مذاكرات و همكاري‌هاي جديد منوط به طراحي مسيرهاي تازه
در شرايطي كه چند دور مذاكره غيرمستقيم ميان ايران و امريكا براي رسيدن به راه‌حلي ديپلماتيك درباره پرونده هسته‌اي برگزار شده بود، با حملات ناگهاني اسراييل عليه ايران، همه مقدمات فراهم شده بر هم خورد و در شرايطي كه به نظر مي‌رسيد دو طرف مي‌توانند گزينه‌هايي براي آغاز همكاري پيدا كنند، يك جنگ تحميلي همه‌چيز را تغيير داد.
در شرايطي كه چند دور مذاكره غيرمستقيم ميان ايران و امريكا براي رسيدن به راه‌حلي ديپلماتيك درباره پرونده هسته‌اي برگزار شده بود، با حملات ناگهاني اسراييل عليه ايران، همه مقدمات فراهم شده بر هم خورد و در شرايطي كه به نظر مي‌رسيد دو طرف مي‌توانند گزينه‌هايي براي آغاز همكاري پيدا كنند، يك جنگ تحميلي همه‌چيز را تغيير داد.
با وجود آنكه ايران بارها اعلام كرده كه مراجع جهاني بايد اسراييل را نسبت به تبعات عملكرد خود مسوول كرده و خسارات وارده به ايران را به رسميت بشناسند اما همزمان بارها بر اين موضوع نيز تاكيد شده كه ايران مانند گذشته به ديپلماسي و لزوم دستيابي به توافقاتي كه بتواند نگراني همه طرف‌ها را برطرف كند پايبند است و در اين زمينه آمادگي دارد همكاري‌هاي لازم را در دستور كار قرار بدهد اما اين‌بار پس از جنگ اخير اين طرف‌هاي غربي هستند كه پس از پشت پا زدن به اقدامات اعتمادساز تهران بايد مسيري تازه را باز كنند.
وزير خارجه ايران در تمام هفته‌هاي گذشته در خط مقدم مطرح كردن ديدگاه‌ها و خواسته‌هاي تهران بوده و در جديدترين اقدام در گفت‌وگويي اختصاصي با رسانه امريكايي فاكس نيوز از نزديك‌ترين رسانه‌ها به دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا دیدگاه ايران را تشريح كرد. او اعلام كرد كه ايران همچنان به ديپلماسي پايبند است اما بايد براي آن مسيري جديد طراحي كرد. او همچنين تاكيد كرد كه همكاري ايران با آژانس متوقف نشده و اين آمادگي وجود دارد كه با انجام هماهنگي‌هاي لازم بازديدها ادامه پيدا كند. عراقچي در پاسخ به اين سوال كه «آيا ايران آماده مذاكره مستقيم با دولت امريكاست تا بتوان به راه‌حلي براي كاهش تنش‌ها دست يافت، اظهار داشت: ما براي گفت‌وگو آماده هستيم اما در حال حاضر براي مذاكره مستقيم، خير. اگر آنها براي دستيابي به يك راه‌حل برد- برد جلو بيايند، من آماده تعامل با آنها هستم، به اين معني كه ما آماده‌ايم تا هر اقدامي براي اعتمادسازي به منظور اثبات ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي كشورمان و اينكه فعاليت‌هاي هسته‌اي ما صلح‌آميز باقي خواهد ماند و ايران به دنبال سلاح هسته‌اي نخواهد رفت، انجام بدهيم. عراقچي ادامه داد: در ازاي آن، ما از آنها انتظار داريم كه تحريم‌ها را بردارند. اين يك بازي برد-برد خواهد بود و ما آماده تعامل براي آن هستيم. اما ما نمي‌توانيم چنين مذاكراتي را به صورت مستقيم آغاز كنيم و همچنان ترجيح مي‌دهيم كه به صورت غيرمستقيم مذاكره كنيم.
