صعود كند اينترنت همراه
در حالي كه كشورهاي منطقه با سرعت نور در مسير توسعه زيرساخت‌هاي ارتباطي حركت مي‌كنند و اينترنت را به پيشران اقتصاد ديجيتال خود تبديل كرده‌اند، ايران همچنان در راهروهاي تاريك انحصار، بي‌برنامگي و عقب‌ماندگي زيرساختي سرگردان است.
در حالي كه كشورهاي منطقه با سرعت نور در مسير توسعه زيرساخت‌هاي ارتباطي حركت مي‌كنند و اينترنت را به پيشران اقتصاد ديجيتال خود تبديل كرده‌اند، ايران همچنان در راهروهاي تاريك انحصار، بي‌برنامگي و عقب‌ماندگي زيرساختي سرگردان است. تازه‌ترين گزارش اسپيدتست از وضعيت اينترنت در جهان، آينه‌اي بي‌رحم اما واقعي از عملكرد پر از لكنت در حوزه ارتباطات كشور است؛ جايي كه اينترنت ثابت با اختلاف فاحشي از ميانگين جهاني عقب مانده و تنها كورسوي اميد، رشد كند و نابرابر اينترنت همراه در برخي شهرهاي بزرگ است. اين آمارها نه‌تنها زنگ خطري براي سياست‌گذاران، بلكه نشانه‌اي از تعميق شكاف ديجيتال در جامعه‌اي است كه حق اتصال باكيفيت به اينترنت، روزبه‌روز به امتيازي طبقاتي‌تر بدل مي‌شود.
در تازه‌ترين گزارش ماهانه شركت «اوكلا» (Ookla) منتشرشده از طريق پلتفرم «اسپيدتست» درباره وضعيت اينترنت در كشورهاي مختلف جهان، جايگاه ايران در دو شاخه اينترنت همراه و ثابت مورد بررسي قرار گرفته است. بر پايه اين آمارها، هرچند سرعت اينترنت همراه در ايران در ماه‌هاي اخير روندي صعودي و اميدبخش را نشان مي‌دهد، اما اينترنت ثابت همچنان با فاصله‌اي چشمگير از ميانگين جهاني در رتبه‌هاي انتهايي جدول قرار دارد. اين در حالي است كه ميانگين سرعت جهاني نيز همچنان در حال رشد است و رقابت ميان كشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه براي بهبود جايگاه خود در اين رتبه‌بندي ادامه دارد. طبق آخرين داده‌هاي مربوط به ماه مي۲۰۲۵ (خرداد ۱۴۰۴)، ميانگين سرعت دانلود اينترنت همراه در ايران به ۵۹.۸۹ مگابيت‌برثانيه رسيده است. اين رقم نسبت به ماه گذشته (آوريل) با سرعت ۵۲.۷۹ مگابيت‌برثانيه رشد محسوسي داشته و ايران را از رتبه ۶۸ به رتبه ۶۷ جهاني ارتقا داده است. در نگاه كلي، اينترنت موبايل در ايران از دسامبر ۲۰۲۴ كه ميانگين سرعت آن حدود ۳۷.۸۶ مگابيت‌برثانيه بود، تاكنون روندي پيوسته و افزايشي را طي كرده است. اين صعود به‌ويژه پس از يك دوره ركود قابل توجه در پاييز ۱۴۰۲ رخ داده و به نظر مي‌رسد بهبود برخي زيرساخت‌ها، توسعه تدريجي شبكه 4.5G و اقدامات محدود در جهت ارتقاي شبكه‌هاي نسل پنجم، در اين بهبود نسبي نقش داشته‌اند. همچنين، رقابت ميان اپراتورها براي جذب مشتركان بيشتر در شهرهاي بزرگ، ممكن است باعث شده باشد كه سرمايه‌گذاري‌هايي در زمينه افزايش ظرفيت پهناي باند و بهينه‌سازي پوشش اينترنت همراه انجام شود.
