سقوط بازارهای سهام خلیج‌فارس در سایه تشدید تنش ایران و اسرايیل
با اوج‌گیری حملات متقابل میان ایران و اسرايیل در روزهای اخیر و ضربه‌های پی‌درپی به زیرساخت‌های حساس و نظامی، بازارهای سهام کشورهای خلیج‌فارس و منطقه بار دیگر وارد دوره‌ای از بی‌ثباتی و ریزش کم‌سابقه شدند.
با اوج‌گیری حملات متقابل میان ایران و اسرايیل در روزهای اخیر و ضربه‌های پی‌درپی به زیرساخت‌های حساس و نظامی، بازارهای سهام کشورهای خلیج‌فارس و منطقه بار دیگر وارد دوره‌ای از بی‌ثباتی و ریزش کم‌سابقه شدند. نگرانی از گسترش دایره درگیری‌ها و بالا گرفتن خطر اختلال در صنایع نفت و گاز، موج شدیدی از واکنش منفی را میان سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. بر پایه گزارش‌های معتبر، شاخص‌های بورس تقریباً در سراسر منطقه مسیر کاهشی کم‌سابقه‌ای را تجربه کردند و اکثریت بزرگی از نمادهای بورسی با کاهش قیمت روبه‌رو شدند.
تشدید حملات نظامی و اثرات مستقیم بر بازار سرمایه
براساس گزارش رویترز، از بامداد شنبه موجی جدید از حملات توسط اسرايیل با تمرکز بر اهداف راهبردی ایران، شامل تاسیسات اتمی، کارخانه‌های موشکی و مقرهای عملیاتی فرماندهان ارشد، آغاز شد و تا روز یکشنبه ادامه یافت. مقام‌های اسرايیلی هشدار داده‌اند که این عملیات صرفاً مقطعی نیست و احتمالاً با توجه به سطح درگیری و عکس‌العمل ایران، تداوم خواهد داشت. در سوی مقابل، ایران نیز شامگاه همان روز طی عملیات‌های تلافی‌جویانه اهدافی را در خاک اسرايیل مورد حمله قرار داد و همزمان تصمیم به لغو گفتگوهای هسته‌ای از پیش‌برنامه‌ریزی‌شده با ایالات‌متحده گرفت. این تصمیم ایران باعث شد روند امیدواری‌ها نسبت به آرام شدن شرایط و بازگشت فضای سرمایه‌گذاری به حالت متعادل‌تر به‌طور قابل‌توجهی تضعیف شود.
شاخص QSI در سراشیبی
در این میان یکی از چشمگیرترین واکنش‌ها در میان بازارهای منطقه مربوط به بورس قطر بود. شاخص سهام قطر (QSI) با ثبت افت ۲.۹درصدی در مدت کوتاهی، تقریبا تمامی سهام خود را در محدوده منفی قرار داد؛ به ویژه سهامی نظیر شرکت حمل‌ونقل گاز قطر (نقلات) که با کاهش ۳.۱ درصدی ارزش روبه‌رو شد و شرکت برق و آب این کشور که افت ۱.۷درصدی را به ثبت رساند. بانک ملی قطر (GNB) به عنوان بزرگ‌ترین وام‌دهنده خلیج‌فارس، یکی دیگر از نمادهایی بود که سرمایه‌گذاران را با سقوط خیره‌کننده مواجه کرد. ارزش سهام این بانک روز یکشنبه ۳.۳درصد پایین آمد و این کاهش، نمودی از نگرانی فعالان بازار نسبت به تأثیرات گسترده جنگ بر بخش مالی و اعتباری منطقه بود.
نگرانی درباره انرژی و صادرات
سهم اثرگذاری بحران اخیر، تنها معطوف به بازار سهام نبود. در اقدامی قابل‌توجه، اسرايیل عصر شنبه تاسیسات انرژی ایران، به ویژه زیرساخت‌های دریایی میدان گازی پارس جنوبی را هدف قرار داد. پارس جنوبی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع گاز جهان، به طور مشترک میان ایران و قطر اداره می‌شود و ستون فقرات صادرات گاز هر دو کشور به‌شمار می‌رود. حمله به این تاسیسات نگرانی کم‌سابقه‌ای را نسبت به ایجاد اختلال در تولید و صدور انرژی منطقه دامن زد. کارشناسان بر این باورند که هرگونه آسیب چشمگیر به زیرساخت‌های پارس جنوبی، می‌تواند عواقب گسترده‌ای برای بازار جهانی گاز و درآمدهای ارزی ایران و قطر داشته باشد؛ ضمن اینکه اروپا و شرق آسیا نیز با دغدغه تأمین انرژی مواجه خواهند شد.
