بحران در خاورميانه و واكنش‌هاي بورس‌هاي جهاني
همچنان تنش و جنگ در خاورميانه ادامه‌دار و شاهد افزايش حملات ميان ايران و اسراييل هستيم. در نخستين ساعات هفته جاري، بازارهاي جهاني شاهد ريزش شاخص‌ها و نوسانات كم‌سابقه‌اي بودند؛ اين تحولات نه فقط بازتاب واهمه سرمايه‌گذاران از چرخش‌هاي ناگهاني در روابط ميان ايران و ايالات متحده، بلكه حاصل تركيب پيچيده‌اي از احتياط، ريسك‌گريزي و ارزيابي مجدد سناريوهاي آينده بود.
همچنان تنش و جنگ در خاورميانه ادامه‌دار و شاهد افزايش حملات ميان ايران و اسراييل هستيم. در نخستين ساعات هفته جاري، بازارهاي جهاني شاهد ريزش شاخص‌ها و نوسانات كم‌سابقه‌اي بودند؛ اين تحولات نه فقط بازتاب واهمه سرمايه‌گذاران از چرخش‌هاي ناگهاني در روابط ميان ايران و ايالات متحده، بلكه حاصل تركيب پيچيده‌اي از احتياط، ريسك‌گريزي و ارزيابي مجدد سناريوهاي آينده بود. وقوع حملات ايالات متحده به مراكز هسته‌اي ايران و واكنش‌هاي محتمل تهران، فضاي حاكم بر بازارها را به گونه‌اي در بر گرفته كه معامله‌گران و تحليل‌گران را در نوعي بي‌تصميمي و انتظار قرار داده است؛ وضعيتي كه طي آن تمايل به دارايي‌هاي امن رشد مي‌كند و روندهاي معمول معاملاتي تغيير ماهيت مي‌دهند.
صبح دوشنبه، همزمان با باز شدن بازارها در آسيا و پيش از آغاز معاملات اروپايي، شاخص‌هاي معظم سهام، عمدتا با رشد فشارهاي فروش مواجه شدند. اين وضعيت، در پي انتشار خبر اصابت چند موشك امريكايي به تأسيسات هسته‌اي ايران، به خصوص در فضاي رواني ناشي از بيم واكنش تلافي‌جويانه ايران، تشديد شد. با اين حال، همان‌گونه كه نظرات تحليل‌گران برجسته بازارهاي مالي نشان مي‌دهد، شدت واكنش منفي در بازارها حداقل در كوتاه‌مدت، محدود بود و هنوز از شوك‌هاي فراگير و غيرقابل كنترل خبري نشد. بسياري اين وضعيت را ناشي از رويكرد محتاطانه فعالان بازار و نااطميناني از پيامدهاي دومينويي اين تنش مي‌دانند.
سكون در دل تلاطم
برخي از تحليل‌گران بازارهاي مالي، همچون«كارول كونگ»، استراتژيست ارزي بانك كامنولث استراليا، بر اين باورند كه سيگنال قوي براي فروش گسترده مشاهده نشد، چرا كه بخش عمده‌اي از معامله‌گران هنوز در نقطه انتظار واكنش تهران نسبت به حملات امريكا هستند. وي معتقد است اگرچه آثار جنگ معمولا موجب انتقال سرمايه به سمت دارايي‌هاي امن مي‌شود، اما كاهش احتمالي نرخ بهره از سوي فدرال‌رزرو تا پايان سال عامل تقويت‌كننده چشم‌اندازها براي برخي بازارها باقي مانده است. كونگ تصريح مي‌كند: «در صورت پاسخ متقابل ايران و تغيير مسير درگيري به سوي تهديدات بالاتر، بازار ارز به سرعت به نفع ارزهاي امن تغيير مسير خواهد داد.»
در سمت ديگر، «چارو چانانا»، استراتژيست ارشد ساكسو بانك، معتقد است كه فعلا بازارها حملات اخير را يك رويداد موضعي و فاقد تداوم مي‌بينند، نه آغازي بر يك جنگ وسيع‌تر در منطقه. او اشاره مي‌كند كه جريان‌هاي آهسته اما محسوس انتقال سرمايه به پناهگاه‌هاي امن به وضوح نشان‌دهنده برقراري فرضيه مهار بحران است، اما هشدار مي‌دهد كوچك‌ترين نشانه از تلافي موثر يا تهديدات ايران به بستن تنگه هرمز، مي‌تواند موازنه فعلي را به سود سناريوهاي پرريسك بر هم بزند. چانانا همچنين احتمال مي‌دهد اگر توان هسته‌اي ايران كاهش يابد و تهران پهنه درگيري‌ها را گسترش ندهد، بخشي از سرمايه‌گذاران اين واقعه را به عنوان يك «كاهش ريسك» تعبير كنند.
