چند پيشنهاد براي بازار سرمايه در ابتداي شرايط جنگي

عليرضا توكلي كاشي، كارشناس‌بازارسرمايه براي صداي بورس نوشت: در ۴۰ سال اخير، براي اولين‌بار به دليل شرايط جنگي، بورس براي يك روز تعطيل شد. پيش از اين، تعطيلي بورس تنها در مواردي رخ داده بود كه به دليل تعطيلي شبكه بانكي امكان تسويه وجوه معاملات امكان‌پذير نبوده است، زيرا به دليل وابستگي معاملات و سيستم تسويه، تعطيلي سيستم بانكي، لاجرم باعث تعطيلي بورس مي‌شده است. مطابق قانون، سازمان بورس مي‌تواند در شرايط خاص (مانند جنگ) تصميم به تعطيلي بورس بگيرد كه امروز نيز به درستي چنين تصميمي اتخاذ و اجرايي شده است.

احتمال تداوم شرايط جنگي، حداقل به‌مدت دو هفته

به گفته كارشناسان سياسي و نظامي، اين شرايط جنگي ممكن است حداقل دو هفته تا چند ماه به طول بينجامد. طبيعي است كه در صورت طولاني شدن شرايط جنگي، تعطيلي طولاني‌مدت بازارهاي مالي امكان‌پذير نيست. همچنين اين نكته را نيز بايد در‌نظر گرفت كه با بازگشايي بورس و فعال شدن معاملات، به دليل افزايش ريسك و احتمال خطر براي تداوم فعاليت برخي بنگاه‌ها، شاخص‌هاي بورس احتمالاً با كاهش مواجه خواهند شد، زيرا سهامداران به دليل اخبار نامناسب و همچنين شرايط به‌شدت هيجاني، تمايل به فروش سهام خواهند داشت و طبيعتا مخابره اخبار منفي ناشي از كاهش شاخص‌هاي بورس مي‌تواند موجي از نگراني را در ميان مردم ايجاد كند. اما از طرف ديگر بايد به اين موضوع دقت داشته باشيم كه امروز بازار سرمايه علاوه بر سهام، ميزبان طيف متنوعي از اوراق بهادار و كالاهاي تجاري و صنعتي است و طبيعتا تعطيلي بورس‌ها قطعا به بخش بزرگي از اقتصاد صدمه خواهد زد، بنابراين بايد برنامه متناسبي براي بورس‌ها و بازارهاي مختلف آن تدوين كرد.

 پيشنهادهايي براي مديريت بازار

باتوجه به توسعه بازار سرمايه در سال‌هاي اخير و به وجود آمدن بازارهاي متنوع در بورس‌ها به نظر مي‌رسد بايد تدابير مناسبي انديشيده شده و تصميمات متفاوتي براي بخش‌هاي مختلف بازار اتخاذ شود.

بورس‌هاي كالايي

از آنجا كه فعاليت اين بورس‌ها به صورت مستقيم به فعاليت عملياتي واحدهاي توليدي و صنعتي وابسته‌اند و بازار عرضه و تقاضاي نرمالي دارند، به نظر مي‌رسد اين بورس‌ها بايد به فعاليت خود به صورت كاملا طبيعي ادامه دهند، زيرا فعاليت بسياري از بنگاه‌هاي توليدي به تداوم ورود مواد اوليه كه در بورس‌هاي كالايي عرضه مي‌شوند وابسته هستند.

 بازار بدهي

بازار اوراق بهادار با درآمد ثابت و صندوق‌هاي با درآمد ثابت، به دليل وابستگي كمتر به شرايط ريسكي و جنگي مي‌توانند به فعاليت خود ادامه دهند، زيرا اين بازارها جريان نقدي ساير بازارها را تامين مي‌كنند. بسياري از معاملات بورس‌هاي كالايي و همچنين معاملات بنگاه‌هاي تجاري در فضاي واقعي اقتصاد و حتي تامين وجوه براي تاديه چك‌هاي صادره تجار و بازرگانان معمولا از محل جريانات نقدي انواع اوراق بهادار در بازار بدهي تامين مي‌شوند از اين رو تعطيلي بازار بدهي منطقي به نظر نمي‌رسد. از طرف ديگر يكي از مسووليت‌هاي مهم بازار بدهي، تامين مالي دولت مي‌باشد كه در اين شرايط طبيعتا به منابع مالي بيشتري نياز خواهد داشت.