او در پاسخ به اين سوال كه «اگر چنين توافقي در دسترس باشد، آيا شخص شما از سوي رهبري ايران اختيار انجام آن را داريد؟» تصريح كرد: بله، قطعا. اختيار اين كار به من داده شده است. اگر شما از من درباره مذاكراتي كه با آقاي ويتكاف (مذاكره‌كننده ارشد امريكايي) انجام داديم بپرسيد، خواهم گفت كه امكان حصول توافق وجود داشت. من بارها و به‌طور كاملا شفاف به آقاي ويتكاف گفتم كه اگر هدف از اين مذاكرات دستيابي به توافقي باشد كه ايران در آن متعهد مي‌شود به سلاح هسته‌اي دست پيدا نمي‌كند، چنين توافقي در دسترس است. اما اگر شما مي‌خواهيد كه ما را از حقوق مسلم و قانوني خود، از جمله غني‌سازي اورانيوم محروم كنيد، اين اتفاق نخواهد افتاد. رييس دستگاه ديپلماسي ايران در پاسخ به اين سوال كه «چرا ايران اورانيوم غني‌سازي شده را مانند برخي كشورهاي ديگر وارد نمي‌كند؟ چرا اين، بخشي از توافق نباشد كه به جاي توليد داخلي، آن را وارد كند؟» تاكيد كرد: چون اين يك دستاورد علمي است؛ دستاوردي كه خودمان به آن رسيده‌ايم. چرا بايد چيزي را كه خودمان مي‌توانيم توليد كنيم، وارد كنيم؟
او در پاسخ به مجري فاكس نيوز كه گفت «زيرا شما غني‌سازي را تا درصدهاي زياد، بالا مي‌بريد؛ مثلا ۹۰ درصد يا ۶۰ درصد، در حالي كه بايد در حد ۳.۵ درصد باشد.» خاطرنشان كرد: نه، نه، ما هرگز به ۹۰درصد نمي‌رويم. ما متعهد هستيم كه براي توليد سوخت نيروگاه‌هاي هسته‌اي زير ۵درصد بمانيم. ما همچنين تا ۲۰درصد غني‌سازي مي‌كنيم، چون يك رآكتور تحقيقاتي در تهران داريم به‌نام «رآكتور تحقيقاتي تهران» يا TRR. ما براي نيازهاي خودمان اورانيوم غني‌سازي مي‌كنيم.
عراقچي افزود: ما يك بار تا ۶۰درصد هم رفتيم و آن، پس از خرابكاري در تأسيسات هسته‌اي‌مان بود. و بله، در آن زمان به ۶۰درصد رسيديم اما در جريان مذاكرات به طرف‌هاي مقابل گفتيم كه اگر توافق هسته‌اي حاصل شود، بلافاصله به سطح پايين‌تر بازخواهيم گشت. ديپلمات ارشد ايران در پاسخ به سوالي درباره ميزان آسيب و خسارات وارد شده به تاسيسات هسته‌اي ايران در نتيجه تجاوز وحشيانه امريكا به اين تاسيسات، گفت: آسيب جدي بوده است. اين تاسيسات به‌طور جدي آسيب ديده‌اند. سازمان انرژي اتمي ايران درحال انجام ارزيابي خود از شدت اين صدمات است، اما تا جايي كه من مي‌دانم، صدمات وارد شده بسيار جدي است.
عراقچي در پاسخ به اين سوال كه آيا اكنون ايران به ذخاير اورانيوم غني شده خود دسترسي دارد، تأكيد كرد: هيچ اطلاع دقيقي از اين مساله ندارم. سازمان انرژي اتمي ايران مسوول است و آنها درحال انجام ارزيابي‌هاي خود درباره اين هستند كه دقيقا چه اتفاقي براي مواد هسته‌اي ايران افتاده است و اينكه آسيب‌هاي وارده چه بوده، هستند. ما در آينده نزديك آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را از اتفاقي كه براي مواد هسته‌اي‌مان افتاده است، مطلع مي‌كنيم. ما همكاري خود را قطع نكرده‌ايم و به همكاري خود ادامه مي‌دهيم اما به يك مدل جديد نياز داريم، چراكه تاسيسات ما آسيب ديده است. او در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه آيا ايران اجازه دسترسي بازرسان آژانس اتمي به همه سايت‌هاي خود را خواهد داد، اظهار داشت: بر اساس مدلي كه با آژانس اتمي به آن دست خواهيم يافت، اين كار امكان‌پذير مورد به مورد خواهد بود. بنابراين، هر درخواستي از سوي آژانس براي دسترسي به تاسيسات يا اعزام بازرس به سايت‌ها بايد به دليل ملاحظات امنيتي و ايمني از سوي شوراي امنيت ملي ما به دقت مورد بررسي قرار بگيرد.
