بورس در شرايط جنگي
آتش جنگ ميان ايران و اسراييل همچنان شعله ور است و اقتصاد كشور حساس‌ترين روزهاي خود را سپري مي‌كند. روزهاست بورس تهران كه آينه تمام نماي اقتصاد كشور شمرده مي‌شد تعطيل است و از ترس سقوط عميق و جبران ناشدني چراغ معاملات خاموش است.
آتش جنگ ميان ايران و اسراييل همچنان شعله ور است و اقتصاد كشور حساس‌ترين روزهاي خود را سپري مي‌كند. روزهاست بورس تهران كه آينه تمام نماي اقتصاد كشور شمرده مي‌شد تعطيل است و از ترس سقوط عميق و جبران ناشدني چراغ معاملات خاموش است.اين تصميم سازمان بورس مبني‌بر توقف موقت معاملات سهام، هرچند اولويت اول براي سرمايه‌گذاران نيست، اما با نگاهي عميق‌تر مي‌تواند به عنوان اقدامي هوشمندانه براي حفظ ثبات بازار و جلوگيري از خروج گسترده نقدينگي ديده شود.
كارشناسان بازار سرمايه عقيده دارند كه بسته ماندن بورس در شرايط حساس كنوني، نوعي تضمين حداقلي براي امنيت سرمايه مردم است. پيش از آغاز جنگ و تنش‌هاي ژئوپليتيك بورس تهران شرايط چندان قابل توجهي نداشت و در مقايسه با بازارهاي موازي نوسان منفي بسياري را تجربه مي‌كرد و در اين شرايط توقف معاملات از ريزش‌هاي هيجاني و خروج نقدينگي از بازار جلوگيري كرده است. در اصل اگر بازار اين روزها بازار بود شاخص سقوط بسيار سنگيني را تجربه مي‌كرد و معاملات نيز روزگار تلخي داشتند.
معاملات صندوق‌هاي درآمد ثابت
قادر معصومي خانقاه، مدير نظارت بر بورس‌هاي سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اينكه سفارش‌هاي خريد بازارگردان‌ها و برخي مشتريان حقيقي و حقوقي طبق روال عادي روي سيستم معاملات وجود دارد، گفت: ارزش و حجم معاملات خيلي فاصله معناداري با روزهاي ديگر ندارد. گفتني است، بر اساس مصوبه شوراي عالي بورس در اين جلسه، كليه معاملات اوراق بهادار در بورس تهران، فرابورس ايران و كليه معاملات اوراق مبتني بر كالا در بورس كالاي ايران و بورس انرژي ايران، طي روزهاي چهارشنبه ۲۸ خرداد، شنبه ۳۱ خرداد و يكشنبه اول تيرماه۱۴۰۴ متوقف شد.همچنين از روز شنبه ۳۱ خردادماه ۱۴۰۴، معاملات فيزيكي بورس كالاي ايران و بازار فيزيكي بورس انرژي برقرار خواهد بود.از شنبه ۳۱ خردادماه ۱۴۰۴، معاملات اوراق بهادار دولتي و واحدهاي سرمايه‌گذاري انواع صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار با درآمد ثابت اعم از صدور و ابطالي و قابل معامله (ETF) نيز از ساعت ۹ تا ۱۱ صبح برقرار خواهد بود.
