گرما ركورد زد
بررسي تازه‌ترين داده‌هاي سازمان هواشناسي كشور حاكي از تداوم وضعيت بحراني منابع آب ايران در سال آبي جاري است. بر اساس گزارش منتشرشده تا تاريخ ۹ تيرماه ۱۴۰۴، تنها ۵۷.۳۲ درصد منابع آب كشور تأمين شده است؛ اين رقم نسبت به نياز واقعي براي حفظ پايداري سفره‌هاي آب سطحي و زيرزميني، فاصله‌اي نگران‌كننده دارد و زنگ خطر تشديد بحران آب را در سراسر كشور به صدا درآورده است.
بررسي تازه‌ترين داده‌هاي سازمان هواشناسي كشور حاكي از تداوم وضعيت بحراني منابع آب ايران در سال آبي جاري است. بر اساس گزارش منتشرشده تا تاريخ ۹ تيرماه ۱۴۰۴، تنها ۵۷.۳۲ درصد منابع آب كشور تأمين شده است؛ اين رقم نسبت به نياز واقعي براي حفظ پايداري سفره‌هاي آب سطحي و زيرزميني، فاصله‌اي نگران‌كننده دارد و زنگ خطر تشديد بحران آب را در سراسر كشور به صدا درآورده است.
طبق آمار رسمي، از ابتداي سال آبي جاري (مهرماه ۱۴۰۳) تا ۹ تير ۱۴۰۴، ميزان بارش تجمعي كشور تنها ۱۳۴.۴ ميلي‌متر ثبت شده است. اين عدد نسبت به نرمال بلندمدت، كاهش شديد ۴۰.۲ درصدي را نشان مي‌دهد. در بازه يك هفته‌اي منتهي به ۹ تير نيز فقط ۰.۱ ميلي‌متر بارش در كل كشور ثبت شده كه نسبت به ميانگين بلندمدت هفتگي، كاهش چشمگير ۸۷.۶ درصدي را نشان مي‌دهد. اين ارقام نگران‌كننده، گوياي تداوم خشكسالي در ايران هستند؛ بحراني كه اكنون نه‌تنها به عنوان يك پديده مقطعي بلكه به عنوان يكي از شاخصه‌هاي اقليم ايران در دهه‌هاي آينده تعريف مي‌شود.
نقشه بارش‌ها: نيمه شرقي همچنان تشنه
نقشه‌هاي توزيع بارش در سال آبي جاري نشان مي‌دهند كه بخش‌هاي وسيعي از نيمه شرقي، جنوب‌شرق، مركز و جنوب كشور در وضعيت كم‌بارش يا بي‌بارش قرار دارند. در اين ميان، استان‌هايي نظير سيستان و بلوچستان، جنوب خراسان، بخش‌هايي از فارس، كرمان، يزد، اصفهان، سمنان و خوزستان در زمره كم‌بارش‌ترين نقاط كشور قرار گرفته‌اند.
هرچند نوار شمالي، شمال‌غربي و غرب كشور وضعيت نسبتا بهتري را تجربه كرده‌اند، اما اين مناطق نيز از نظر ميانگين بارش، همچنان با ميزان نرمال فصلي فاصله قابل توجهي دارند.
ميانگين دما؛ گرماي بي‌سابقه در تيرماه
همزمان با كاهش چشمگير بارندگي‌ها، افزايش محسوس دما نيز به بحران منابع آبي دامن زده است. مطابق آمار سازمان هواشناسي، ميانگين دماي روز ۹ تيرماه ۱۴۰۴ نسبت به دوره‌هاي زماني مختلف، افزايش معناداري داشته است. به‌طور خاص: افزايش ۲.۳ درجه‌اي نسبت به ميانگين بلندمدت، افزايش ۱.۵ درجه‌اي نسبت به هفته گذشته، افزايش ۱.۶ درجه‌اي از ابتداي ماه و ابتداي فصل تابستان، افزايش ۱.۲ درجه‌اي نسبت به ابتداي سال زراعي جاري. اين ارقام نشان مي‌دهند كه موج گرماي فعلي، نه تنها يك پديده گذرا نيست بلكه بخش مهمي از الگوي اقليمي ايران در تابستان پيش رو را شكل مي‌دهد.
اختلاف ۴۲ درجه‌اي در دماي روز ۹ تير
روز ۹ تير ۱۴۰۴ به عنوان يكي از گرم‌ترين روزهاي سال ثبت شد. بر اساس گزارش هواشناسي، ايستگاه بستان در استان خوزستان با دماي ۵۱ درجه سانتي‌گراد گرم‌ترين نقطه ايران بوده است. در سوي مقابل، ايستگاه فرودگاه اردبيل با دماي ۸.۴ درجه سانتي‌گراد سردترين نقطه كشور در اين روز گزارش شد. اين اختلاف دماي بيش از ۴۲ درجه‌اي بين گرم‌ترين و سردترين نقاط ايران در يك روز، نمايانگر شدت ناهمگوني اقليمي و تنش حرارتي بالا در كشور است؛ مساله‌اي كه اثرات گسترده‌اي بر روي منابع آب، محيط زيست، و سلامت عمومي دارد.