بازارهاي سهام آسيايي در روز دوشنبه عمدتا رنگ منفي به خود گرفتند؛ شاخص نيكي۲۲۵ ژاپن حدود ۰.۱۷ درصد و شاخص تاپيكس۰.۳۸ درصد افت كردند، در حالي كه شاخص كاسپي كره‌جنوبي۰.۱۷ درصد و بازار كوچك‌تر كوسدك ۱.۰۱ درصد افت كرد. اين درحالي بود كه در هنگ‌كنگ، هانگ‌سنگ برخلاف روند غالب ۰.۶ درصد رشد و شاخص CSI300 چين۰.۱۶ درصد افزايش را تجربه كرد كه نشان‌دهنده مقاومت نسبي بازارهاي سرزمين اصلي چين در برابر تنش‌هاي ژئوپليتيك منطقه‌اي است.
در استراليا، S&P/ASX 200 با ۰.۳۶ درصد افول به تعطيلي رسيد اما افت نسبي آن، نشاني از ارزيابي محافظه‌كارانه ريسك توسط سرمايه‌گذاران بود. هند با ثبت سقوط ۰.۵۸ درصدي شاخص Nifty50 و ۰.۷ درصدي Sensex در پايان معاملات، يكي از بيشتري افت‌هاي قاره آسيا را به ثبت رساند.
هيجان كوتاه‌مدت، نگراني طولاني‌مدت
همزمان با نگراني‌ها درباره اختلال احتمالي در عرضه، قيمت نفت برنت تا بعدازظهر دوشنبه با رشد ۱.۵۶ درصدي به ۷۸.۲۳ دلار بر هر بشكه رسيد؛ وست‌تگزاس اينترمديت (WTI) نيز با رشد ۱.۶ درصدي به ۷۵.۰۳ دلار معامله شد. اين رشدهاي قيمتي اگرچه محسوس است، اما از ثبت جهش‌هاي شديد و شوك‌آفرين كه معمولا در آغاز درگيري‌ها قابل مشاهده است، فاصله گرفتند. بسياري از كارشناسان اعتقاد دارند كه هنوز انتقال ريسك ژئوپليتيكي به بازار نفت، مشروط به لمس يا تهديد جدي تنگه هرمز و تداوم آشوب‌هاست و واكنش فعلي بيشتر از جنس احتياط كوتاه‌مدت بوده است. بازار سهام امريكا در انتهاي هفته گذشته و با آغاز هفته جاري، نمايانگر ترديد و نوسان بود. در روز جمعه، شاخص اس‌اندپي۵۰۰ با افت ۰.۲۲ درصد مواجه شد تا به ۵۹۶۷.۸۴ واحد برسد، و اين سومين جلسه پياپي كاهش اين شاخص بود. نزدك، وابسته‌تر به سهام فناوري، ۰.۵۱ درصد سقوط كرد. داوجونز اما با رشد اندك ۰.۰۸ درصدي به ۴۲۲۰۶.۸۲ واحد رسيد، نشاني از مقاومت جزئي در ميان سهم‌هاي بزرگ صنعتي. معاملات آتي داوجونز، اس‌اندپي۵۰۰ و نزدك ۱۰۰ در ساعات آغازين معاملات آسيا، همگي كاهش ۰.۳ تا ۰.۴ درصدي را نشان دادند كه منعكس‌كننده نگراني موقت سرمايه‌گذاران از تشديد احتمالي بحران ميان ايران و امريكا بود.
