بازی اروپا با مکانبازی اروپا با مکانیزم ماشهزم ماشه
روز گذشته مقاماتي از ايران و نمايندگاني از سه كشور اروپايي در محل كنسولگري ايران در استانبول تركيه دور جديدي از مذاكرات هسته‌اي را اين‌بار بدون حضور امريكا برگزار كردند. مذاكراتي كه بخش مهمي از آن زير سايه مكانيزم ماشه و لغو قطعي تحريم‌هاي ايران در مهر ماه امسال قرار دارد و بايد ديد كه در نهايت به چه سرنوشتي خواهد رسيد.
روز گذشته مقاماتي از ايران و نمايندگاني از سه كشور اروپايي در محل كنسولگري ايران در استانبول تركيه دور جديدي از مذاكرات هسته‌اي را اين‌بار بدون حضور امريكا برگزار كردند. مذاكراتي كه بخش مهمي از آن زير سايه مكانيزم ماشه و لغو قطعي تحريم‌هاي ايران در مهر ماه امسال قرار دارد و بايد ديد كه در نهايت به چه سرنوشتي خواهد رسيد. بر اساس بند غروب برجام، در مهر ماه امسال و با پايان فاز زمانبندي اين توافق، تمام تحريم‌هاي هسته‌اي ايران به شكل خودكار لغو مي‌شوند و هر تحريم جديدي نياز به قطعنامه جديدي از سوي شوراي امنيت خواهد داشت. تنها موضوعي كه مي‌تواند اين مساله را با خدشه مواجه كند،بندي از برجام به نام مكانيزم ماشه است. بر اين اساس در صورتي كه هر يك از طرف‌هاي اين توافق تشخيص دهند كه طرف ديگر از تعهدات خود چشم پوشي كرده، مي‌توانند با گزارش آن به يك كميته اختصاصي در برجام آن را به بحث گذاشته و در نهايت در صورتي كه راهكاري پيدا نشود، اجراي برجام متوقف شود كه در اين مورد مانعي جدي بر سر راه برداشتن تمام تحريم‌هاي ايران به وجود خواهد آمد. در هفته‌هاي گذشته طرف اروپايي تهديد كرده كه با توجه به اينكه ميزان غني‌سازي اورانيوم در ايران و ذخاير آن بيشتر از حد پيش‌بيني شده در برجام است نسبت به فعال كردن مكانيزم ماشه اقدام خواهد كرد. در طرف مقابل ايران بارها اعلام كرده كه در زمان اجراي تمام طرف‌ها به تعهداتشان به شكل دقيق به برجام پايبند بوده و تنها زماني از اجراي آن خودداري كرده كه امريكا در سال 1397 به شكل يك جانبه از برجام بيرون آمده و طرف‌هاي اروپايي اگر بناست در اين فرآيند از يك طرف شكايتي داشته باشند نيز بايد از امريكا سوال كنند كه چرا از زير بار اجراي اين توافق شانه خالي كرده است. با اين وجود ايران در ادامه مسير پايبندي خود به ديپلماسي روز گذشته در استانبول ميزبان گروهي از اروپايي‌ها بود تا بحث درباره اين اختلافات در دستور كار قرار گيرد و دو طرف به يك راهكار مشترك دست پيدا كنند. طرف ايراني ديروز پس از پايان مذاكرات گزارش‌هايي از آنچه در اين نشست رخ داد، ارايه كرد. گفت‌وگوها ميان ديپلمات‌هاي ارشد ايران و تروييكاي اروپايي و همچنين معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه صبح جمعه در استانبول آغاز شده بود، به پايان رسيد. اين گفت‌وگوها در سطح معاونان وزير امور خارجه و در محل سركنسولگري جمهوري اسلامي ايران در استانبول برگزار شد. «كاظم