محروميت از امكانات اوليه زندگي تا نداشتن شغل پايدار
معلولان يكي از گروه‌هاي اجتماعي هستند كه با وجود سهم قابل‌توجه‌شان در جامعه، همواره با چالش‌ها و موانع فراواني در زندگي روزمره مواجهند. در بسياري از كشورها، از جمله ايران، معلولان به دليل محدوديت‌هاي جسمي، ذهني يا حسي، در بهره‌مندي از حقوق اوليه انساني با مشكلاتي ساختاري و فرهنگي دست و پنجه نرم مي‌كنند.
مشكلات معلولان ساختاري عميق و چند وجهي دارد
معلولان يكي از گروه‌هاي اجتماعي هستند كه با وجود سهم قابل‌توجه‌شان در جامعه، همواره با چالش‌ها و موانع فراواني در زندگي روزمره مواجهند. در بسياري از كشورها، از جمله ايران، معلولان به دليل محدوديت‌هاي جسمي، ذهني يا حسي، در بهره‌مندي از حقوق اوليه انساني با مشكلاتي ساختاري و فرهنگي دست و پنجه نرم مي‌كنند. اين مشكلات نه‌تنها ناشي از وضعيت جسمي يا رواني آنان نيست، بلكه بيشتر ريشه در نابرابري‌هاي اجتماعي، فقدان زيرساخت‌هاي مناسب، و نگاه تبعيض‌آميز جامعه دارد.
محروميت معلولان از امكانات اوليه زندگي
عاطفه آزادانديش، مددكار اجتماعي در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: در ايران، طبق آمارهاي رسمي سازمان بهزيستي، ميليون‌ها نفر با يكي از انواع معلوليت زندگي مي‌كنند؛ اما بيشتر آنان همچنان از امكانات و خدمات اوليه مانند آموزش مناسب، اشتغال پايدار، مراقبت‌هاي درماني تخصصي و حتي تردد آزاد در شهرها محروم‌اند. او مي‌افزايد: اين محروميت‌ها اغلب ناشي از نبود سياست‌گذاري‌هاي دقيق، ضعف اجراي قوانين حمايتي و بي‌توجهي به حقوق شهروندي معلولان است. اگرچه قوانيني مانند «قانون حمايت از حقوق معلولان» تصويب شده‌اند، اما در عمل با موانع اجرايي زيادي مواجهند. مثلا بسياري از اماكن عمومي همچنان براي تردد افراد داراي ويلچر مناسب‌سازي نشده‌اند و حمل‌ونقل عمومي به‌ندرت نيازهاي اين قشر را در نظر مي‌گيرد. اين مددكار اجتماعي اظهار مي‌دارد: از سوي ديگر، نگرش فرهنگي نسبت به معلوليت نيز يكي از چالش‌هاي مهم است. در بسياري از موارد، افراد داراي معلوليت به عنوان افرادي نيازمند ترحم يا فاقد توانايي ديده مي‌شوند، نه به عنوان شهرونداني برابر كه تنها نياز به امكانات ويژه براي زندگي مستقل دارند. اين نگاه نه‌تنها كرامت انساني آنان را زير سوال مي‌برد، بلكه موجب انزوا و افسردگي رواني آنان نيز مي‌شود.
كارفرمايان تمايلي به استخدام افراد معلول ندارند
آزادانديش مي‌گويد: مساله اشتغال نيز يكي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي معلولان است. بسياري از كارفرمايان تمايلي به استخدام افراد داراي معلوليت ندارند، حتي با وجود مشوق‌هاي قانوني. نبود محيط‌هاي كاري مناسب‌سازي‌شده، كمبود آموزش‌هاي تخصصي و فقدان دسترسي برابر به بازار كار، معلولان را به حاشيه رانده و استقلال اقتصادي آنها را سلب كرده است. او مي‌افزايد: در حوزه آموزش نيز، شرايط براي دانش‌آموزان و دانشجويان داراي معلوليت به‌گونه‌اي نيست كه امكان رشد و پيشرفت تحصيلي برابر براي آنان فراهم شود. كمبود معلمان متخصص، نبود امكانات آموزشي مناسب و همچنين بي‌توجهي به تفاوت‌هاي يادگيري باعث مي‌شود بسياري از اين افراد از چرخه آموزش رسمي حذف شوند يا با مشكلات فراوان به تحصيل ادامه دهند.
مشكلات معلولان ساختاري عميق و چندوجهي دارد
اين مددكار اجتماعي در پايان اظهار مي‌دارد: در مجموع، مشكلات معلولان در ايران تنها به مسائل جسمي يا پزشكي محدود نمي‌شود، بلكه ساختاري عميق و چندوجهي دارد. رفع اين مشكلات نيازمند رويكردي جامع، مبتني بر حقوق بشر، همراه با اصلاح نگرش‌هاي فرهنگي، بهبود زيرساخت‌ها، اجراي موثر قوانين و فراهم‌سازي فرصت‌هاي برابر براي همه افراد جامعه، صرف‌نظر از ميزان توانايي جسمي يا ذهني آنان است. توانمندسازي معلولان، نه‌تنها يك وظيفه انساني و اجتماعي، بلكه گامي اساسي در جهت توسعه پايدار و عدالت اجتماعي در كشور محسوب مي‌شود.
