ضرورت تحول ساختاري بازار بورس سهام تهران

بازار سرمايه ايران در سال‌هاي اخير با چالش‌هاي عميق ساختاري مواجه شده است. دامنه نوسان محدود (مثبت و منفي ۳ درصد) به عنوان يك ابزار كنترل ريسك، خود به مانعي براي نقدشوندگي و كارايي بازار تبديل شده است . سازمان بورس در سال ۱۴۰۴ برنامه‌هاي بلندپروازانه‌اي براي اصلاح زيرساختارها از جمله اجراي دامنه نوسان پويا و بازنگري در حجم مبنا در دستور كار دارد . 

1- وضعيت كنوني (۳ درصد ثابت) دامنه نوسان: از تثبيت تا پوياسازي. پس از تحولات سياسي سال ۱۴۰۳ (شامل تحولات منطقه‌اي، انتخابات و شهادت رييس‌جمهور)، دامنه نوسان بازار به ۳ درصد كاهش يافت و تاكنون ثابت ماند. اين محدوديت با توجيه «كنترل ريسك» اعمال شد . آثار منفي اين اقدام كاهش ميانگين ارزش معاملات روزانه به ۵,۸۱۱ ميليارد تومان در ۱۴۰۳ (كاهش ۱۶ درصدي نسبت به ۱۴۰۲) و افت ارزش دلاري معاملات به ۸۶ ميليون دلار روزانه (پايين‌ترين سطح در ۴ سال اخير) .
اما طرح‌هاي اصلاحي براي دامنه نوسان پويا، پيشنهاد تقسيم نمادها به دو گروه با دامنه ۵ درصد و ۷ درصد يا حتي افزايش تا ۱۰ درصد براي نمادهاي با نقدشوندگي بالا يا برنامه افزايش تدريجي ماهانه يك درصد تا رسيدن به دامنه ۶ درصد براي سهام و ۱۰ درصد براي صندوق‌هاي اهرمي است.
2- مكانيسم‌هاي جديد معاملاتي براي بهبود بازار: در خصوص حجم مبنا و شفافيت اطلاعات. بازنگري در محاسبه حجم مبنا براي كاهش صفوف خريد/ فروش و بهبود نقدشوندگي و توسعه ابزارهاي مالي همچون تمركز بر صكوك مرابحه و اوراق اهرمي براي جذب نقدينگي و ايجاد صندوق‌هاي تخصصي (درآمد ثابت براي ريسك‌گريزان و اهرمي براي ريسك‌پذيران) . همچنين در زمينه فناوري و زيرساخت‌ها، نياز بازار به ارتقاي سامانه‌هاي معاملاتي توسط شركت مديريت فناوري بورس براي پشتيباني از دامنه نوسان پويا و مهم‌تر از همه به‌كارگيري هوش مصنوعي در نظارت و كشف قيمت جدي گرفته شود.

3- چالش‌هاي كليدي در مسير تحول: به عنوان موانع بهبود بازار. ريسك‌هاي سيستماتيك و به دنبال آن تغييرات مكرر دامنه نوسان به دليل بحران‌هاي سياسي، اعتماد سرمايه‌گذاران را تخريب كرده است. همچنين فقدان ثبات بازار با وجود اينكه رييس سازمان بورس تاكيد مي‌كند: بازار بايد ثبات يابد تا اصلاحات ساختاري امكان‌پذير شود و خروج سرمايه‌گذاران خرد

4- چشم‌انداز ۱۴۰۴: فرصت‌ها و الزامات. پيش‌نيازهاي اجرايي در مورد مباحث مهمي چون تكميل مطالعات كارشناسي براي تعيين دامنه بهينه نوسان بر اساس ريسك نمادها و تصويب نهايي اصلاحات توسط هيات‌مديره سازمان بورس. همچنين آثار مورد انتظار مثبت در راستاي بهبود بازار چون افزايش ارزش معاملات به سطح سال‌هاي ۹۸-۹۹ و جذب سرمايه‌گذاران خارجي با شفاف‌سازي ساختارها و توجه به موضوع مذاكرات .
هشدارهايي كه اين روزها با بررسي ترس و هيجان سهامداران در بازار ارايه مي‌شود شامل ارتباطات نوسانات به تحولات سياسي به عنوان بزرگ‌ترين تهديد براي تحولات ساختاري است. بايد آنقدر زمينه‌سازي اعتماد سهامداران با جديت ارزيابي شود كه ترس و هيجان در بازار كمرنگ شود. جمع‌بندي مي‌كنم كه تحولات ساختاري بورس تهران، به‌ويژه در حوزه دامنه نوسان و مكانيسم‌هاي معاملاتي، نيازمند توازن بين سه عنصر كليدي است: ۱.ثبات سياسي (كاهش مداخلات اضطراري در دامنه نوسان)، ۲.ارتقاي فناوري (پشتيباني از سيستم‌هاي پويا)، ۳.شفافيت اطلاعاتي (افزايش اعتماد سهامداران خرد) .  با برنامه‌ريزي فعلي و در صورت ثبات سياسي و اقتصادي و در صورت تحقق ثبات نسبي بازار تا پايان ۱۴۰۴، مي‌توان اميدوار بود كه بورس تهران گام‌هاي بلندي به سمت بازاري عميق، نقدشونده و رقابتي بردارد. با اين حال، موفقيت اين اصلاحات در گرو تمركز بر كاركردهاي اقتصادي بازار سرمايه است.