غريب‌آبادي» و «مجيد تخت‌روانچي»، معاونان وزير خارجه ايران رياست هيات ايراني در اين گفت‌وگوها را برعهده داشتند. «اسماعيل بقايي»، سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران اعلام كرده بود كه «رفع تحريم‌ها و مباحث مربوط به برنامه هسته‌اي صلح‌آميز ايران»، محور اين گفت‌وگوها خواهد بود. بقايي همچنين امروز و در گفت‌وگويي پيش از برگزاري اين اين گفت‌وگوها، آن را فرصت مغتنمي براي تصحيح نگاه و موضع اين سه كشور در قبال موضوع هسته‌اي ايران دانست و ابراز اميدواري كرد كه اين سه كشور از اين فرصت براي جبران رويكردهاي غيرسازنده قبلي كه موجب مخدوش شدن اعتبار و جايگاه مذاكراتي اروپا و تبديل آن به بازيگر حاشيه‌اي نيز شده است، استفاده كنند. سخنگوي وزارت خارجه ايران با ابراز تاسف از مواضع جانبدارانه سه كشور اروپايي در قبال تجاوز نظامي رژيم صهيونيستي و امريكا به ايران كه عملا اين سه كشور را به عنوان توجيه‌گران قانون‌شكني و تجاوز به دنيا معرفي نمود، تصريح كرد: جمهوري اسلامي ايران پيش‌تر نسبت به چنين موضع‌گيري‌هاي ناشايستي اعتراض كرده و قطعا در نشست روز جمعه نيز مراتب اعتراض ايران در اين خصوص به طرف‌هاي اروپايي ابلاغ خواهد شد و از آنها توضيح خواسته خواهد شد. بقايي در پاسخ به سوالي راجع به تهديد مكرر كشورهاي اروپايي مبني بر استفاده از سازوكار موسوم به «مكانيسم ماشه» گفت: هيچ توجيهي براي عدم خروج موضوع هسته‌اي ايران از دستور كار شوراي امنيت در موعد مقرر وجود ندارد. ضمن اينكه سه كشور اروپايي اساسا به دليل مواضع و عملكردهاي خود در قبال تعهداتشان در برجام، هيچ اهليت و حقي براي توسل به چنين ساز و كاري ندارند. به عبارت ديگر سه كشور اروپايي به دليل نقض مستمر تعهدات خود طبق برجام و موضع‌گيري حمايتي از حملات نظامي امريكا و رژيم صهيونيستي عليه تاسيسات هسته‌اي صلح‌آميز ايران - كه نقض قطعنامه ۲۲۳۱ و تعرض به موضوع اصلي آن يعني «تاييد برنامه هسته‌اي صلح‌آميز ايران به‌شمول غني‌سازي» بود- آگاهانه جايگاه خود به عنوان «مشاركت‌كننده برجام» را مخدوش كرده‌اند و لذا ديگر صلاحيت حقوقي براي استفاده از -يا حتي تمديد- سازوكارهاي برجامي كه خود ناقض آن هستند، ندارند. او در ادامه افزود: بازگرداندن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه در سال ۲۰۱۵ به‌موجب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده است، هيچ توجيه يا مبناي حقوقي، اخلاقي و منطقي ندارد، چرا كه اولا ايران كماكان عضو برجام است و مجموعه اقدامات جبراني كه يك‌سال بعد از خروج امريكا از برجام اتخاذ كرد نيز به‌موجب برجام و در واكنش به نقض عهد امريكا و سه كشور اروپايي بوده است. اساسا سه كشور اروپايي كه خود مستمرا مرتكب نقض تعهدات خود در قبال ايران شده‌اند، صلاحيت قانوني و منطقي براي متهم‌كردن ايران به نقض همان قطعنامه‌اي كه خود ناقض آن هستند، ندارند.