مقايسه با ميانگين جهاني؛ فاصله‌اي كه هنوز پا برجاست
با وجود اين رشد، هنوز فاصله سرعت اينترنت همراه ايران با ميانگين جهاني چشمگير است. طبق گزارش اسپيدتست، ميانگين جهاني سرعت اينترنت موبايل در ماه مي۲۰۲۵، برابر با ۹۲.۸۲ مگابيت‌برثانيه بوده است؛ رقمي كه نشان مي‌دهد ايران هنوز با ميانگين جهاني فاصله‌اي حدود ۳۳ مگابيت‌برثانيه دارد. در صدر جدول اينترنت همراه، كشورهايي مانند امارات متحده عربي (۵۳۹.۷۱ مگابيت‌برثانيه)، قطر (۵۲۹.۴۵ مگابيت‌برثانيه) و كويت (۳۵۰.۸۹ مگابيت‌برثانيه) قرار دارند. اين آمارها به‌خوبي نشان مي‌دهد كه برخي كشورهاي منطقه، با سرمايه‌گذاري‌هاي گسترده و برنامه‌ريزي بلندمدت، به قطب‌هاي اينترنت پرسرعت جهان تبديل شده‌اند.
اينترنت ثابت؛ جايگاهي تأسف‌بار در قعر جدول جهاني
در مقابل رشد نسبي اينترنت همراه، وضعيت اينترنت ثابت در ايران همچنان بحراني و نگران‌كننده است. طبق آمار اسپيدتست، ميانگين سرعت اينترنت ثابت ايران در ماه مه۲۰۲۵ ۱۸.۲۳ مگابيت‌برثانيه گزارش شده كه با وجود افزايش اندك نسبت به ماه گذشته (۱۷.۴۶ مگابيت‌برثانيه)، تنها توانسته ايران را از رتبه ۱۴۲ به رتبه ۱۳۹ ارتقا دهد. در حالي كه سرعت اينترنت ثابت در كشورهاي پيشرفته به ارقام بالاي ۱۵۰ و حتي ۲۰۰ مگابيت‌برثانيه رسيده، و ميانگين جهاني نيز در محدوده ۱۰۲.۴۸ مگابيت‌برثانيه قرار دارد، ايران همچنان با بيش از ۸۰ مگابيت‌برثانيه اختلاف از ميانگين جهاني، در قعر جدول قرار دارد. اين وضعيت در شرايطي رخ مي‌دهد كه در بسياري از كشورهاي هم‌سطح ايران از نظر توسعه اقتصادي، پروژه‌هاي فيبر نوري خانگي (FTTH) با جديت دنبال مي‌شود، اما در ايران، همچنان بخش عمده‌اي از كاربران اينترنت ثابت از فناوري‌هاي قديمي مانند ADSL بهره مي‌برند.
ريشه بحران؛ نبود رقابت و عقب‌ماندگي زيرساختي
كارشناسان فناوري اطلاعات بر اين باورند كه يكي از اصلي‌ترين دلايل ضعف اينترنت ثابت در ايران، انحصار در ارايه خدمات و عدم سرمايه‌گذاري موثر در توسعه زيرساخت‌ها است. شركت‌هاي بزرگ ارايه‌دهنده اينترنت در ايران، يا امكان رقابت آزادانه با يكديگر را ندارند، يا با محدوديت‌هاي متعدد اقتصادي و قانوني مواجه هستند. از سوي ديگر، توسعه فيبر نوري در كشور به‌كندي پيش مي‌رود و اغلب پروژه‌ها يا در مرحله آزمايشي متوقف مانده‌اند يا در دست اجرا هستند اما به دليل نبود تخصيص بودجه كافي، با تأخيرهاي چندساله مواجه‌اند. همين مساله سبب شده تا بخش زيادي از كاربران، همچنان با مشكلاتي مانند قطعي‌هاي مكرر، سرعت پايين و عدم پايداري اتصال مواجه باشند.
