش‌ها بوده است. شاخص ديگري كه در تعيين تعرفه‌هاي برق صنايع حائز اهميت است، شدت انرژي صنايع مختلف است. منظور از شدت انرژي در اينجا نسبت مصرف برق سالانه هر صنعت بر درآمدهاي سالانه آن صنعت است. به بيان ديگر به ازاي هر واحد درآمد ايجاد شده توسط هر صنعت، چه مقدار برق استفاده شده است. در واقع هر چه يك صنعت شدت مصرف برق بيشتري داشته باشد يعني بهره‌وري پايين‌تري دارد و بايد تعرفه برق بالاتري را پرداخت كند. امري به نظر نمي‌رسد در اصلاح تعرفه برق صنايع مورد توجه قرار گرفته باشد. به‌طور مثال صنايع سيماني كشور بيشترين شدت مصرف برق را در ميان گروه‌هاي مختلف صنايع انرژي‌بر به خود اختصاص داده‌اند. اما در مقابل تعرفه پايين‌تري به صنايع سيماني تعلق گرفته و از همين‌رو سهم هزينه برق از مجموع هزينه‌هاي اين صنعت نسبت به ساير صنايع انرژي‌بر چندان بالا نبوده است. به‌طوركلي اما شاخص‌هاي همچون ميزان درآمدهاي صادراتي يك صنعت، شدت مصرف انرژي آن يا سهم هزينه‌ها برق از مجموع هزينه توليد نمي‌توانند مبناي مناسبي براي تعيين تعرفه برق صنايع باشند. در واقع به همراه اين شاخص‌ها مي‌بايست جايگاه صنايع در زنجيره‌هاي ارزش و نقش راهبردي آنها در اقتصاد كشور در نظر گرفته شود.