سخنگوي وزارت امور خارجه ايران در پاسخ به سوال ايرنا درباره گزارش اخير برخي رسانه‌ها مبني بر احتمال طرح تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ از سوي اروپا گفت: اساسا وقتي اصل موضوع بازگرداندن تحريم‌ها فاقد هرگونه دليل و وجاهت قانوني و منطقي است و طرف‌هاي اروپايي به دليل عملكردشان صلاحيت و مجوز چنين كاري ندارند، صحبت‌كردن از تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ را نيز به‌طور مضاعف بي‌معنا و بي‌مبنا مي‌دانيم و با آن مخالفيم. بقايي در خصوص آخرين وضعيت همكاري‌هاي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گفت: توقف همكاري ايران با آژانس نتيجه مستقيم اقدامات غيرقانوني و تجاوزكارانه رژيم صهيونيستي و امريكاست كه با نقض منشور ملل متحد و حقوق بين‌الملل، ضربه مهلكي به رژيم منع اشاعه زده و با حمله به تاسيسات هسته‌اي صلح‌آميز ايران، ايمني و امنيت اين تاسيسات را به‌شدت مخدوش كردند.
بر اين اساس، جامعه جهاني بايد ضمن محكوم‌كردن حمله به تاسيسات هسته‌اي ايران، متجاوزان را به‌خاطر اين وضعيت پاسخگو و بازخواست كند. ديپلمات ارشد ايراني تاكيد كرد: ايران كماكان عضو معاهده منع اشاعه و موافقتنامه جامع پادمان است، اما در وضعيت فعلي (پس از حملات غيرقانوني رژيم صهيونيستي و امريكا عليه تاسيسات صلح‌آميز هسته‌اي ايران) مبنا و چارچوب تعامل ما با آژانس، قانون اخير مصوب مجلس است كه همكاري با آژانس را منوط به كسب مجوز و هماهنگي لازم با شوراي عالي امنيت ملي كرده است. بقايي در مورد خبر سفر يكي از مسوولان ارشد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به ايران و احتمال بازديد وي از تاسيسات هسته‌اي آسيب‌ديده گفت: سفر معاون مديركل آژانس به تهران در دستور كار است و احتمالا طي چند هفته آينده انجام خواهد شد.
هدف از اين سفر، رايزني جهت تنظيم شيوه نامه جديد براي همكاري ايران-آژانس است و هيچ برنامه‌اي براي بازديد از تاسيسات هسته‌اي كه در جربان حملات غيرقانوني امريكا و رژيم صهيونيستي آسيب ديده‌اند در دستور كار قرار ندارد. توضيحات دقيق طرف ايراني درباره واقعيت‌هاي موجود در حالي مطرح شده كه به نظر مي‌رسد طرف اروپايي همچنان ايده دقيقي نسبت به سرنوشت تصميماتش ندارد. اين زمان خوبي است براي آنكه اروپا بار ديگر بر استقلال خود تاكيد كند و تصميمي بگيرد كه بر اساس تمام قواعد بين‌الملل قابليت اجرا دارد. در گزارش تحليلي رسانه امريكايي با اين مقدمه مطرح شد: ديپلمات‌هاي اروپايي امروز در استانبول با همتايان ايراني خود براي گفت‌وگوهاي هسته‌اي ديدار كردند.