سلطه هواي گرم بر جنوب و مركز كشور
بررسي نقشه‌هاي دماي كمينه و بيشينه نشان مي‌دهد كه تقريبا سراسر نوار جنوبي، جنوب‌غربي، مركزي و غرب كشور در چنگال دمايي بين ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتي‌گراد قرار داشته‌اند. اين پديده به‌ويژه در استان‌هاي خوزستان، بوشهر، هرمزگان و كرمان شدت بيشتري دارد. اين در حالي است كه تيرماه هنوز در ابتداي فصل تابستان قرار دارد و تداوم اين روند در مرداد و شهريور مي‌تواند به تشديد بحران منابع آب و انرژي منجر شود.
پيامدهاي گرما و خشكي
افزايش دما در كنار كاهش بارش، به‌طور مستقيم و غيرمستقيم بر مصرف آب و برق، سلامت عمومي، بهره‌وري كشاورزي و توازن محيط‌زيستي كشور تأثير مي‌گذارد. كارشناسان هشدار مي‌دهند كه گرماي شديد مي‌تواند منجر به افزايش مصرف آب شرب، افت راندمان سيستم‌هاي خنك‌كننده، تشديد تبخير در سدها و منابع سطحي، و افزايش خطر آتش‌سوزي در مراتع و جنگل‌ها شود . همچنين، كاهش بارش و گرماي زودهنگام مي‌تواند دوره رشد محصولات كشاورزي را كوتاه كرده و بهره‌وري اراضي زراعي را به‌شدت كاهش دهد. استان‌هاي گرم‌خيز، نظير خوزستان، كه همزمان با گرما و كم‌بارشي مواجه‌اند، بيش از ديگر مناطق در معرض خطرات زيست‌محيطي، بهداشتي و اقتصادي هستند.
هشدار درباره تابستان خشك و بي‌باران
سازمان هواشناسي كشور بر اساس تحليل نقشه‌هاي اقليمي و پيش‌بيني‌هاي فصلي اعلام كرده است كه امكان جبران كسري بارش‌ها در فصل تابستان بسيار محدود خواهد بود. به گفته كارشناسان، روند فعلي مي‌تواند منجر به افت شديد منابع آب زيرزميني، كاهش دبي رودخانه‌ها، خشك شدن چشمه‌ها و قنوات، و سخت شدن تأمين آب براي مصارف شرب، كشاورزي و صنعتي شود. در چنين شرايطي، كارشناسان و نهادهاي مسوول بر ضرورت مديريت تقاضا و مصرف آب تاكيد دارند. سازمان هواشناسي در گزارش خود آورده است: در چنين شرايطي، مديريت تقاضاي آب، اصلاح الگوي مصرف، مهار برداشت‌هاي بي‌رويه، و آماده‌سازي براي سناريوهاي خشكسالي از جمله اولويت‌هاي اصلي دستگاه‌هاي اجرايي و مديريت منابع آب كشور به‌شمار مي‌رود. در كنار اين، ارتقاي سامانه‌هاي پيش‌بيني، افزايش بهره‌وري آبياري در بخش كشاورزي، توسعه شيرين‌سازي آب دريا در مناطق جنوبي، و گسترش آموزش عمومي درباره مصرف بهينه آب، از جمله راهكارهايي است كه بايد به‌صورت فوري و گسترده در دستور كار قرار گيرند. اما آن‌چه از گزارش ۹ تيرماه ۱۴۰۴ سازمان هواشناسي كشور برداشت مي‌شود، تصويري روشن و در عين حال هشداردهنده از وضعيت اقليمي و منابع آب ايران است. كاهش ۴۰ درصدي بارش‌ها، تأمين تنها ۵۷ درصد منابع آبي مورد نياز، و سلطه موج گرماي بي‌سابقه، همگي نشان‌دهنده ورود كشور به دوره‌اي جديد از بحران اقليمي و زيست‌محيطي هستند. در اين شرايط، بي‌تفاوتي، تعلل و اقدامات سطحي نه‌تنها كارساز نيست، بلكه مي‌تواند آينده زيستي، اقتصادي و اجتماعي ايران را با تهديدات جدي مواجه سازد. اكنون بيش از هر زمان، مديريت علمي، عزم ملي، و مشاركت همگاني براي گذر از اين بحران حياتي است.