جبران محدود زیان اولیه پس از ریزش سنگین
شاخص TASI، به عنوان نماگر اصلی بورس عربستان‌سعودی، معاملات روز یکشنبه را با سقوط چشمگیر ۳.۶ درصدی آغاز کرد که بزرگ‌ترین افت روزانه این شاخص طی ماه‌های اخیر به‌حساب می‌آید. گرچه در ادامه معاملات با کاهش جو هیجانی بخشی از این افت جبران شد اما شاخص نهایی همچنان ۱.۶درصد پایین‌تر از روز گذشته قرار گرفت. علت اصلی این ریزش، وابستگی گسترده اقتصاد عربستان به درآمدهای نفت و گاز و ثبت اولین نشانه‌های نگرانی از گسترش بحران هسته‌ای و نظامی در حوزه خلیج‌فارس اعلام شد. سرمایه‌گذاران خارجی و کنسرسیوم‌های داخلی با توجه به ضعف شفافیت و نبود دورنمای روشن از پایان بحران، به شکل گسترده اقدام به فروش سهام و خروج نقدینگی کردند.
سقوط بورس کویت
در کویت نیز شاخص اصلی بازار Boursa Kuwait) BKP) افتی معادل ۴.۳درصد را ثبت کرد و این ریزش بسیاری از سهم‌های شاخص‌ساز از‌جمله شرکت هواپیمایی جزیره (JAZK.KW) را با کاهش ۱۰درصدی ارزش مواجه کرد. علت اصلی این افت سهمگین، اعلام شرکت‌های هواپیمایی درباره توقف پرواز در بخش گسترده‌ای از حریم هوایی خلیج‌فارس در پی افزایش سطح تهدیدات نظامی بود؛ موضوعی که زنجیره حمل‌ونقل، توریسم و لجستیک هوایی منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار داد.
افت بورس‌های عمان، بحرین و تل‌آویو
موج ریزش به بورس‌های کوچک‌تر منطقه نیز رسید. بورس مسقط (MSX30) در عمان با کاهش ۱.۵درصدی و بورس بحرین (BAX) با سقوط ۰.۸درصدی شاخص، در مسیر منفی به کار خود ادامه دادند. شواهد میدانی نشان می‌دهد که اکثر معامله‌گران حقیقی و حقوقی با مشاهده وخامت اوضاع جغرافیای سیاسی، استراتژی خروج مقطعی از بازار را در پیش گرفتند تا ریسک دارایی‌های خود را کاهش دهند. جالب توجه است که بورس تل‌آویو نیز که عموماً به‌عنوان بازاری مقاوم‌تر شناخته می‌شود، معاملات آغازین هفته را با افت ۱.۵درصدی آغاز کرد. این در‌حالی است که طی یک سال گذشته، بورس اسرايیل یکی از کم‌نوسان‌ترین بازارهای منطقه بود و این افت سیگنالی جدی در منظر سرمایه‌گذاران بین‌المللی تلقی شد که احتمال کشیده شدن درگیری‌ها به خارج از جغرافیای ایران و اسرايیل را قابل ملاحظه‌تر می‌کند.
پیش‌بینی بازار دوبی و ابوظبی
گرچه بورس‌های دوبی و ابوظبی در تعطیلی آخر هفته به‌سر می‌برند و قرار است روز دوشنبه بازگشایی شوند، اما بررسی وضعیت معاملات پایانی جمعه نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران اماراتی نیز با نگرانی روزهای آتی را دنبال می‌کنند. در انتهای معاملات هفتگی، شاخص دوبی با افت ۱.۹درصد و شاخص ابوظبی با کاهش ۱.۳درصدی روبه‌رو شد. همه این نشانه‌ها حاکی از ورود کل سرمایه‌گذاران منطقه به فازی از احتیاط و انتظار است. برآیند تحولات روز یکشنبه نشان از حساسیت بالای بازارهای منطقه در برابر هر گونه بحران ژئوپلیتیک دارد. تجربه‌های قبلی (از‌جمله بحران‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۱۹ در خلیج‌فارس) همواره نشان داده که نخستین واکنش بازارها در چنین شرایطی، ریزش سریع شاخص‌ها و خروج مقطعی سرمایه‌گذاران عمده است. این حجم از ریسک، پویایی بورس‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نوعی سیگنال هشدار برای سیاستگذاران مالی محسوب می‌شود که هنگام اتخاذ راهبردهای مدیریت ریسک و پایداری پولی باید به نرخ بالای شوک‌های منطقه‌ای توجه کنند. درنهایت، پرونده «تنش ایران-اسرايیل و تاثیرات آن بر بازارهای مالی خلیج‌فارس» همچنان باز است و آینده کوتاه‌مدت بورس‌های خاورمیانه بیش از گذشته به تحولات سیاسی و احتمال از سرگیری مذاکرات هسته‌ای یا تداوم درگیری نسبت دارد. تنها در صورت بازگشت مذاکره‌پذیری و شفافیت در تصمیمات راهبردی می‌توان به تعدیل ریسک و احیای سریع بازارها امید بست.