اما با توجه به اينكه حملات نظامي اخير اسراييل و امريكا عليه ايران، غرب آسيا را به ورطه بي‌ثباتي تازه‌اي كشانده و حقوق بين‌الملل را تضعيف كرده است، بقاي يكي از معدود ابتكارات ديپلماسي كه بدون جنگ موفق به محدود كردن برنامه هسته‌اي يك كشور شد، يعني توافق هسته‌اي ۲۰۱۵، اكنون در خطر است. به نوشته اين رسانه، «اروپا به عنوان معمار و نگهبان توافق تاريخي برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) در سال ۲۰۱۵، با انتخاب سرنوشت‌سازي روبه‌رو است يا نقش خود را به عنوان ميانجي صادق در ديپلماسي چندجانبه براي عدم گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي احيا كند يا از بازنگرش‌گري نظامي اسراييل با پشتيباني امريكا پيروي كرده و به سمت آن رويارويي گام بردارد كه تنها امنيت جهاني را بيش‌ازپيش از هم مي‌گسلد.» پالتيكو در ادامه نوشت: لحظه كنوني از اهميت بالايي برخوردار است، چرا كه هفته گذشته ۱۰ سال از توافق ۲۰۱۵ گذشت، توافقي انقلابي كه تحت رهبري اروپا شكل گرفت و هنوز هم جامع‌ترين توافق در زمينه منع گسترش تسليحات هسته‌اي است كه تاكنون مذاكره شده. برجام ثابت كرد كه با پشتكار، وحدت و احترام به حقوق بين‌الملل، ديپلماسي مي‌تواند موفق شود و اگر دولت‌هاي غربي واقعا قصد جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي را دارند، اين‌بار بايد فراتر از اجبار، يك راه‌حل ديپلماسي ارايه دهند كه هم تنش‌هاي كوتاه‌مدت را كاهش دهد و هم بنياني براي ثبات بادوام را پايه‌ريزي كند. اگرچه در دوره‌اي به سر مي‌بريم كه اعتماد بين ايران و غرب در پايين‌ترين سطح خود قرار دارد، اما اين لحظه به شكلي متناقض ممكن است پنجره‌اي منحصر به فرد، هرچند محدود براي چنين توافقي فراهم كند.
رسانه امريكايي درباره خيانت دولت «دونالد ترامپ» به ديپلماسي با حمايت از تجاوزگري رژيم صهيونيستي به حاكميت ملي و تماميت ارضي ايران و تسهيل آن در ميانه مذاكرات غيرمستقيم تهران-واشنگتن درباره توافقي هسته‌اي نوشت: بر كسي پوشيده نيست كه حمله اسراييل كه در نهايت با حمايت امريكا همراه شد، دقيقا در زماني رخ داد كه گفت‌وگوهاي غيرمستقيم بين واشنگتن و تهران با ميانجيگري عمان به مرحله جديدي وارد شده بود. برخلاف مذاكرات برجام، اين‌بار هيچ كشور ديگري، از جمله قدرت‌هاي اروپايي مشاركت نداشتند.
سپس، اسراييل به جاي دادن فرصتي به تعميق و گسترش ديپلماسي، دقيقا پيش از ازسرگيري مذاكرات، امور را به دست خود گرفت. دولت امريكا در نهايت از اقدام نظامي رژيم صهيونيستي پيروي كرد. حتي چندين واكنش از سوي رهبران اروپايي نيز كه با متوسل شدن به بهانه‌هايي از جمله «حق اسراييل براي دفاع از خود» و توصيف آن به عنوان «كار كثيف اما مفيد» براي «پايان دادن» به برنامه هسته‌اي ايران، به طرز نااميدكننده‌اي حاكي از تاييد اين اقدام بود. در اين گزارش مطرح شد: با اين حال، اروپا نمي‌تواند تاريخ را ناديده بگيرد.
تصميم اسراييل ادامه الگوي نگران‌كننده‌اي است كه در آن بدون توجه به حقوق بين‌الملل يا جريان ديپلماسي، از نيروي نظامي بي‌اثر براي متوقف كردن اشاعه تسلحيات هسته‌اي استفاده مي‌شود. به عنوان مثال، حمله اسراييل به رآكتور «اوسيراك» عراق در سال ۱۹۸۱، بلندپروازي‌هاي هسته‌اي اين كشور را از بين نبرد، بلكه «صدام» را وادار كرد تا مخفيانه برنامه‌اش را با شدت بيشتري دنبال كند و در نهايت منطقه و غرب را به دهه‌ها بي‌ثباتي و جنگ كشاند. شباهت‌هاي اين رخداد با امروز آشكار است؛ افزايش خرابكاري‌ها، تحريم‌ها و حملات احتمالا به يك بازي دايمي «موش و گربه» پيرامون برنامه هسته‌اي ايران منجر خواهد شد كه خطر از كنترل خارج شدن آن وجود داشته باشد. نكته نگران‌كننده اين است كه برخلاف سال ۱۹۸۱ كه شوراي امنيت سازمان ملل به‌طور يكپارچه اقدام رژيم صهيونيستي را محكوم كرد، اين‌بار شاهد چنين واكنشي در پي بمباران‌هاي اخير نبوديم.