سياست‌هاي ناموفق در توسعه اينترنت ثابت
طرح‌هايي مانند «نجما» يا «فيبرنوري منازل» كه در سال‌هاي اخير توسط وزارت ارتباطات مطرح شده بودند، هنوز نتوانسته‌اند تأثير ملموسي در زندگي كاربران بگذارند. اگرچه آمارهايي از افزايش پوشش شبكه فيبرنوري در برخي مناطق شهري گزارش شده، اما نبود تعرفه‌گذاري رقابتي، مشكلات فني در ارايه خدمات، و ناتواني خانوارها در پرداخت هزينه‌هاي بالاي نصب و اشتراك، مانع از توسعه فراگير آن شده است. علاوه بر اين، برخي كارشناسان معتقدند كه تمركز بيش از حد بر توسعه اينترنت موبايل و تبليغات گسترده درباره اينترنت نسل پنجم (5G) باعث شده است كه توسعه زيرساخت‌هاي ثابت در اولويت‌هاي پايين‌تري قرار گيرد.
اينترنت براي چه كساني بهتر شده است؟
هرچند آمار اسپيدتست نشان از رشد سرعت اينترنت همراه دارد، اما بايد پرسيد كه آيا اين رشد براي عموم مردم ملموس است يا خير. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه افزايش سرعت بيشتر در شهرهاي بزرگ، به‌ويژه در مناطق شمالي تهران و كلان‌شهرهايي مانند اصفهان و شيراز رخ داده است؛ در حالي كه كاربران روستايي و مناطق كم‌برخوردار، هنوز هم از پوشش اينترنت نسل سوم و حتي 2G استفاده مي‌كنند. اين شكاف ديجيتال، نه‌تنها توسعه عدالت ارتباطي را زير سوال مي‌برد، بلكه به شكل‌گيري طبقه‌اي از «شهروندان كم‌سرعت» دامن مي‌زند كه امكان استفاده از خدمات ديجيتال مانند آموزش مجازي، بانكداري آنلاين، يا كسب‌وكارهاي اينترنتي براي آنان بسيار محدود است.
نگاهي به آينده؛ نياز به اراده سياسي و اصلاح ساختار
با توجه به رشد جهاني فناوري‌هاي ارتباطي و ورود به عصر هوش مصنوعي و اينترنت اشياء، ناتواني در بهبود زيرساخت‌هاي اينترنتي مي‌تواند كشور را از روند جهاني توسعه عقب نگه دارد. با توجه به سهم فزاينده اقتصاد ديجيتال در توليد ناخالص داخلي كشورها، داشتن اينترنتي با كيفيت، ارزان و پايدار، ديگر يك خدمت لوكس نيست، بلكه يك الزام براي بقا و رشد اقتصادي محسوب مي‌شود. كارشناسان پيشنهاد مي‌كنند كه براي بهبود وضعيت، بايد ساختار تنظيم‌گري بازار اينترنت بازنگري شود، فضاي رقابتي واقعي ميان شركت‌ها ايجاد گردد، و بودجه‌هاي لازم براي توسعه زيرساخت‌هاي فيبر نوري و شبكه‌هاي پرسرعت به‌صورت هدفمند تخصيص يابد. گزارش‌هاي اسپيدتست، آينه‌اي از وضعيت ارتباطات ديجيتال هر كشور هستند. تصوير امروز ايران در اين آينه، نشان‌دهنده تلاش‌هايي محدود، پيشرفت‌هايي نابرابر و عقب‌ماندگي‌هايي جدي است. اگرچه سرعت اينترنت موبايل رو به رشد است و در حال نزديك شدن به استانداردهاي جهاني قرار دارد، اما اينترنت ثابت، با وجود اهميت بالايش در توسعه صنعتي و آموزشي، همچنان گرفتار ساختار فرسوده، بي‌توجهي نهادي و فقدان چشم‌اندازي روشن است. در شرايطي كه كشورهايي مانند امارات و قطر با شتاب به سمت صدر جدول اينترنت جهان حركت مي‌كنند، ايران براي رسيدن به جايگاهي شايسته، نيازمند بازنگري جدي در سياست‌گذاري‌ها، مشاركت بخش خصوصي و ايجاد رقابت واقعي در بازار ارتباطات است.