نجات تهران از تشنگي بي‌جيره!
در روزهايي كه دماسنج‌ها بي‌وقفه اوج مي‌گيرند، مصرف كولرها به سقف رسيده و خيابان‌ها بوي گرماي داغ تابستان را مي‌دهند، پرسش نگران‌كننده‌اي در ذهن شهروندان تهران شكل گرفته: آيا قرار است تهران هم به جيره‌بندي آب برسد؟ در ميانه اين نگراني‌ها، عيسي بزرگ‌زاده، سخنگوي صنعت آب، در يك گفت‌وگوي رسمي اعلام كرد: «جيره‌بندي آب در تهران مطرح نيست.» اما پشت اين جمله اطمينان‌بخش، واقعيت‌هايي تلخ پنهان شده؛ از جمله كاهش ۴۴ درصدي بارش‌ها، خالي‌شدن تدريجي سدها، و مصرف آب فراتر از الگوي استاندارد. تهران امروز نه بي‌آب است، نه كاملاً امن؛ بلكه در لبه پرتگاه كم‌آبي ايستاده است.
در روزهايي كه دماسنج‌ها بي‌وقفه اوج مي‌گيرند، مصرف كولرها به سقف رسيده و خيابان‌ها بوي گرماي داغ تابستان را مي‌دهند، پرسش نگران‌كننده‌اي در ذهن شهروندان تهران شكل گرفته: آيا قرار است تهران هم به جيره‌بندي آب برسد؟ در ميانه اين نگراني‌ها، عيسي بزرگ‌زاده، سخنگوي صنعت آب، در يك گفت‌وگوي رسمي اعلام كرد: «جيره‌بندي آب در تهران مطرح نيست.» اما پشت اين جمله اطمينان‌بخش، واقعيت‌هايي تلخ پنهان شده؛ از جمله كاهش ۴۴ درصدي بارش‌ها، خالي‌شدن تدريجي سدها، و مصرف آب فراتر از الگوي استاندارد. تهران امروز نه بي‌آب است، نه كاملاً امن؛ بلكه در لبه پرتگاه كم‌آبي ايستاده است. بر اساس گزارش رسمي شركت مديريت منابع آب ايران، بارش‌ها در حوضه آبريز تهران در سال آبي جاري (۱۴۰4–۱۴۰3) به نصف ميانگين نرمال رسيده است. يعني نه‌تنها آب كمتري در اختيار داريم، بلكه با پنجمين سال خشكسالي متوالي روبرو هستيم. سدهاي كليدي مثل لار، لتيان، ماملو و طالقان كاهش شديد ورودي آب را تجربه كرده‌اند. اين كاهش ۴۴ درصدي نسبت به ميانگين بلندمدت، به معناي تضعيف ذخاير بلندمدت، كم‌شدن امكان پشتيباني در ماه‌هاي آينده و در نهايت شكننده‌شدن سيستم آبرساني كلان‌شهر تهران است.
سخنگوي صنعت آب در گفته‌هايش يك نكته كليدي را مطرح كرد: «مصرف آب در تهران به‌طور متوسط بيش از ۱۹۰ ليتر در روز به ازاي هر نفر است، در حالي كه الگوي استاندارد مصرف بايد ۱۳۰ ليتر باشد.» اين يعني تهراني‌ها تقريباً ۵۰ درصد بيشتر از ظرفيت پايدار مصرف مي‌كنند؛ معادله اي كه در بلندمدت شكست‌ناپذير نخواهد بود. از جمله موضوعات مورد اشاره افت فشار در برخي مناطق شهر تهران بود. سخنگوي صنعت آب تأكيد كرده است كه افت فشار ناشي از «توزيع عادلانه» است؛ يعني به جاي قطع آب، فشار آب در تمام نقاط شهر يكسان شده تا عدالت در تأمين آب برقرار شود.
مسوولان بارها تأكيد كرده‌اند كه «برنامه‌اي براي جيره‌بندي نداريم » اما آيا اين به‌معناي امنيت كامل تأمين آب است؟ پاسخ، پيچيده‌تر از يك «نه »يا «آري» ساده است. جيره‌بندي مي‌تواند به دو صورت رسمي (برنامه‌ريزي‌شده) و غيررسمي (افت فشار، قطع منطقه‌اي) اعمال شود. در حال حاضر، تهران عملاً وارد فاز دوم بحران آبي شده كه ويژگي اصلي آن اضطرار در مصرف و اعمال محدوديت‌هاي غيرمستقيم است.
اين وضعيت به‌شدت وابسته به همكاري مردم، مديريت شهري و مصرف‌كنندگان بزرگ (صنايع، نهادها، مراكز تجاري) است. بنابراين، اگرچه اسم «جيره‌بندي» استفاده نمي‌شود، اما زندگي در حالت پيش‌بيني‌نشده و متزلزل تأمين آب، خود نوعي جيره‌بندي خاموش است.
بررسي شبكه‌هاي اجتماعي و نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد كه شهروندان تهراني نسبت به وضعيت آب در تابستان ۱۴۰۴ نگراني فزاينده‌اي دارند. واژه‌هايي مانند «قطع آب»، «افت فشار»، «مخزن نخريديم»، و «جيره‌بندي پنهان» در صدر جست‌وجوها قرار دارند.
افكار عمومي در وضعيت بي‌اعتمادي به وعده‌هاي رسمي است. شهروندان ترجيح مي‌دهند با ذهنيتي بدبينانه آماده قطع آب باشند تا اينكه دل‌خوش به جيره‌بندي مطرح نيست بمانند. اين شكاف اعتماد، بزرگ‌ترين مانع در اجراي موفق سياست‌هاي مصرف بهينه است.
در بسياري از پايتخت‌هاي خشك و نيمه‌خشك جهان، مقابله با بحران آب با اقدامات تركيبي همراه بوده است.
سياست رسمي هنوز بر پايه «عدم جيره‌بندي» بنا شده، اما نشانه‌هاي اختلال گسترده قابل مشاهده است. با اصلاح مصرف و تغيير نگرش مردم نسبت به آب، مي‌توان بحران را مهار كرد. در صورت تداوم مصرف فعلي و بي‌توجهي عمومي، تابستان‌هاي بعدي شايد تحمل‌ناپذيرتر از امروز باشد. در عصر تغيير اقليم و خشكسالي‌هاي پي‌درپي، ديگر اين ما نيستيم كه زمان بحران را تعيين مي‌كنيم؛ بلكه اين طبيعت است كه بي‌رحمانه ما را محدود خواهد كرد. امروز مسوولان مي‌گويند«جيره‌بندي مطرح نيست »، اما اگر ۹ ميليون تهراني هر روز ۶۰ ليتر بيش از حد استاندارد مصرف كنند، ديگر نيازي به تصميم انساني نخواهد بود.