جنگ و تشدید ریسک سیستماتیک

بازار سرمایه ایران طی روزهای اخیر با چالش بسیار جدی مواجه شده است که ریشه در فشارهای اقتصاد کلان و تحولات سیاسی و امنیتی کشور دارد. احسان ذاکرنیا، نایب رییس هیات‌مدیره سبدگردان آروین، در گفت‌وگو با صدای بورس به بررسی تاثیر جنگ و به تبع آن افزایش ریسک‌های سیستماتیک بر بازار سرمایه پرداخته و راهکارهای لازم برای بازگشت ثبات به بازار را تشریح کرده است. در این گزارش ضمن مرور نکات و نکته‌های کلیدی مصاحبه، به ابعاد مختلف این بحران و تحلیل‌های حرفه‌ای کارشناسان بازار نیز پرداخته می‌شود. به گفته ذاکرنیا، بزرگترین ریسکی که بازارهای مالی را متاثر می‌کند، ریسک سیستماتیک است و این ریسک در شرایط جنگ به اوج خود می‌رسد. وی تاکید دارد که جنگ تحمیلی و وضعیت امنیتی بحرانی که اکنون کشور ما با آن مواجه است، باعث شده ریسک سیستماتیک به بالاترین سطح ممکن برسد و چنین وضعیتی تبعات گسترده‌ای برای تمام بخش‌های اقتصادی خواهد داشت. ریسک سیستماتیک به معنای خطراتی است که کل سیستم اقتصاد و بازار را تهدید می‌کند و قابل کنترل یا کاهش توسط سرمایه‌گذاران به صورت فردی نیست. در این شرایط، میل به فروش و خروج از بازار بالا می‌رود و همین موضوع باعث آشفتگی و بی‌ثباتی بازار می‌شود.

حفظ ثبات بازار

کارشناسان معتقدند مهم‌ترین وظیفه سازمان بورس در شرایط بحرانی، ایجاد ثبات و تامین امنیت روانی برای فعالان بازار سرمایه است. احسان ذاکرنیا در این زمینه می‌گوید: «سازمان بورس باید با اتخاذ سیاست‌های مناسب در مسیر کنترل هیجانات بازار تلاش کند تا ثبات و امنیت را به بازار بازگرداند.» یکی از اقداماتی که به اعتقاد وی بسیار مهم بوده، تعطیلی موقت بازار سرمایه در روزهای بحرانی اخیر است. این تعطیلی باعث جلوگیری از تشکیل صف‌های طولانی فروش شده و از ایجاد «بازار نابازار» که در آن فروشندگان بسیار و خریداران کم هستند جلوگیری کرده است.

تعطیلی موقت بازار سرمایه

تعطیلی بازار سرمایه برای چند روز، اوج هیجان‌های افسارگسیخته در شرایط بحران را کنترل کرد. ذاکرنیا در این مورد اظهار داشت: «اگر بازار باز می‌ماند، صف‌های فروش ممتد با تقاضای پایین شکل می‌گرفت که بازار را به یک بازار نابازار تبدیل می‌کرد؛ جایی که یعنی بازار عملاً کارایی خود را از دست داده است.» بنابراین این تعطیلی یک اقدام ضروری برای جلوگیری از ریزش بی‌رویه و ایجاد فضای مناسب برای بازنگری و تحلیل شرایط بود.

بازگشایی بازار و شرط زمان آتش‌بس

اما برخلاف تعطیلی که اقدامی ضروری بود، ادامه این تعطیلی تا پیش از وجود افق روشن برای آتش‌بس و پایان بحران جنگ، از نظر ذاکرنیا چندان مناسب نیست. او تاکید می‌کند: «تا زمانی که چشم‌اندازی از آتش‌بس و رفع تنش‌ها وجود نداشته باشد، بازگشایی بازار ریسک‌های زیادی دارد. بر این اساس، وی از ادامه تعطیلی بازار سرمایه حمایت می‌کند تا شرایط مهیای بازگشت کنترل شده و تدریجی بازار شود.

راهکار ویژه برای صندوق‌های  درآمد ثابت و ابزارهای نقدشونده

با وجود تعطیلی بازار، یکی از دغدغه‌هایی که وجود دارد، وضعیت ابزارهایی است که ذاتاً باید نقدشوندگی بالایی داشته باشند، مانند صندوق‌های درآمد ثابت. ذاکرنیا پیشنهاد می‌دهد که برای این نوع ابزارها سازوکاری خاص در نظر گرفته شود که امکان انجام معاملات در ساعات مشخصی فراهم آید. چنین سیاستی می‌تواند علاوه بر حفظ نقدشوندگی، از فشار بیش از حد بر بازار هم جلوگیری کند.

