چرا بورس ايران مطابق شرايط جنگي بازگشايي نشد؟
در شرايط جنگي يا بحران‌هاي شديد، تعليق كامل بازار، اعمال محدوديت‌هاي معاملاتي، كنترل انتشار اطلاعات و تزريق هدفمند نقدينگي مي‌تواند ابزاري موثر باشد.شاخص كل بورس تهران همچنان خوني است و روز يكشنبه به محدوده ۲٬844٬۰۰۰ واحد رسيد. اين كاهش بيش از 140 هزار واحدي تنها در دو روز معاملاتي بعداز بازگشايي رخ داده است.
در شرايط جنگي يا بحران‌هاي شديد، تعليق كامل بازار، اعمال محدوديت‌هاي معاملاتي، كنترل انتشار اطلاعات و تزريق هدفمند نقدينگي مي‌تواند ابزاري موثر باشد.شاخص كل بورس تهران همچنان خوني است و روز يكشنبه به محدوده ۲٬844٬۰۰۰ واحد رسيد. اين كاهش بيش از 140 هزار واحدي تنها در دو روز معاملاتي بعداز بازگشايي رخ داده است. اين عملكرد نشان‌دهنده فشار فروش شديد، نبود تقاضاي موثر و فضاي رواني منفي حاكم بر بازار است. در چنين شرايطي، بسياري از فعالان بازار نگران ادامه‌دار بودن روند نزولي شاخص هستند و اين پرسش مطرح مي‌شود كه بورس تا كجا ممكن است افت كند و بهترين اقدام سهامداران در اين وضعيت چيست.
بر اساس تحليل‌هاي تكنيكال و رفتار تاريخي بازار، در صورت تداوم شرايط فعلي و نبود حمايت موثر، شاخص كل ممكن است تا محدوده‌هاي ۲٬۸۳۰٬۰۰۰ واحد (اولين سطح حمايتي)، ۲٬۷۰۰٬۰۰۰ واحد (حمايت رواني و تكنيكال مهم) و حتي ۲٬۵۴۰٬۰۰۰ واحد (كف قوي‌تر بازار) كاهش يابد. البته برخي تحليلگران معتقدند كه اگر منابع حمايتي قابل توجهي-در حدود ۳۰ تا ۵۰ هزار ميليارد تومان- از سوي صندوق تثبيت يا دولت به بازار تزريق شود، مي‌توان پيش از رسيدن به سطوح ۲٬۷۰۰٬۰۰۰ واحد، تعادل نسبي را به بازار بازگرداند.
شهير محمدنيا كارشناس بورس در گفت‌وگو با خبرنگار بازار گفت: سازمان بورس ايران تصميم گرفت بازار سرمايه را بدون تغيير در دامنه نوسان و بدون تمديد تعطيلي، بازگشايي كند. اين تصميم با واكنش‌هاي منفي گسترده‌اي از سوي فعالان بازار مواجه شد، چرا كه بسياري انتظار داشتند براي جلوگيري از سقوط بيشتر شاخص‌ها، يا تعطيلي بازار تمديد شود يا دامنه نوسان به‌طور موقت كاهش يابد.
شهير محمدنيا معتقد است كه سازمان بورس در اين شرايط بحراني، فاقد برنامه‌ريزي مناسب براي بازگشايي بازار بود. انتظار مي‌رفت كه با اطلاع‌رساني شفاف، كاهش دامنه نوسان، هماهنگي با بانك مركزي براي حمايت از بازار، و حتي تزريق نقدينگي از طريق صندوق تثبيت، از بروز شوك رواني جلوگيري كند
وي افزود: از منظر قانوني، سازمان بورس تنها مجاز است بازار را حداكثر براي سه روز كاري تعطيل كند و تمديد آن نيازمند مصوبه شوراي عالي بورس است. با اين حال، در اين مورد خاص، بازار براي ۹ روز كاري (معادل ۱۳ روز تقويمي) تعطيل بود كه خود اقدامي بي‌سابقه محسوب مي‌شود. بنابراين، از نظر حقوقي، ادامه تعطيلي بازار نيازمند تصميم‌گيري در سطح بالاتري بود كه ظاهراً چنين اجماعي حاصل نشد. اين كارشناس ادامه داد: در خصوص دامنه نوسان نيز، با وجود پيشنهاداتي براي كاهش آن به مثبت و منفي يك درصد يا حتي اعمال محدوديت فروش براي كدهاي حقيقي، سازمان بورس تصميم گرفت بازار را با همان دامنه نوسان مثبت و منفي سه درصد بازگشايي كند. نتيجه اين تصميم، قفل شدن بيش از ۹۹ درصد نمادها در صف فروش و افت بيش از 4 درصدي شاخص كل در همان 2 روز نخست بعد از بازگشايي بود. وي ادامه داد: سازمان بورس در اين شرايط بحراني، فاقد برنامه‌ريزي مناسب براي بازگشايي بازار بود. انتظار مي‌رفت كه با اطلاع‌رساني شفاف، كاهش دامنه نوسان، هماهنگي با بانك مركزي براي حمايت از بازار، و حتي تزريق نقدينگي از طريق صندوق تثبيت، از بروز شوك رواني جلوگيري كند. اما هيچ‌يك از اين اقدامات به‌طور موثر انجام نشد. در واقع، بسياري از كارشناسان ريزش بازار را ناشي از ترس، هيجان و عدم قطعيت دانستند، نه عوامل بنيادي. در چنين شرايطي، ابزارهايي مانند كاهش دامنه نوسان مي‌توانستند نقش مهمي در كنترل هيجان ايفا كنند. تصميم سازمان بورس براي بازگشايي بازار مانند شرايط عادي بود، در حالي كه فضاي رواني جامعه هنوز ملتهب بود، باعث شد بازار با فشار فروش سنگين مواجه شود. اگرچه تعطيلي دو هفته‌اي اقدامي بي‌سابقه و مطابق قانون بود، اما عدم استفاده از ابزارهاي مكمل مانند كاهش دامنه نوسان يا حمايت نقدي، به تشديد بحران انجاميد و اعتماد عمومي به بازار را بيش از پيش تضعيف كرد.