آينده نامشخص اما غير بحراني
به گزارش شوكي اوموري، استراتژيست ارشد ميز «ميزوهو سكيوريتيز » توكيو، بازارها در مواجهه با شوك‌هاي ژئوپليتيكي جديد، رويكردي مبتني بر انتظار در پيش گرفتند و از اتخاذ مواضع قاطع خودداري كردند. وي تأكيد كرد: «ضعيف بودن واكنش‌ها نشانه انتظار فعالان براي روشن شدن برنامه بعدي ايران است.» واسو منون، مديرعامل OCBC، نيز با اشاره به نقش تعيين‌كننده تهران گفت: «بسياري از تحولات بستگي به اقدام نهايي ايران دارد. هشدار مستقيم امريكا درباره عواقب تلافي شديد، تمايلات رهبران ايران براي واكنش تهاجمي را كاهش داده است.» او تأكيد مي‌كند كه سرمايه‌گذاران بايد آماده نوسانات افزايشي باشند، اما تا زماني كه بحران به افزايش بيش از حد تورم يا ركود منجر نشود، ريزش‌هاي بازارها احتمالا محدود باقي خواهند ماند. از سوي ديگر، پيش‌بيني مي‌شود كه با تداوم عدم قطعيت‌هاي ژئوپليتيكي و سياست‌هاي ارزي دولت‌ها، سرمايه‌گذاران بيشتر از دلار به سمت دارايي‌هاي جايگزين مانند طلا حركت كنند. پيش‌بيني منون براي قيمت طلا تا ۳۹۰۰ دلار بر هر اونس طي يك سال آينده، بازتاب همين روند فرار دارايي محسوب مي‌شود. قيمت دلار در روز دوشنبه تقويت شد؛ حركتي كه عموما در دوره‌هاي شديد شدن تنش‌هاي منطقه‌اي و جهاني مشاهده مي‌شود. معامله‌گران در واكنش به افزايش ريسك‌هاي ژئوپليتيكي و بلاتكليفي سياستي بانك‌هاي مركزي، نه‌تنها به دلار بلكه به طلا و اوراق قرضه دولتي نيز تمايل بيشتري نشان دادند. با توجه به احتمال ادامه تنش‌ها ميان ايران، اسراييل و ايالات متحده و همچنين تأثير مستقيم بحران بر بازار انرژي، انتظار مي‌رود موقعيت‌هاي خريد ارزهاي امن تا روشن شدن پيامدهاي سياسي و نظامي حفظ شود.
پيامدهاي احتمالي براي بورس تهران
اگرچه گزارش حاضر عمدتا بر بازارهاي جهاني تمركز دارد، اما اثرات غيرمستقيم حوادث اخير به ويژه در سطح رواني و انتظارات سرمايه‌گذاران به سرعت به بازار سرمايه ايران نيز منتقل مي‌شود. افزايش قيمت نفت مي‌تواند منجر به رشد سهام دلاري و صنايعي با درآمد ارزي شود، اما نگراني‌ها درباره تداوم و گسترش جنگ، فشار مضاعفي بر سهام غير دلاري و گروه‌هاي پرريسك وارد خواهد آورد. در عين حال، تقويت دلار در فضاي بين‌المللي احتمالا فشار بر ارز ملي و افزايش هزينه واردات را در پي دارد؛ موضوعي كه براي صنايع وابسته و مصرفي اهميت مضاعف دارد.
در مجموع، شواهد و نشانه‌ها حكايت از آن دارد كه بازارهاي بورسي منطقه‌اي و جهاني فعلا رويكردي مبني بر «انتظار و احتياط» برگزيده‌اند و هرچند واكنش اوليه آرام و كنترل‌شده بوده، اما هرگونه اقدام جديد از سوي طرفين درگير، مي‌تواند موازنه را به سود سناريوهاي تنش‌آفرين برگرداند. سرمايه‌گذاران، ضمن ارزيابي لحظه‌اي اخبار و داده‌ها، بيشتر در پي حفظ سرمايه و كاهش ريسك هستند تا كسب بازدهي از فرصت‌هاي پرريسك. در اين ميان، بار ديگر نقش حياتي سياست‌هاي پولي، تحولات ژئوپليتيك و روند بازارهاي كالايي در تعيين چشم‌انداز ميان‌مدت و بلندمدت دارايي‌ها بيش از هر زمان ديگري مطرح است و موجي از تغييرات رفتاري در ميان فعالان بازارهاي سرمايه‌اي جهان به چشم مي‌خورد. در نهايت بايد منتظر ماند و ديد كه اقدام بعدي طرفين، بازارها را به كدام سو هدايت خواهد كرد؛ اما فعلا احتياط رمز عبور دوره جديد است و فضاي بورس جهاني همچنان در حال صبر و انتظار به سر مي‌برد.