افزایش دامنه نوسان به صورت تدریجی

یکی از نکات کلیدی که ذاکرنیا مطرح می‌کند، نحوه برخورد سازمان بورس با بازگشایی بازار پس از آتش‌بس است. طبق نظر وی، بازگشایی باید مرحله به مرحله صورت گیرد و دامنه نوسان به مرور به سمت حالت طبیعی بازگردد. ذکر می‌شود بازار می‌تواند ابتدا با دامنه نوسان محدود به ۱٪ باز شود، سپس به ۲٪ و در نهایت دامنه ۳٪ برگردد. این کار باعث می‌شود ضربه‌های ناشی از شوک‌ها و هیجانات فروکش کند و بازار به شکل منطقی و عقلانی حرکت کند.

 ضرورت حمایت مالی حاکمیت و نهادهای سرمایه‌گذاری

حمایت هماهنگ و گسترده حاکمیت به همراه موسسات مالی نقش مهمی در ثبات بازار دارد. ذاکرنیا اشاره می‌کند که صندوق‌های حمایتی، هلدینگ‌ها، موسسات سرمایه‌گذاری بزرگ و حتی بانک مرکزی باید از طریق تزریق منابع مالی و اعمال سیاست‌های موثر، به کنترل هیجانات و ایجاد آرامش بازار کمک کنند. در غیر این صورت، سرمایه‌گذاران خرد بیشتر از همه متضرر می‌شوند و آسیب‌پذیری بازار بیشتر خواهد شد. با افزایش ریسک‌ها و تحولات سیاسی، بسیاری از شرکت‌های اساسی در بازار سرمایه نظیر پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها و شرکت‌های صنایع فلزی با تعدیل در ارزش‌گذاری مواجه می‌شوند. اما به گفته ذاکرنیا، ارزش ذاتی این شرکت‌ها به کلی از بین نرفته است و با مدیریت هیجان و زمان مناسب، سرمایه‌گذاران و تحلیلگران قادر خواهند بود ارزش‌های حقیقی را بازشناسی کنند.این فرایند به عنوان یک مرحله طبیعی و بخش حیاتی تعادل بازار اهمیت دارد بی‌ثباتی طولانی و آسیب به بازار، خطر خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی به بازار سرمایه را به همراه دارد. اعتماد یک دارایی حیاتی برای هر بازار سرمایه است و از دست رفتن آن می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اقتصاد و جلب سرمایه‌های داخلی و خارجی وارد کند.ذاکرنیا در این خصوص هشدار داده و تاکید دارد که تمام دستگاه‌ها و نهادها باید بکوشند تا اعتماد عمومی حفظ شود.

درس گرفتن از تجارب کشورهای دیگر

در پایان، ذاکرنیا با اشاره به تجارب کشورهایی مانند روسیه که با شوک‌های مشابه اقتصادی و سیاسی روبرو بوده و توانسته‌اند بازار خود را مدیریت کنند، بیان می‌کند که استفاده از این تجربیات برای سیاست‌گذاران ایران ضروری است این کشورها با اتخاذ استراتژی‌های مشخص، توانسته‌اند شوک‌ها را به دوران گذار تبدیل کنند و بحران‌ها را پشت سر بگذارند. به طور خلاصه، وضعیت بازار سرمایه ایران به شدت تحت تاثیر تحولات سیاسی و نظامی کشور است و ریسک سیستماتیک این روزها در بالاترین سطح خود قرار دارد. در چنین شرایطی، اقدامات تنظیمی و حمایتی در سطح کلان ضروری است تا از فروپاشی بازار جلوگیری شده و زمینه برای بازگشت به تعادل فراهم شود.

مهم‌ترین این اقدامات به شرح زیر است:

   تعطیلی موقت بازار در شرایط بحرانی برای جلوگیری از آشفتگی‌های هیجانی و ریزش بی‌رویه
   تداوم تعطیلی تا حصول آرامش نسبی و شکل‌گیری افق آتش‌بس
    بازگشایی تدریجی بازار با دامنه نوسان محدود و قابل کنترل
   حمایت مالی و تزریق نقدینگی توسط نهادهای حاکمیتی و موسسات بزرگ سرمایه‌گذاری
   استفاده از تجربیات کشورهای موفق در مدیریت بحران‌های مشابه
   توجه ویژه به نقدشوندگی ویژه صندوق‌های درآمد ثابت و ابزارهای مالی خاص
با در نظر گرفتن این راهکارها و برنامه‌ریزی هوشمندانه می‌توان امیدوار بود که بازار سرمایه ایران دوباره به مسیر رشد و ثبات بازگردد و نقش موثری در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.