كودكي در عصر جنگ و بحران
در جهاني كه اخبار تلخ و بحران‌هاي انساني به آساني راه خود را به خانه‌ها باز مي‌كنند، كودكان ديگر تماشاگران بي‌پناه اين جهان پرآشوبند؛ كودكاني كه نه ابزار تحليل دارند و نه پناهي جز والدين و جامعه. گزارش پيش‌رو نگاهي دارد به تبعات رواني اخبار ناگوار بر كودكان و نوجوانان و تأكيد مي‌كند بر مسووليت همگاني براي حفظ سلامت رواني نسل فردا.
در جهاني كه اخبار تلخ و بحران‌هاي انساني به آساني راه خود را به خانه‌ها باز مي‌كنند، كودكان ديگر تماشاگران بي‌پناه اين جهان پرآشوبند؛ كودكاني كه نه ابزار تحليل دارند و نه پناهي جز والدين و جامعه. گزارش پيش‌رو نگاهي دارد به تبعات رواني اخبار ناگوار بر كودكان و نوجوانان و تأكيد مي‌كند بر مسووليت همگاني براي حفظ سلامت رواني نسل فردا.
در روزگاري كه اخبار از طريق تلويزيون، گوشي‌هاي هوشمند و شبكه‌هاي اجتماعي به سرعت در زندگي همه ما جريان پيدا مي‌كنند، كودكان نيز ناگزير از مواجهه با رويدادهايي هستند كه گاه سنگيني آن براي حتي بزرگسالان نيز دشوار است. حوادث تلخ، جنگ‌ها، فجايع انساني و اخبار مربوط به خشونت، بخش جدايي‌ناپذيري از رسانه‌هاي امروزي شده‌اند. با اين حال، پرسش مهم اينجاست كه آيا كودكان ظرفيت مواجهه با اين حجم از ناگواري را دارند؟ و اگر نه، مسووليت والدين، رسانه‌ها و جامعه در برابر سلامت رواني آنها چيست؟ كودكي مرحله‌اي حساس در رشد عاطفي و ذهني انسان است. در اين دوره، افراد هنوز در حال شناخت جهان اطراف خود هستند و ذهن آنان توان تحليل و درك پيچيدگي‌هاي موقعيت‌هاي بحراني را ندارد. درك كودك از يك رويداد ناگوار، اغلب با احساس ترس، ناامني و تهديد همراه است؛ حتي اگر آن حادثه كيلومترها دورتر رخ داده باشد. آنچه براي بزرگسالان تنها يك خبر است، مي‌تواند براي كودك به كابوسي واقعي تبديل شود كه اثرات آن در خواب، رفتار، روابط اجتماعي و حتي رشد شخصيتي او باقي بماند. با توجه به اين واقعيت، وظيفه والدين و مراقبان كودك بسيار سنگين‌تر از آن چيزي است كه به نظر مي‌رسد. در وهله نخست، بايد از قرار گرفتن كودك در معرض اخبار منفي به شكل مستقيم جلوگيري كرد. رسانه‌هايي كه تصاوير خشونت‌آميز يا اطلاعات اضطراب‌آور پخش مي‌كنند، نبايد در دسترس كودك باشند. در گام بعدي، اگر كودك به هر دليلي با چنين اخباري مواجه شد، بايد فضايي فراهم شود تا بتواند احساسات خود را بيان كند. شنيدن فعال، همدلي، اطمينان‌بخشي و آرام‌سازي كودك، ابزارهاي كليدي والدين براي مديريت چنين شرايطي هستند. نوجوانان نيز هرچند از نظر ذهني پيشرفته‌تر از كودكان هستند، اما همچنان در معرض آسيب‌هاي رواني ناشي از اخبار منفي قرار دارند. آموزش تفكر انتقادي، آشنايي با منابع معتبر خبري و گفت‌وگو درباره رويدادها به شيوه‌اي سازنده، از جمله راهكارهايي است كه مي‌تواند به كاهش آسيب‌هاي احتمالي كمك كند. همچنين ادامه فعاليت‌هاي روزمره مانند بازي، ورزش، درس و تعاملات اجتماعي، نقش مهمي در بازگرداندن احساس تعادل به زندگي كودكان دارد. جامعه، نظام آموزشي و رسانه‌ها نيز در اين ميان نقش دارند. بايد فرهنگ‌سازي در زمينه محافظت از كودكان در برابر بار رواني اخبار شكل بگيرد و سياست‌هايي تدوين شود كه رسانه‌ها را به رعايت اصول اخلاقي در پوشش اخبار، به‌ويژه در ساعات پرمخاطب خانواده، متعهد كند. در نهايت، آنچه اهميت دارد، حفظ سلامت روان نسل آينده در جهاني پر از نااطميناني و بحران است؛ نسلي كه قرار است آينده را بسازد، نه اينكه قرباني امروزِ پرآشوب ما باشد.
