توقف برداشت آب از سفره‌هاي زيرزميني؛ راهكار مقابله با فرونشست
دانشيار پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري با تاكيد بر تدوين برنامه فوري براي كاهش برداشت از سفره‌هاي آب زيرزميني گفت: مهم‌ترين راه‌حل براي مقابله با فرونشست، كاهش يا توقف برداشت از سفره‌هاي آب زيرزميني است بنابراين بايد مناطق بحراني را با پهنه‌بندي خطر شناسايي و در اولويت‌هاي بالا برداشت را متوقف شود.
دانشيار پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري با تاكيد بر تدوين برنامه فوري براي كاهش برداشت از سفره‌هاي آب زيرزميني گفت: مهم‌ترين راه‌حل براي مقابله با فرونشست، كاهش يا توقف برداشت از سفره‌هاي آب زيرزميني است بنابراين بايد مناطق بحراني را با پهنه‌بندي خطر شناسايي و در اولويت‌هاي بالا برداشت را متوقف شود. كورش شيراني در تشريح ابعاد فرونشست زمين در كشور افزود: حدود ۳۰ سال است كه كشور در معرض خطرات ناشي از پديده‌هايي مانند فرونشست و لغزش زمين با شواهد آشكار قرار دارد كه هم جوامع انساني و هم بخش كشاورزي را تهديد مي‌كند. وي افزود: در سال‌هاي گذشته پژوهش‌هاي متعددي درخصوص تعيين عوامل موثر، شناسايي، رفتارسنجي، پايش، مدل‌سازي، پيش‌بيني و در نهايت راهكارهاي كنترل و علاج بخشي پديده‌هايي مانند فرونشست در پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري انجام شده است. شيراني با اشاره به مطالعاتي كه روي در زمينه فرونشست دشت شهريار در جنوب غربي تهران در حال انجام است، عامل اصلي فرونشست در ايران را برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني طي ۵۰ سال اخير و عدم جايگزيني آنها دانست و اظهارداشت: در اين مدت سفره‌هاي آب زيرزميني كه طي ميليون‌ها سال تشكيل شده‌اند، بدون جايگزيني كافي تخليه شده‌اند. اين كارشناس آب و خاك تصريح كرد: كاهش بارندگي‌‌ها و افزايش سطح كشت، تعادل بيلان آبي را برهم زده است، بنابراين امروز در دشت‌‌هايي مانند جنوب تهران (از جنوب شرق يعني ورامين تا شرق، جنوب و جنوب غرب تهران يعني شهريار) تا كرج شاهد فرونشست‌‌هاي گسترده هستيم.
اغلب دشتهاي ايران با چالش فرونشست روبه‌رو هستند
شيراني با اشاره به نقشه بحراني فرونشست در ايران هشدار داد: استان‌هاي مركزي مانند اصفهان و يزد به‌طور جدي درگير اين پديده هستند، به‌طوري كه در اصفهان فرونشست از دشتها به مناطق شهري ازجمله مناطق شمالي و مركزي شهر گسترش يافته و آثار باستاني را تحت تاثير قرار داده است. وي اضافه كرد: در تهران نيز زيرساخت‌ها و تاسيسات حياتي مانند فرودگاه‌ها و خطوط انتقال انرژي در معرض خطر قرار دارند. طي سال‌هاي اخير استان‌هاي شمالي كمترين آسيب را از پديده فرونشست داشتند اما به تازگي گزارش‌هايي از آذربايجان غربي و شرقي داشته‌ايم كه اين امر نشان مي‌دهد كه اغلب دشتهاي ايران با اين چالش‌هاي جدي اين پديده روبه‌رو هستند و در وضعيت قرمز قرار دارند.