بازار سهام
بازار سهام و انواع صندوق‌هاي سهام به دليل تأثيرپذيري از جنگ، احتمالاً دستخوش تغييرات شديدي خواهند شد، زيرا از يك طرف به دليل شرايط جنگي، نيروي كار تا حدي از دسترس خارج مي‌شود و از طرف ديگر به دليل محدوديت سوخت و محدوديت تردد كاميون‌ها و مختل شدن سيستم حمل و نقل، زنجيره تامين مواد اوليه تا حدي مختل مي‌شود. علاوه بر اين آسيب ديدن برخي بنگاه‌ها ناشي از اقدامات خرابكارانه يا صدمات فيزيكي ناشي از جنگ اصولا امكان تداوم فعاليت آنها را با چالش مواجه كرده است. از اين مهم‌تر آنكه به دليل احتمال بالاي آسيب ديدن برخي كارخانجات كه ممكن است در جريان درگيري‌هاي نظامي طي روزهاي آتي با آسيب جزيي يا كلي مواجه شوند، سرمايه‌گذاران را نگران كرده و انگيزه جدي براي فروش سهام را به وجود خواهد آورد، بنابراين پيشنهاد مي‌شود طي روزهاي آتي به صورت موقت، بازار سهام از دسترس اشخاص حقيقي با هدف كنترل شرايط هيجاني خارج شده و صرفا به سرمايه‌گذاران نهادي و مديران صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري كه كمتر دچار هيجان خواهند شد، اجازه انجام معاملات به صورت بلوكي داده شود.
شايد اشكالي به اين پيشنهاد وارد شود مبني بر اينكه با ايجاد محدوديت براي سرمايه‌گذاران حقيقي، نقدشوندگي دارايي از ايشان سلب شده است، اما اگر اين راهكار را در كنار راهكار تعطيلي بازار قرار دهيم، مشاهده مي‌كنيم كه اين روش تا‌حدي نقدشوندگي و شفافيت را در بازار حفظ خواهد كرد. رفتار حرفه‌اي و دور از هيجان مديران نهادهاي مالي سبب خواهد شد تا آرامش به بازار سهام نيز برگشته و پس از گذشت چند روز، اشخاص حقيقي نيز با آرامش و اطمينان بيشتري به چرخه معاملات اضافه گردند.
فعال ماندن بازار سهام، محاسبه و مخابره ارقام شاخص كل بورس به بخش‌هاي مختلف اقتصاد بدور از تاثيرپذيري از رفتار هيجاني اشخاص حقيقي، از مزاياي روش پيشنهادي فوق‌الذكر است.
درخصوص صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري سهامي نيز موارد زيرمي‌تواند راهگشا باشد: 
باتوجه به اينكه مالكان عمده اين صندوق‌هاي سهامي اغلب اشخاص حقيقي هستند و نقدشوندگي براي آنها اهميت دارد، پيشنهاد مي‌شود معاملات اين صندوق‌ها بدون محدوديت‌ دامنه نوسان (يا با دامنه نوسان وسيع‌تر و افزايش سقف تا ۱۵درصد) از سر گرفته شود.
بازارگردان‌ها و مديران صندوق‌ها باتوجه به افزايش دامنه نوسان، بايد ملزم به ايجاد تعادل در بازار واحدهاي سرمايه‌گذاري باشند. باتوجه به حضور سرمايه‌گذاران حرفه‌اي در بازار سهام و كاهش دسترسي اشخاص حقيقي به آن بازار، پيش‌بيني مي‌شود بازار سهام دچار هيجان كمتري شده و درنتيجه NAV صندوق‌ها نيز كمتر تحت تاثير قرار بگيرد، بنابراين به نظر مي‌رسد در شرايطي كه دامنه نوسان صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به اندازه كافي باز باشد، اين صندوق‌ها دچار صف‌هاي فروش نشوند.