تنهايي معلولان در جنگ 12 روزه
هك بانك سپه و مخالفت خزانه‌داري كل كشور دلايل عدم پرداخت كمك‌هزينه حمايتي معلولان در جنگ ۱۲ روزه بود. رييس بهزيستي كشور علت عدم پرداخت كمك‌هزينه‌هاي حمايتي افراد داراي معلوليت در جنگ ۱۲ روزه را هك بانك سپه و مخالفت خزانه‌داري كل كشور اعلام كرد و گفت: اگر روساي قبلي بهزيستي كسي به جز مسوول روابط بين‌الملل را به كنفرانس بين‌المللي كشورهاي عضو كنوانسيون حقوق افراد داراي معلوليت اعزام كرده‌اند، خطا كرده‌اند. با پايان يافتن هفته بهزيستي، حالا كه اخبار مبتني بر گزارش عملكرد اين سازمان تا حدي فروكش كرده و فضايي براي شنيدن صدا و مشكلات افراد داراي معلوليت باز شده، نگاه اجمالي به مهم‌ترين كم‌كاري سازمان بهزيستي درقبال معلولان در جنگ ۱۲ روزه و برخي ديگر از چالش‌هاي اين حوزه مي‌اندازيم. در ايام جنگ ۱۲ روزه، سازمان بهزيستي در راستاي رسيدگي به جامعه هدف چند اقدام موثر داشت اما غفلت‌هاي بزرگ رخ داده در اين زمينه، گوياي اين مطلب است كه مديران سازمان بهزيستي از انديشيدن به ساير جوانب وظايف خود بازمانده‌اند.
مسووليت معلولاني كه توسط خانواده‌ها نگهداري مي‌شوند با كيست؟
رييس سازمان بهزيستي كشور در نشست خبري اخير خود از انتقال به‌موقع كودكان شيرخوارگاه آمنه و معلولان ساكن در مراكز نگهداري به نقاط امن به عنوان اقدامي اثربخش ياد كرد اما در‌خصوص وظيفه خود درقبال معلولاني كه توسط خانواده‌ها و در خانه‌هاي خود نگهداري مي‌شوند سكوت كرد. آيا مسووليت اين گروه با بهزيستي نيست؟
بهزيستي معلولان را در جنگ تنها گذاشت
در خرداد ماه و آغاز جنگ ۱۲ روزه كه همه سازمان‌ها در تلاش بودند تا با اعلام تعطيلي و پرداخت مزاياي پرسنل، به مردم در تامين آذوقه يا هزينه خروج از تهران و پناه بردن به شهرهاي امن دست ياري برسانند، سازمان بهزيستي اما كمك هزينه معيشت، لوازم توانبخشي و حق پرستاري ِ خرداد ماه معلولان را پرداخت نكرد و افراد داراي معلوليت را در جنگ تنها گذاشت.
سازمان مديريت موافقت كرد خزانه‌داري كل مخالفت
كمك هزينه‌هاي خرداد ماه معلولان در هفته سوم تير ماه، پس از اتمام جنگ و قرار آتش‌بس و آرام شدن شرايط پرداخت شد و سيد جواد حسيني، رييس بهزيستي كشور در پاسخ به علت اين امر گفت: از ماه قبل مجوز تخصيص اعتبار اين موارد را از سازمان مديريت و برنامه‌ريزي گرفته بوديم اما هنگام پرداخت خزانه‌داري كل كشور با پرداخت آن موافقت نكرد.
بانك سپه هك شد پرداخت كمك‌هزينه معلولان عقب افتاد
حسيني، هك شدن سامانه بانك سپه را ديگر علت عدم پرداخت كمك‌هزينه‌هاي افراد داراي معلوليت برشمرد و افزود: در ايام جنگ ۱۲ روزه تمام وزارتخانه‌ها دچار مشكل بودند اما ما از همه آنها بهتر بوديم. پرداخت‌هاي ما پلكاني صورت گرفت به گونه‌اي كه از تعهدات خرداد ماه اكنون فقط يك مورد باقيمانده كه پرداخت نكرده‌ايم.
بهزيستي راهكاري براي تامين دارو و لوازم توانبخشي معلولان در جنگ نداشت
وي ادعاي بهتر بودن بهزيستي نسبت به همه وزارتخانه‌ها در مساله پرداختي‌هاي جامعه هدف را درحالي مطرح مي‌كند كه در هفته آخر تير ماه به گفته خودش هنوز يكي از موارد قابل پرداخت به افراد داراي معلوليت پرداخت نشده و همچنين درحالي هك شدن سامانه بانك سپه را از دلايل تاخير در پرداختي معلولان مي‌داند كه همه حمايت‌هاي مالي معلولان سال‌هاست از طريق بانك رفاه انجام مي‌شود و در ادامه به اين پرسش كه چرا بهزيستي در ايام جنگ تمهيدي براي تامين دارو و لوازم توانبخشي معلولان شديد و خيلي شديد نينديشيد، پاسخ نداد.