خروج نقدينگي از صندوق ها
با اين وجود، اين تعطيلي كامل معاملات مختص به سهام است؛ چرا كه معاملات صندوق‌هاي درآمد ثابت همچنان در جريان است و به نوعي پل ارتباط سرمايه‌گذاران با بازار به شمار مي‌رود. ارزش معاملات صندوق‌هاي درآمد ثابت در روزهاي اخير عدد قابل توجهي را نشان داد؛ به‌طوري‌كه در يك روز اخيرا روزانه حدود ۳۶,۵۰۰ ميليارد تومان در اين صندوق‌ها معامله شده است و حدود اين رقم از بازار خارج شد. يكي از نكات نگران‌كننده در معاملات صندوق‌هاي درآمد ثابت، خروج ۱۸,۵۰۰ ميليارد تومان نقدينگي حقيقي‌ها در تنها ۲ ساعت اول معاملات روز جاري بود. اين رقم كه به وضوح از سوي سايت رسمي معاملات و بازار سرمايه اعلام شده، اخطاري جدي درباره ميزان نااطميناني و ترس موجود در ميان سرمايه‌گذاران است. رقم ذكر شده نشان مي‌دهد كه اگرچه بازار سهام بسته است، اما سرمايه‌گذاران به دنبال راه خروج نقدينگي بوده و صندوق‌هاي درآمد ثابت كه معمولا به عنوان فرصت كم‌ريسك‌تر شناخته مي‌شوند نيز اكنون به محلي براي نقد كردن دارايي‌ها بدل شده‌اند. اين موضوع مي‌تواند نشانه‌اي از فشار شديد رواني و فرار سرمايه‌ها به سمت دارايي‌هاي غيرريسكي‌تر در همان بستر محدود اقتصاد بحران‌زده كشور باشد.
پيامدهاي تعطيلي بلندمدت معاملات
حركت به سمت تعطيلي كامل بورس علي‌رغم فشار رواني و اقتصادي كه ايجاد مي‌كند، حالا حدود يك هفته است كه ادامه يافته است. اين تعطيلي اگرچه از سوي برخي سرمايه‌گذاران به عنوان محدود كردن دسترسي به دارايي‌ها ديده مي‌شود، اما در طرف ديگر محافظي در برابر تشديد روند سقوط بازار است، به نوعي تعطيلي بازار در اين شرايط مي‌تواند به نفع سرمايه‌گذاران تمام شود. اين‌تصميم مي‌تواند از تشديد بحران جلوگيري كند و فرصت لازم براي تدابير اصلاحي و سياست‌گذاري مالي بهتر فراهم آورد؛ اما حقيقت اين است كه اين وضعيت ويژگي‌هاي خاصي دارد كه بيش از هر چيز به بي‌ثباتي سياسي-اقتصادي ناشي از جنگ گره خورده است. جنگ‌هاي ژئوپليتيك بر اقتصادهاي منطقه و جهان تاثيرات ناخوشايندي دارند و در كوتاه‌مدت بيشترين ضربه را به بازارهاي مالي مي‌زنند. در اينجا هم بازار سرمايه ايران به‌خاطر نزديكي به مركز تنش و همبستگي بسيار زياد با شرايط سياسي، كاملا تحت تاثير آشفته‌بازار رواني و اقتصادي قرار گرفته است. در واقع، هرگونه بي‌ثباتي و نرخ بالاي نااطميناني، مشوق خروج سرمايه‌هاي خرد و كلان از بازارهاي سهام است. اين گريز سرمايه‌گذاران البته روي صندوق‌هاي درآمد ثابت هم تاثيرگذار بوده است، چرا كه صندوق‌هاي سهام عملا بسته هستند و تنها نقطه اتكاي نقدينگي همين صندوق‌ها مي‌باشند. كارشناسان عقيده دارند بسته ماندن بازار سهام تا پايان دوره تنش‌هاي موجود، به شكل قابل توجهي از بروز ريزش‌هاي فراگير جلوگيري مي‌كند. در عين حال فعال بودن صندوق‌هاي درآمد ثابت كمك مي‌كند سرمايه‌گذاران دست كم به بخشي از نقدينگي خود دسترسي داشته باشند و اين عامل مانع ايجاد شوك بزرگ‌تر در نقدينگي بازار شود.
برخي پيش بيني مي‌كنند با فروكش كردن تنش‌ها مي‌توان شاهد بازگشت نسبي آرامش به بازار سهام و رشد تدريجي باشيم؛ البته در صورتي كه دولت و نهادهاي مالي حمايت‌هاي لازم را در قالب تزريق منابع و ايجاد سياست‌هاي تشويقي به كار گيرند.