كودكان را در معرض اخبار ناگوار قرار ندهيد
فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با بيان اينكه بايد براي احساسات كودكان اعتبار قاِئل شد، توصيه كرد كودكان را در معرض اخبار خصوصا اخبار بد و ناگوار قرار ندهيد. به گزارش ايرنا از دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، امين ماهورام روز يكشنبه با اشاره به اينكه براي محافظت از روان كودكان در برابر اخبار ناخوشايند بايد ابتدا به رده سني كودك توجه داشته باشيد اظهار كرد: تفاوت زيادي بين رفتار و برداشت از موقعيت‌ها بين يك كودك و يك نوجوان در بحران‌ها وجود دارد و والدين بايد سن و تكامل ذهني كودك را در نظر داشته باشند. وي با بيان اينكه اخبار و اتفاق‌هاي ناگوار به‌شدت كودكان را هراسان مي‌كند، افزود: كودكي كه كمتر از ۱۰ سال سن دارد اگر در معرض اخبار ناخوشايند قرار بگيرد بيش از سايرين تحت تاثير قرار خواهد گرفت و اين كودكان خود را در موقعيتي تصور مي‌كنند كه گويا اين اتفاق ناگوار براي او يا اعضاي خانواده رخ داده است. فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي گفت: اگر كودكان به هر شكل يا به هر دليل با اخبار ناگوار و خشن مواجه شدند، گام نخست اين است كه به او اطمينان خاطر داده شود كه قرار نيست اين رخداد ناگوار لزوما براي او يا خانواده‌اش رخ دهد. وي ادامه داد: والدين بايد كودك را مطمئن كنند كه از او در هر شرايط و موقعيتي مراقبت مي‌كنند. همچنين در صورتي كه كودك احساس ترس، غم و نااميدي دارد نبايد اين حس او كوچك انگاشته شود زيرا احساسات كودكان مهم است و بايد والدين آن را معتبر بدانند. ماهورام «ايجاد زمينه گفت‌وگو با كودكان و نوجوان در زمان وقايع ناگوار و خبرهاي ناراحت‌كننده» را راهكار مناسبي براي بهبود شرايط و مراقبت از روان اعضاي خانواده داست و افزود: كودكان بايد احساسي كه به واسطه شنيدن اخبار ناگوار در آنها ايجاد مي‌شود؛ به راحتي با والدين خود در ميان بگذارند و اين موضوع در مورد نوجوانان نيز صادق است. فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي تاكيد كرد: يكي از روش‌هايي كه كمك مي‌كند افكار منفي در ذهن كودك يا نوجوان قدري كاهش يابد، دادن خبرهاي خوب است يعني راهي فراهم كنيد كه خبرهاي خوشايند نيز به گوش بچه‌ها برسد. ماهورام با اشاره به دادن توضيحاتي درباره اخبار از سوي پدر و مادر و در مورد كودكان كوچك‌تر و دسترسي محدود به اخبار گفت: در مورد كودكان بزرگ‌تر و نوجوانان ندانستن و پنهان كاري همه خبرها روي ديگر سكه است كه مي‌تواند مخرب و حتي باعث ايجاد ابهام و نگراني بيشتر شود.