گسترش فرونشست به دشت قزوين، همدان و شيراز
دانشيار پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري اظهار داشت: در برخي دشتها مانند دشت تهران-كرج، نرخ فرونشست از ۲۵ سانتي‌متر در دهه ۱۳۹۰ به ۳۶سانتي‌متر در سال ۱۴۰۴ رسيده است درحالي‌كه دشت مشهد و اصفهان نيز با نرخ‌هاي بالاي ۲۰ تا ۳۰سانتي‌متر در سال روبه‌رو هستند. شيراني افزود: يكي از چالش‌هايي كه با آن روبه‌رو هستيم، گسترش فرونشست به مناطق جديد است، مناطقي مانند دشت قزوين، همدان و شيراز كه قبلاً فرونشست كمتري داشتند اما اكنون با نرخ‌هاي بين ۱۰ تا ۱۵ سانتي‌متر در سال درگير شده‌اند. وي با تاكيد بر گسترش پديده فرونشست زمين در ايران تصريح كرد: اكنون استان‌هاي مركزي مانند اصفهان، يزد و تهران با شديدترين ميزان سرعت فرونشست روبه‌رو هستند و آثار آن حتي به مناطق شهري و آثار باستاني رسيده است. شيراني خاطرنشان كرد: فرونشست در مناطق شهري و زيرساخت‌هاي حياتي، در تهران، مناطق جنوبي تهران مانند شهريار، اسلامشهر و چهاردانگه با نرخ ۲۵سانتي‌متر در سال در حال وقوع است به‌طوري كه خطوط مترو، فرودگاه امام و شبكه گاز تحت‌تاثير آن قرار گرفته‌اند. به گفته وي، در اصفهان، صرف‌نظر از دشتهاي شمالي همچون شاهين‌شهر، حبيب‌آباد، ملك‌شهر و خانه اصفهان، دشتهاي شرقي (سجزي و منطقه فرودگاه شهيد بهشتي)، دشتهاي غربي (درچه و خميني‌شهر و نجف‌آباد) و دشتهاي جنوبي شهر (دشت مهيار) اصفهان نزديكي فرونشست به پل‌هاي تاريخي و بافت مركزي شهر نگراني‌هاي جدي را افزايش داده است.
فرونشست زمين‌ها را تبديل به بيابان غيرقابل احيا مي‌كند
دانشيار پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري با بيان اينكه فرونشست ظرفيت جذب آب خاك را نابود مي‌كند، گفت: حتي با بازگشت بارندگي‌‌ها، آب در اين زمين‌ها جذب نمي‌شود و اين زمين‌ها به بيابان‌هاي غيرقابل احيا تبديل مي‌شوند. وي، فرونشست را عامل اصلي بيابانزايي دانست و افزود: اين امر منجر به تخريب پوشش گياهي، اختلال در اكوسيستم‌هاي جانوري و تبديل زمين‌ها به عرصه‌هاي بيابان‌هاي غيرقابل احيا مي‌شود كه عامل اصلي بيابانزايي شناخته مي‌شود كه در گذشته ناديده گرفته مي‌شد.
برنامه كاهش برداشت و تغذيه مصنوعي سفره‌ها تدوين شود
دانشيار پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري گفت: سازمان نقشه‌برداري كشور مسوول پايش فرونشست و سازمان زمين‌شناسي در شناسايي عوامل نقش دارد، اما حل اين بحران بدون مشاركت وزارت جهاد كشاورزي به عنوان متولي برداشت آب و تعادل‌بخشي به سفره‌هاي زيرزميني ممكن نيست، بنابراين بايد هرچه سريع‌تر برنامه‌اي براي كاهش برداشت و تغذيه مصنوعي سفره‌ها اجرايي شود. شيراني با اشاره به عدم برگشت‌پذيري زمين در شرايط فرونشست به حالت عادي افزود: در مناطقي كه نشست رخ داده، بازسازي غيرممكن است زيرا در زلزله پس از بروز خسارت امكان بازسازي وجود دارد، اما در فرونشست وقتي سفره آب زيرزميني دچار نشست مي‌شود يعني با تخريب خلل و فرج بين رسوبات كه پيش‌تر با آب يا مايعات پر شده بود، تحت وزن توده فوقاني به‌مرور فشرده و براي هميشه از بين مي‌رود و اين فشردگي دايمي است و منجر به فرونشست غيرقابل جبران مي‌شود.