در ادامه اين مطلب با اشاره به تجاوزگري امريكا و رژيم صهيونيستي به ايران با نقض آشكار قوانين بين‌الملل مطرح شد: حملات نظامي به تاسيسات هسته‌اي تحت پوشش توافق‌هاي بين‌المللي ايران، تاسيسات نظامي و مناطق مسكوني آن، از جمله تلاش براي ترور مقامات اين كشور بر اساس منشور ملل متحد و حقوق بين‌الملل غيرقانوني است. اين منشور استفاده از زور را مگر در موارد دفاع از خود در برابر حمله يا با مجوز شوراي امنيت ممنوع مي‌كند. وضع اين مقررات به دليل اطمينان از اين است كه ديپلماسي اولين راه‌حل باشد، نه جنگ پيشگيرانه. اتحاديه اروپا همواره از اين رويكرد حمايت كرده است. كنار گذاشتن آن در برهه كنوني و تحت تاثير توهم اسراييل براي تحميل هژموني منطقه‌اي خود، تنها به تشديد تنش‌ها دامن مي‌زند و هنجارهاي بين‌المللي را تضعيف خواهد كرد كه از همه ما محافظت مي‌كند. با توجه به زمان محدود باقيمانده براي دو طرف تا رسيدن به يك توافق جديد، يكي از گزينه‌هاي مطرح شده در روزهاي اخير بحث تمديد زمان مكانيزم ماشه بوده، موضوعي كه البته ايران نظر شفافي درباره آن ارايه نكرده و همزمان به نظر مي‌رسد دشواري‌هاي حقوقي خواهد داشت.
رسانه انگليسي در ادامه گزارش داد: ديپلمات‌هاي ارشد غربي به فايننشال تايمز گفتند تروييكاي اروپا قرار است پيشنهاد مهلت چندماهه بازگرداني تحريم‌هاي سازمان ملل را در اين مذاكرات مطرح كند. اگر قرار باشد تمديدي انجام نشود، آنها بايد تا ميانه سپتامبر (يك ماه قبل از به پايان رسيدن تاريخ برخي مفاد كليدي توافق هسته‌اي ۲۰۱۵ در ۱۸ اكتبر) در مورد فعال‌سازي سازوكار ماشه تصميم بگيرند. به گفته آنها، اين پيشنهاد مشروط به موافقت ايران با ازسرگيري مذاكرات با دولت «دونالد ترامپ»، رييس‌جمهور امريكا و ازسرگيري همكاري‌هاي به تعليق درآمده با آژانس بين‌الملللي انرژي اتمي است. ديپلمات‌ها گفتند هرگونه تمديد ممكن است به مدت چند ماه باشد و به تصويب قطعنامه‌اي در شوراي امنيت سازمان ملل نياز دارد. مقامات اروپايي به درخواست‌ها براي اظهارنظر پاسخ نداده‌اند. در اين گزارش مطرح شد: ايران اين هفته همچنين با روسيه و چين كه ديگر امضاكنندگان توافق هسته‌اي هستند، گفت‌وگو كرده، اما جزيياتي درباره آن منتشر نشده است. به اين ترتيب به نظر مي‌رسد دور نخست مذاكرات با هدف آشنا شدن دو طرف با مواضع دو جانبه بوده و بايد ديد كه در روزهاي آينده آيا مسيري براي رسيدن به يك توافق تازه باز مي‌شود يا خير.