سازمان ملل جايي نيست كه هر كس را كه دلمان خواست، ببريم
رييس سازمان بهزيستي كشور در پاسخ به اين سوال كه چرا در سفر ماه گذشته خود به نيويورك براي حضور در هجدهمين كنفرانس بين‌المللي كشورهاي عضو كنوانسيون حقوق افراد داراي معلوليت، نماينده‌اي از جامعه معلولان كشور را همراه خود نبرده و به‌جاي همراهي يكي از معاونان مجرب سازمان، تنها به مشايعت يكي از كاركنان كم‌تجربه و با ۶ ماه سابقه پيوستن به بهزيستي اكتفا كرده، درحالي كه اغلب كشورها نماينده جامعه معلولان كشور خود را به اين كنفرانس اعزام مي‌كنند، پاسخ داد: آنجا جايي نيست كه هر كس را كه دلمان بخواهد با خود ببريم، بلكه مسوول اجراي كنوانسيون بايد حضور پيدا كند كه معمولا هم مي‌تواند يك همراه با خود داشته باشد و من آن همراه را از بخش روابط بين‌الملل به دليل تسلط به زبان انتخاب كردم.
روساي قبلي بهزيستي خطا كرده‌اند
وي در واكنش به اين مطلب كه اما اعزام نماينده جامعه معلولان به كنفرانس بين‌المللي كشورهاي عضو كنوانسيون حقوق افراد داراي معلوليت در سنوات قبلي مسبوق به سابقه است و توسط روساي قبلي بهزيستي صورت گرفته، بيان كرد: كار خوبي كرده‌اند برده‌اند اما مديران قبلي هم اگر به جز مسوول روابط بين‌الملل، كس ديگري را برده باشند خطا كرده‌اند.
از نظر مجلس، بهزيستي در زمينه مسكن مددجويان هيچ اقدامي نداشته
براساس گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس در آبان ۱۴۰۳، اقدامات بهزيستي در زمينه مسكن خارج از شمول ماده ۱۷ قانون حمايت از معلولان دانسته شده و گفته شده بهزيستي در زمينه مسكن معلولان تاكنون اقدامي انجام نداده، چرا‌كه مهم‌ترين وظيفه بهزيستي در بحث مسكن، پيگيري تكليف بر زمين مانده وزارت مسكن در‌خصوص تخصيص سالانه ۱۰درصد از واحدهاي مسكوني ارزان‌قيمت به مددجويان بهزيستي است كه تاكنون انجام نشده است. حسيني پاسخ سوالي مبني بر بيان اقدامات مربوط به پيگيري اين ماده از زمان تصدي رياست بهزيستي تاكنون را به عليرضا آنجلاسي، معاون توسعه مديريت و منابع بهزيستي احاله داد و او در پاسخ به ارايه گزارشي از تعداد واحدهاي تحويل داده شده و در دست اجرا و نيز اعتبارات مربوط به اين حوزه اشاره كرد كه هيچ‌يك از اين موارد به اقدامات مربوط به پيگيري ماده ۱۷ و تكليف وزارت مسكن دلالت نداشت و اين سوال نيز بدون پاسخ ماند اگرچه عدم پيگيري اين وظيفه توسط بهزيستي، محرز است. حسيني كه در خلال ارايه گزارش عملكرد خود، راه‌اندازي پنل‌هاي خورشيدي از طريق اعطاي وام‌هاي خوداشتغالي براي معلولان شديد را در زمره فرصت‌هاي شغلي ايجاد شده براي جامعه هدف عنوان كرده بود، در پاسخ به اينكه آيا راه‌اندازي پنل‌هاي خورشيدي شغل محسوب مي‌شود يا منبع درآمد، گفته قبلي خود را اصلاح كرد و گفت: درست است. راه‌اندازي پنل‌هاي خورشيدي اشتغال نيست بلكه فقط راه درآمد است و بهترين راه ايجاد درآمد براي معلولان شديد و بسترگرايي كه امكان اشتغالزايي برايشان ممكن نيست اين روش است تا هم به بحث رفع ناتراري برق كمك و هم آن فرد صاحب درآمد شود.
سكوت رييس بهزيستي كشور
رييس بهزيستي كشور به سوال مربوط به ارايه گزارشي از تعداد معلولان شاغل شده از طريق سازمان بهزيستي به تفكيك استان، نوع و شدت معلوليت پاسخي نداد اما اين طفره رفتن از پاسخ را مي‌توان به فقدان چنين گزارش جامعي در بهزيستي و حتي عدم قطعيت گزارش‌هاي ارايه شده در اين خصوص در طول سال‌هاي گذشته تعبير كرد.