وزير امورخارجه در پاسخ به اينكه آيا برنامه غني‌سازي ايران از سر گرفته شده؟ آيا اين برنامه همچنان ادامه دارد يا آسيب‌ها آنقدر شديد بوده كه به‌طور كامل متوقف شده است، گفت: فرآيند غني‌سازي اورانيوم در حال حاضر متوقف شده است، چرا كه خسارت‌ها [به تأسيسات هسته‌اي] بسيار شديد بوده است. سيدعباس عراقچي در عين حال تاكيد كرد: ما قطعا نمي‌توانيم از غني‌سازي‌مان صرف‌نظر كنيم، چون اين دستاورد دانشمندان ماست و اكنون فراتر از آن بوده و اين مساله به غرور ملي تبديل شده؛ غني‌سازي براي ما بسيار ارزشمند است. با اين حال، ما آماده انجام مذاكره هستيم تا تضمين بدهيم كه فعاليت‌هاي غني‌سازي‌مان براي اهداف صلح‌آميز است. ما بر سر چيزي كه اكنون به غرور ملي براي مردم ايران تبديل شده است، مذاكره نمي‌كنيم. به‌طور قطع ما براي حصول يك راه‌حل مذاكره شده براي آن آماده هستم. وي در پاسخ به اين سوال كه پس چرا ايران تاسيسات خود را در عمق نيم‌مايلي زير يك كوه مستقر كرده تا از آن محافظت شود،تاكيد كرد: به دليل تهديدات و فشارهاي مستمر كه از سوي رژيم اسراييل و ايالات متحده در گذشته وجود داشته، ما راهي جز محافظت از تأسيسات، مواد هسته‌اي و دانشمندان خود نداشتيم.
او همچنين درباره اينكه «رييس‌جمهور ترامپ گفته است كه اگر ايران تلاش كند برنامه غني‌سازي خود را بازسازي كند، در حملات بيشتر ترديد نخواهد كرد. پاسخ شما به رييس‌جمهور ترامپ چيست» خاطرنشان كرد: پيام من به ايالات متحده اين است كه بياييد راه‌حلي مبتني بر مذاكره براي برنامه هسته‌اي ايران پيدا كنيم. ما در گذشته، در سال ۲۰۱۵، پس از دو سال و نيم مذاكره اين كار را انجام داديم كه من خود در آن يك مذاكره‌كننده بودم. ما به اين راه‌حل دست يافتيم، برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) . شايد دولت فعلي امريكا از آن خوشش نيايد اما ما مي‌توانيم به توافقي مشابه، توافقي بهتر از آن دست پيدا كنيم.
ديپلمات ارشد ايران افزود: اكنون به اثبات رسيده است كه هيچ راه‌حل نظامي براي برنامه هسته‌اي ايران وجود ندارد. بله، تاسيسات هسته‌اي ما به‌شدت آسيب ديده‌اند، تخريب شده‌اند اما فناوري آن همچنان وجود دارد. دانش هسته‌اي ما از بيرون وارد نشده است كه با بمباران از بين برود. اين دستاورد دانشمندان هسته‌اي ماست. فناوري آن وجود دارد، دانشمندان ما وجود دارند، افرادي كه اين تاسيسات را اداره مي‌كردند، وجود دارند. همانطور كه مي‌دانيد، ساختمان‌ها مي‌توانند دوباره ساخته شوند، تاسيسات مي‌توانند مجددا ساخته شوند، ماشين‌ها دوباره ساخته مي‌شوند، تمامي اينها جايگزين مي‌شوند زيرا فناوري آن وجود دارد. از نظر من، حملات اخير نشان داد كه هيچ راه‌حل نظامي براي برنامه هسته‌اي ما وجود ندارد اما من به شما مي‌گويم كه راه‌حل مبتني بر مذاكره وجود دارد. ما اين كار را در گذشته انجام داديم و آماده‌ايم تا يك بار ديگر آن را انجام بدهيم. وزير امور خارجه ايران همچنين در پاسخ به سوالي درباره وضعيت كنوني برنامه موشكي ايران، به‌ويژه با توجه به اينكه موشك‌هاي زيادي در حملات به اسراييل استفاده كرده، اظهار داشت: من فكر مي‌كنم كه ما در وضعيت خوبي هستيم. ظرفيت موشكي ما به قوت خود باقي است. ما مي‌دانيم كه موشك‌ها ما قابل اعتمادترين ابزار دفاعي‌مان هستند، بنابراين به برنامه موشكي خود ادامه مي‌دهيم. در حال حاضر نيز وضعيت موشكي ما بسيار خوب است. ما براي دفاع از خود موشك‌هاي كافي در اختيار داريم. او در ادامه اين گفت‌وگو در پاسخ به سوال مجري برنامه درباره وضعيت سلامتي رهبر انقلاب اسلامي خاطرنشان كرد: من امروز با ايشان ملاقات داشتم و حال‌شان خوب است. وضعيت سلامتي‌شان بسيار خوب است و من بر اين باورم كه وضعيت كلي ايران در شرايط باثباتي قرار دارد و قوي است.