ضرورت ادامه فعاليت‌هاي طبيعي و روزانه
فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان، ضرورت ادامه فعاليت‌هاي طبيعي و روزانه در بمباران خبرهاي ناگوار را خواستار شد و افزود: نبايد اجازه دهيم اخبار ناخوشايند، دلمشغولي غيرمعمولي در كودك ايجاد كند، تا جايي كه فرزند ما از كارهاي روزمره باز بماند زيرا وقتي بچه‌ها كارهاي روزمره را به روال سابق انجام دهند از شدت تاثير اخبار بد كاسته مي‌شود. ماهورام خاطرنشان كرد: با بالاتر رفتن سن، كودك خواه ناخواه توسط ابزاري كه در اختيار دارد از خبرها و اتفاقات ناراحت‌كننده مطلع مي‌شود و ممكن است به دليل تكامل مغزي كه در نوجواني در حال شكل‌گيري است، نوجوانان بيشتر به سمت خبرها سوق داده شوند.
لزوم آشنايي نوجوانان با منابع خبري معتبر
فوق تخصص روانپزشكي كودك و نوجوان دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي خطاب به والدين تاكيد كرد: نوجوانان را با منابع خبري معتبر آشنا كنيد و بر منابع رسانه‌اي كه نوجوان اخبار را دريافت مي‌كنند؛ نظارت داشته باشيد. وي ادامه داد: محدوديت‌هاي سني و هشدارهايي در رسانه‌هاي معتبر قيد مي‌شود كه لازم است والدين ضمن نظارت بر نحوه رصد اخبار توسط فرزند خود اجازه مشاهده اين تصاوير و اخبار را به او ندهند.
حملات رژيم صهيونيستي، جنايت عليه كودكان و نقض آشكار اصول انساني است
مديرعامل سابق انجمن حمايت از حقوق كودكان با محكوميت شديد حملات اخير رژيم صهيونيستي به ايران، اين اقدام را نقض آشكار حقوق بشر و جنايتي عليه كودكان و انسانيت دانست. طاهره پژوهش در گفت‌وگو با ايسنا، اظهار كرد: بر اساس هر قانون انساني و اصول بشردوستانه‌اي كه در جهان به رسميت شناخته شده، چنين حملاتي كه جان مردم بي‌گناه و به‌ويژه كودكان را مي‌گيرد، محكوم است. انجمن حمايت از حقوق كودكان به عنوان نهادي كه همواره مدافع صلح و امنيت براي كودكان بوده، اين اقدام جنايتكارانه را به‌شدت محكوم مي‌كند. وي با اشاره به اينكه در ميان جانباختگان اخير، يك كودك قهرمان ورزشكار نيز به نام اميرعلي اميني حضور دارد، افزود: اين حمله اسراييل فقط به اماكن نظامي در ايران محدود نمانده و مردم عادي، زنان و كودكان همواره قربانيان اصلي خشونت شده‌اند. در همين حملات اخير، متاسفانه يكي از قربانيان، قهرمان خردسال رشته تكواندو بوده است.
پژوهش همچنين خواستار توقف بي‌قيد و شرط حملات رژيم صهيونيستي شد و ابراز اميدواري كرد كه با خرد جمعي و تدبير و عقلانيت در جهان شرايط به سمت آرامش و جلوگيري از قرباني شدن كودكان بي‌گناه پيش برود.
مديرعامل سابق انجمن حمايت از حقوق كودكان در پايان يادآور شد: ما به عنوان يك نهاد مدني و حقوق بشري، كنار خانواده‌هاي داغدار هستيم و همچنان بر وظيفه خود در مطالبه صلح و امنيت براي همه كودكان ايران و جهان پافشاري مي‌كنيم.