تاريخ در بورس تكرار مي‌شود؟
بازار سهام مجدد اين روزها براي چندمين‌بار طعم تعطيلي اجباري را چشيد. روز جمعه حملات اسراييل به ايران آغاز شد و نتيجه آن شهادت سران و مردم كشور بود و ايران نيز در راستاي پاسخ به اسراييل برخواست و در نهايت به واسطه شرايط جنگي شاهد آن بوديم كه بازارهاي مالي واكنش شديدي نشان دادند و هر يك با افزايش قيمت شديدي روبه‌رو شدند،
بازار سهام مجدد اين روزها براي چندمين‌بار طعم تعطيلي اجباري را چشيد. روز جمعه حملات اسراييل به ايران آغاز شد و نتيجه آن شهادت سران و مردم كشور بود و ايران نيز در راستاي پاسخ به اسراييل برخواست و در نهايت به واسطه شرايط جنگي شاهد آن بوديم كه بازارهاي مالي واكنش شديدي نشان دادند و هر يك با افزايش قيمت شديدي روبه‌رو شدند، اما در اين ميان بورس تهران واكنشي ديگر داشت و شاهد تعطيلي بازار بوديم. براساس ماده ۳۲ قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران، سازمان بورس مجاز است شرايط اضطراري را تشخيص داده و دستور تعطيلي يا توقف معاملات هر يك از بورس‌ها را حداكثر به مدت سه روز كاري صادر كند. در صورتي كه شرايط اضطراري همچنان ادامه يابد، اين مدت مي‌تواند با تصويب شورا تمديد گردد.
اين واقعه، يادآور دوره‌هاي پرالتهاب ديگري در تاريخ معاصر ايران است؛ جايي كه بازار سرمايه، در بحبوحه انقلاب ۱۳۵۷ و سپس جنگ تحميلي عراق عليه ايران، مجبور به توقف فعاليت خود شد.
پيش از پيروزي انقلاب اسلامي در سال ۱۳۵۷، بورس تهران به عنوان نمادي از اقتصاد نوگراي ايران، فعاليت‌هاي نسبتاً پويايي داشت. اما با اوج‌گيري ناآرامي‌ها، تغييرات ساختاري و خروج سرمايه از كشور، بورس رفته‌رفته دچار تلاطم شد. با پيروزي انقلاب و تغيير بنيادين نظام سياسي و اقتصادي، بورس تهران نيز ناچار به تعطيلي طولاني‌مدت شد. بسياري از شركت‌هاي بزرگ ملي شدند و به همين واسطه سهامداران با ابهامات بسياري مواجه شدند و درنهايت باعث شد كه شاهد تعطيلي باشيم.
اين تعطيلي، فصلي جديد در تاريخ بازار سرمايه ايران گشود كه طي آن، بازگشت به شرايط عادي و جذب دوباره اعتماد سرمايه‌گذاران، سال‌ها به طول انجاميد.
با آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ايران در سال ۱۳۵۹، كشور وارد دوره‌اي هشت‌ساله از مقاومت و بحران اقتصادي شد. جنگ، تمامي بخش‌هاي اقتصادي و اجتماعي را تحت‌الشعاع قرار داد. در اين دوران، بورس تهران كه به تازگي در حال بازيابي خود بود، بار ديگر با چالش‌هاي جدي مواجه شد. اقتصاد كشور تحت‌تأثير شرايط جنگي، تورم افسارگسيخته و كمبود منابع قرار گرفت.
بازار سرمايه در اين دوره نيز ناچار به تعطيلي‌هاي مكرر و طولاني شد تا از آسيب‌هاي جدي‌تر در امان بماند. محدوديت‌ها در مبادلات، تغيير اولويت‌هاي اقتصادي دولت به سمت تأمين نيازهاي جنگي و عدم شفافيت در شركت‌ها، همه و همه به ركود و بي‌رمقي بورس در آن سال‌ها دامن زد. پس از پايان جنگ، بازسازي اقتصادي و بازگشايي تدريجي بورس، از‌جمله گام‌هاي حياتي براي احياي اقتصاد ملي بود.
اكنون، با گذشت بيش از چهار دهه از انقلاب و سه دهه از پايان جنگ تحميلي، بورس تهران بار ديگر در شرايطي حساس قرار گرفته است. تعطيلي اخير، هرچند موقت اعلام شده، اما با توجه به سابقه تاريخي و شرايط كنوني منطقه، نگراني‌هايي را در ميان فعالان بازار و سرمايه‌گذاران ايجاد كرده است. حجت‌اله صيدي، رييس سازمان بورس، اين تعطيلي را تصميمي غيرشتاب‌زده و مبتني بر مشورت با صاحب‌نظران عنوان كرده است. هدف اصلي اين اقدام، جلوگيري از ريزش‌هاي سنگين و حفظ ثبات نسبي بازار در مواجهه با اخبار منفي است.