نقش دولت در حمايت از بازار
همواره در چنين شرايط بحراني، نقش حمايتگر دولت و بانك مركزي بيش از پيش پررنگ مي‌شود. تزريق نقدينگي با حجم قابل توجه، اعمال سياست‌هاي حمايتي، و كنترل نرخ ارز و تورم از اصلي‌ترين مولفه‌هايي است كه مي‌تواند پشتيبان روند تثبيت بازار سهام باشد. همچنين براي تضمين سلامت بازار و جلوگيري از نفوذ هيجان و رفتارهاي غيرمنطقي، لازم است سياستمداران و مسوولان دخيل در حوزه اقتصاد به صورت هماهنگ و هدفمند عمل كنند. شواهد و آمارهاي روزهاي اخير از بورس تهران، نشان مي‌دهد كه مواجهه بازارهاي مالي با شرايط جنگ و تنش‌هاي ژئوپليتيك، چالشي بزرگ و پيچيده است كه به عملكرد دقيق، هوشمندانه و همكاري سه‌جانبه سازمان بورس، دولت و سرمايه‌گذاران نياز دارد.
تعطيلي بورس اگرچه براي سرمايه‌گذاران كوتاه‌مدت ناخوشايند است اما در شرايط فعلي مي‌تواند همچون سپري براي حفظ سرمايه‌ها و همچنين بخشيدن فرصت به سياستمداران براي اتخاذ تصميمات درست باشد. خروج سنگين نقدينگي حقيقي‌ها از صندوق‌هاي درآمد ثابت زنگ هشداري است تا تدابير كارآمدتري براي بازگرداندن اعتماد عمومي و افزايش شفافيت اتخاذ شود.
به نظر مي‌رسد كه حفظ آرامش، مديريت ريسك و اتخاذ سياست‌هاي حمايتي منسجم، تنها راه عبور از اين بحران است تا بازار سرمايه بتواند در آينده‌اي نه چندان دور، دوباره به جايگاه اصلي خود به عنوان محور توسعه اقتصادي كشور بازگردد.
تعطيلي مي‌ماند؟
در وضعيت فعلي جنگي كشور، بازار سرمايه با چالش بزرگي مواجه شده است كه ادامه تعطيلي بورس را به همراه داشته است. برخي از كارشناسان معتقدند، وزارت اقتصاد در شرايط جنگي توانايي حمايت از بازار سرمايه را ندارد و اولويت‌هاي اقتصادي نيز كاملا تغييريافته است. در واقع، در چنين روزگاري، انتظار اينكه وزارت اقتصاد بازار بورس را در صدر اولويت‌هاي خود قرار دهد، غيرمنطقي به نظر مي‌رسد. با توجه به اوضاع امنيتي و عدم ثبات اقتصادي ناشي از جنگ، پيش‌بيني‌ها حاكي از اين است كه تا زمان پايان درگيري‌ها، بازگشايي بازار سرمايه و از سرگيري معاملات، دور از دسترس خواهد بود. در اين شرايط، تمركز سياست‌گذاران اقتصادي بر مديريت بحران و تأمين نيازهاي ضروري كشور است و كاهش ريسك‌هاي سرمايه‌گذاري در بازارهاي ديگر نيز اولويت بيشتري پيدا كرده است.
در نتيجه، فعالان بازار سرمايه بايد خود را براي دوره‌اي طولاني‌تر از تعطيلي معاملات آماده كنند و چشم‌انداز بازگشايي بورس نيز تا زمان بهبود اوضاع سياسي و امنيتي كشور، مبهم باقي خواهد ماند. اين وضعيت نشان مي‌دهد كه جنگ تأثير مستقيمي بر نحوه عملكرد و مديريت بازار سرمايه داشته و آينده آن تا حد زيادي به بازگشت ثبات در كشور بستگي دارد.