سيدعباس عراقچي در پاسخ به اين سوال كه آيا ايران در حال حاضر تلاش مي‌كند تا «مايك پمپئو» وزير امور خارجه پيشين، «جان بولتون» مشاور سابق امنيت ملي و ديگر مقامات دولت اول ترامپ را به دليل شهادت سردار قاسم سليماني ترور كند، بيان كرد: خير، ما هرگز چنين چيزي نگفته‌ايم. شايد برخي افراد در اين‌جا و آن‌جا حرف‌هايي در اين خصوص زده باشند، اما اين هرگز موضع رسمي ايران نبوده است. وي درباره شعار «مرگ بر امريكا» كه به گفته مجري فاكس نيوز به معناي «مرگ بر ترامپ» است و همچنين يك كارزار تأمين مالي جمعي ايراني كه با عنوان «عهد خون» شناخته مي‌شود و جايزه ۴۰ ميليون دلاري براي سر ترامپ جمع‌آوري كرده است و به همين دليل رييس‌جمهور ترامپ آن را به عنوان تهديد ترور ارزيابي مي‌كند، توضيح داد: فكر مي‌كنم همه اينها تبليغات است، هميشه گفته‌ايم-و اين سخن بارها از سوي رهبر و ديگر مقامات رسمي ما نيز تكرار شده-كه شعار «مرگ بر امريكا» در واقع اشاره به سياست‌هاي ايالات متحده دارد، نه به مردم اين كشور. ممكن است برخي اشخاص يا گروه‌هاي تندرو، چه در داخل و چه در خارج از ايران، اظهارات افراطي مانند آن‌چه شما اشاره كرديد، مطرح كنند اما اين هرگز سياست رسمي جمهوري اسلامي نبوده، نيست و نخواهد بود. ما سياستي براي ترور هيچ فردي در خارج از كشور نداريم، چه برسد به رييس‌جمهور كشور ديگر.
وي در ادامه اين گفت‌وگو بار ديگر درباره خواسته‌هاي ايران در مذاكره با طرف امريكايي تاكيد كرد كه «توافق قابل دستيابي است اما اگر هدف از مذاكره جلوگيري از بهره‌مندي ايران از حقوق مسلم خود، ازجمله غني‌سازي اورانيوم باشد، مشكل خواهيم داشت. غني‌سازي در حال حاضر، در نتيجه حملات اخير به تاسيسات هسته‌اي‌مان متوقف شده است اما هر توافقي بر سر برنامه هسته‌اي كشور باید شامل غني‌سازي اورانيوم در آينده باشد، چراكه اين حق ماست و از آن دست بر نمي‌داريم.» عراقچي در پاسخ به اين سوال كه آيا توافق جديد مي‌تواند شامل برنامه موشكي ايران باشد، تاكيد كرد: خير؛ همان طور كه گفتم موشك‌هاي ما قابل اتكاترين ابزار دفاعي ماست. آنها ابزار ما براي دفاع هستند و چگونه مي‌توانيم توان دفاعي خود را كنار بگذاريم؟ كدام كشوري چنين توافقي را مي‌پذيرد. ما هرگز از آن دست نمي‌كشيم. ما هرگز خود را خلع سلاح نمي‌كنيم اما به شما مي‌گويم كه موشك‌هاي ما ماهيت دفاعي دارندو براي بازدارندگي هستند، به هيچ عنوان براي حمله نيستند. من همچنين به شما اطمينان مي‌دهم كه موشك‌هاي ما هرگز مسلح به كلاهك هسته‌اي نخواهند بود. او بار ديگر درباره احتمال گفت‌وگوي مستقيم ميان تهران و واشنگتن تاكيد كرد كه در حال حاضر چنين چيزي ممكن نيست اما شايد در آينده اتفاق بيفتد.
صحبت‌هاي عراقچي خيلي زود با واكنش ترامپ مواجه شد و او بار ديگر ايران را تهديد كرد. «دونالد ترامپ» رييس‌جمهور امريكا عصر دوشنبه در پستي در شبكه اجتماعي «تروث سوشال» به بخشي از سخنان «سيدعباس عراقچي» وزير امور خارجه ايران در مورد آسيب ديدن سايت‌هاي هسته‌اي ايران اشاره و ادعا كرد كه اين سايت‌ها «نابود» شده‌اند، اما افزود كه ايالات متحده «در صورت لزوم، دوباره حمله خواهد كرد!»
مسير ايران چه پيش از جنگ اخير و چه در روزهاي گذشته ثابت و واضح بوده است. ايران بارها اعلام كرده كه حق غني‌سازي را به عنوان يك موضوع ملي غيرقابل مذاكره مي‌داند اما در عين حال آماده صحبت‌هاي سازنده براي رسيدن به يك جمع‌بندي جديد است. از سوي كشورهاي غربي هنوز صداي ساز همكاري به گوش نمي‌رسد و بايد در روزهاي آتي چه مسير جديدي گشوده خواهد شد.