شهادت سردار سليماني و شوك به بورس
در سحرگاه ۱۳ دي‌ماه ۱۳۹۸، خبري ناگهاني و شوك‌آور فضاي ايران و جهان را درنورديد؛ شهادت سردار قاسم سليماني، فرمانده نيروي قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، در حمله هوايي امريكا در بغداد. اين واقعه، نه تنها جامعه ايران را در بهت و اندوه فرو برد، بلكه لرزه‌اي شديد بر پيكره اقتصاد كشور، به ويژه بازار سرمايه، وارد آورد. بورس تهران، در واكنش به اين رخداد بي‌سابقه، روزي تاريخي و متفاوت را تجربه كرد كه در آن، معاملات به احترام و از بيم تلاطم‌هاي احتمالي، متوقف شد.
خبر شهادت سردار سليماني، در ساعات پاياني روز پنجشنبه منتشر شد، زماني كه بازارهاي جهاني و منطقه‌اي در حال واكنش به اين رويداد بودند. اما بازار سرمايه ايران، كه روز جمعه تعطيل بود، فرصت داشت تا در ابتداي هفته كاري جديد، يعني شنبه، واكنش خود را نشان دهد. فضاي جامعه به‌شدت ملتهب بود و تحليلگران اقتصادي و فعالان بازار سرمايه، از وقوع يك ريزش سنگين و بي‌سابقه در صورت آغاز معاملات نگران بودند. ترس از افزايش تنش‌هاي منطقه‌اي، احتمال درگيري نظامي گسترده‌تر و تأثيرات آن بر صادرات نفت و روابط تجاري، همگي بر سايه سنگين اضطراب بر بازار افزود.در تصميمي بي‌سابقه، شوراي عالي بورس و اوراق بهادار، كه عالي‌ترين نهاد سياست‌گذار بازار سرمايه در ايران است، در جلسه‌اي اضطراري تصميم گرفت تا در روز شنبه، ۱۴ دي‌ماه ۱۳۹۸، معاملات بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ايران را متوقف كند.
اين تصميم با هدف جلوگيري از تلاطم‌هاي شديد، حفظ آرامش بازار و فراهم آوردن فرصت براي تحليلگران و سرمايه‌گذاران جهت ارزيابي ابعاد رخداد و تصميم‌گيري منطقي‌تر اتخاذ شد. حجت‌اله صيدي، رييس وقت سازمان بورس، در آن زمان تأكيد كرد كه اين اقدام، با در‌نظر گرفتن مصالح كلي بازار و جلوگيري از هرگونه تصميم هيجاني صورت گرفته است.
پس از يك روز تعطيلي، بورس تهران در روز يكشنبه، ۱۵ دي‌ماه، با شرايطي ويژه بازگشايي شد. شوراي عالي بورس براي مديريت ريسك و جلوگيري از سقوط آزاد شاخص‌ها، تصميم به اعمال دامنه نوسان يك درصدي گرفت. اين محدوديت، به اين معني بود كه قيمت سهام هر شركت در طول روز، تنها مي‌توانست حداكثر يك درصد بالا يا پايين برود. اين تدبير، هرچند حجم معاملات را به‌شدت كاهش داد، اما از ريزش‌هاي سنگين و از دست رفتن ارزش سرمايه سهامداران جلوگيري كرد و به نوعي به عنوان يك «ترمز اضطراري» عمل كرد.
تعطيلي و بازگشايي بورس با محدوديت دامنه نوسان در پي شهادت سردار سليماني، نشان داد كه بازار سرمايه ايران تا چه اندازه به تحولات سياسي و ژئوپليتيكي حساس است. اين رويداد، درس‌هاي مهمي براي سياست‌گذاران و فعالان بازار به همراه داشت: لزوم مديريت بحران، اهميت شفافيت در اطلاع‌رساني و نياز به تدابير پيشگيرانه براي حفظ ثبات بازار در شرايط غيرعادي. با گذشت زمان، بازار سرمايه به تدريج خود را با شرايط جديد تطبيق داد، اما اين واقعه تاريخي، به عنوان يكي از نقاط عطف در تعامل سياست و اقتصاد در ايران، در حافظه جمعي بازار سرمايه باقي مانده است.
درنهايت به واسطه حمله اسراييل به ايران و آماده‌دار بودن اين جنگ شاهد آن هستيم كه بورس تهران تعطيل شد و بسياري از كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند كه اين تعطيلي فعلا ادامه‌دار باشد و بازار سهام نتواند به واسطه شرايط جنگي تغيير شرايط دهد. در اصل شرايط جنگي باعث مي‌شود كه بورس‌ها روند نزولي به خود بگيرند و اصلاحي شوند. نكته قابل توجه اينجاست كه بسياري از كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند كه با بازگشايي بازار سهام شاهد سرخ‌پوشي معاملات خواهيم بود و همچنين اگر بازگشايي معاملات همراه با محدوديت دامنه نوسان نباشد شرايط وخيم‌تر از گذشته خواهد شد. در شرايط كنوني به نظر مي‌رسد كه محدوديت دامنه نوسان به يك درصد برسد.