اقدامات بورس‌ها در جنگ
كشورهایي كه در جنگ هستند چه اقداماتي براي جلوگيري از آسيب به سهامداران انجام مي‌دهند. در جريان جنگ روسيه و اوكراين در سال ۲۰۲۲، دولت اوكراين براي جلوگيري از فروپاشي بازار سرمايه و كنترل شوك رواني ناشي از حمله نظامي، مجموعه‌اي از اقدامات فوري و بي‌سابقه را در حوزه بورس و بازارهاي مالي به اجرا گذاشت. نخستين و مهم‌ترين اقدام، تعليق كامل معاملات بورس بود. بلافاصله پس از آغاز جنگ، بورس اوكراين به‌طور كامل تعطيل شد و اين تعليق تا مدت‌ها ادامه يافت. هدف اصلي از اين تصميم، جلوگيري از سقوط آزاد شاخص‌ها، فرار سرمايه‌ها و ايجاد فضاي وحشت در ميان سرمايه‌گذاران بود.
در كنار اين اقدام، دولت اوكراين فروش اوراق بهادار شركت‌هاي فعال در حوزه‌هاي حياتي مانند انرژي، مخابرات و زيرساخت‌هاي كليدي را به‌طور موقت ممنوع كرد. اين تصميم با هدف حفظ ارزش شركت‌هاي استراتژيك و جلوگيري از واگذاري كنترل آنها به سرمايه‌گذاران خارجي يا سوداگران اتخاذ شد. همچنين بانك مركزي اوكراين با هدف حفظ حداقلي از تعادل در بازار، اقدام به تزريق نقدينگي محدود از طريق صندوق‌هاي دولتي و نهادهاي مالي تحت كنترل دولت كرد.
اگرچه بازار سرمايه اوكراين به‌طور كامل متوقف شد و امكان معاملات وجود نداشت، اما از فروپاشي ناگهاني و غيرقابل كنترل آن جلوگيري شد. البته به دليل تداوم جنگ و آسيب‌هاي گسترده به زيرساخت‌هاي اقتصادي، امكان بازگشت سريع بازار به شرايط عادي فراهم نشد. از ديگر اقدامات مهم، توقف انتشار گزارش‌هاي مالي فصلي و سالانه شركت‌هاي بورسي بود. اين تصميم براي جلوگيري از انتشار اطلاعات منفي و تحريك احساسات بازار در شرايط بحراني اتخاذ شد، چرا كه انتشار گزارش‌هاي مالي در زمان جنگ مي‌توانست منجر به تشديد فشار فروش و بي‌اعتمادي عمومي شود.
مجموع اين سياست‌ها باعث شد كه اگرچه بازار سرمايه اوكراين به‌طور كامل متوقف شد و امكان معاملات وجود نداشت، اما از فروپاشي ناگهاني و غيرقابل كنترل آن جلوگيري شود. البته به دليل تداوم جنگ و آسيب‌هاي گسترده به زيرساخت‌هاي اقتصادي، امكان بازگشت سريع بازار به شرايط عادي فراهم نشد و بورس اوكراين تا مدت‌ها در حالت تعليق باقي ماند.
در اين شرايط بحراني، سهامداران بايد با رويكردي منطقي و استراتژيك عمل كنند. نخستين و مهم‌ترين توصيه، پرهيز از فروش هيجاني است؛ چرا كه فروش در كف قيمتي معمولاً منجر به از دست رفتن فرصت‌هاي بازيابي مي‌شود، به‌ويژه اگر سهام موجود در پرتفوي از نوع بنيادي و سودده باشد. در گام بعد، بازنگري در تركيب پرتفوي ضروري است. سهام پرريسك، كم‌عمق و فاقد پشتوانه بنيادي بايد حذف شوند و تمركز به سمت سهام صادرات‌محور، دلاري و داراي سود نقدي بالا برود.
همچنين استفاده از صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، به‌ويژه صندوق‌هاي مختلط يا درآمد ثابت، مي‌تواند در كاهش ريسك و حفظ ارزش دارايي‌ها موثر باشد. ورود پله‌اي به صندوق‌هاي سهامي نيز براي سرمايه‌گذاران با ديد ميان‌مدت توصيه مي‌شود. در كنار اين موارد، مديريت نقدينگي اهميت بالايي دارد. سرمايه‌گذاري بايد با دارايي مازاد انجام شود و بخشي از نقدينگي براي فرصت‌هاي احتمالي در سطوح حمايتي نگه داشته شود.
در نهايت، رصد دقيق اخبار و تحليل‌ها از منابع معتبر و پرهيز از تصميم‌گيري بر اساس شايعات و فضاي هيجاني شبكه‌هاي اجتماعي، از ديگر الزامات اين دوره است. تركيب تحليل تكنيكال و بنيادي مي‌تواند به تصميم‌گيري آگاهانه‌تر كمك كند. اين تجربه نشان مي‌دهد كه در شرايط جنگي يا بحران‌هاي شديد، تعليق كامل بازار، اعمال محدوديت‌هاي معاملاتي، كنترل انتشار اطلاعات و تزريق هدفمند نقدينگي مي‌تواند به عنوان ابزارهاي اضطراري براي حفظ ثبات رواني بازار به كار گرفته شود.