نفت در خط مقدم
در روزهايي كه شعله‌هاي جنگ از مرزهاي ايران و اسراييل زبانه كشيده‌اند، جهان بار ديگر با خاطره‌اي تلخ و تكرارشونده روبه‌رو شده وافزايش جهشي قيمت نفت خام. اين‌بار برخلاف دفعات پيشين، نه فقط «احتمال جنگ»، بلكه «جنگ واقعي» است كه بازار انرژي جهان را در چنگ خود گرفته است.
گلناز پرتوي مهر |
در روزهايي كه شعله‌هاي جنگ از مرزهاي ايران و اسراييل زبانه كشيده‌اند، جهان بار ديگر با خاطره‌اي تلخ و تكرارشونده روبه‌رو شده وافزايش جهشي قيمت نفت خام. اين‌بار برخلاف دفعات پيشين، نه فقط «احتمال جنگ»، بلكه «جنگ واقعي» است كه بازار انرژي جهان را در چنگ خود گرفته است. تحليلگران از نفت ۱۵۰ دلاري صحبت مي‌كنند؛ موضوعي كه تا چند هفته پيش خيال‌پردازي به‌نظر مي‌رسيد، اما اكنون به واقعيتي تهديدآميز تبديل شده است.
از آغاز اولين درگيري نظامي مستقيم ميان ايران و اسراييل، بازار نفت با شتابي قابل‌توجه واكنش نشان داد. نفت برنت كه در مرز ۸۵ دلار معامله مي‌شد، به سرعت به كانال ۱۱۰ دلار صعود كرد و اكنون برخي قراردادهاي آتي آن به محدوده ۱۳۵ دلار هم نزديك شده‌اند. اگر روند درگيري‌ها تشديد شود، بشكه‌هاي ۱۵۰ دلاري ديگر يك سناريوي فرضي نيستند؛ بلكه نقطه‌اي واقعي در نمودار قيمت‌ها خواهند بود.
بازار نفت وارد مرحله‌اي شده كه ديگر عرضه و تقاضا تعيين‌كننده نهايي نيست؛ آنچه قيمت را بالا مي‌برد ترس است و ترس از جنگ در تنگه هرمز، يكي از خطرناك‌ترين كاتاليزورها براي نفت است.
بيش از ۲۰ درصد از نفت صادراتي جهان از تنگه هرمز عبور مي‌كند؛ تنگه‌اي كه بين ايران و عمان واقع شده و اكنون يكي از پرريسك‌ترين مسيرهاي انرژي جهان محسوب مي‌شود. تحليلگران امنيت انرژي هشدار داده‌اند كه هرگونه تهديد به بستن يا مختل‌كردن عبور نفتكش‌ها از اين مسير مي‌تواند قيمت‌ها را تا ۱۵۰ دلار بالا ببرد حتي اگر اين تهديد در حد يك مانور نظامي يا شايعه باشد.
در تازه‌ترين تحليل موسسه گلدمن ساكس آمده است: «با درگيري نظامي در قلب منطقه نفتخيز، بازار ديگر فقط به عرضه فيزيكي نگاه نمي‌كند؛ بلكه قيمت‌ها بر اساس احتمال سناريوهاي بدتر شكل مي‌گيرند. اگر ايران صادرات نفت خود يا متحدانش در منطقه را متوقف كند، بازار به مرز بحران مي‌رسد.»
بازار جهاني نفت در حال حاضر با محدوديت‌هايي روبه‌رو است. توافق‌هاي اوپك‌پلاس در جهت كاهش توليد، جنگ روسيه و اوكراين و كاهش سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي جديد نفتي در غرب، باعث شده ظرفيت مازاد براي جبران شوك‌هاي منطقه‌اي محدود باشد.
ايالات متحده با تكيه بر ذخاير استراتژيك نفت خود، در تلاش براي كنترل اوضاع است. اما كارشناسان معتقدند اين ذخاير براي يك بحران تمام‌عيار در خاورميانه كافي نخواهد بود. در سال ۲۰۲۲ امريكا حدود ۱۸۰ ميليون بشكه از ذخاير استراتژيك خود را مصرف كرده بود و اكنون اين ذخاير در پايين‌ترين سطح ۴۰ سال گذشته قرار دارد.
افزايش قيمت نفت، همان‌طور كه بار سنگيني بر دوش كشورهاي واردكننده مي‌گذارد، براي برخي كشورهاي صادركننده، سودآور است به‌ويژه ايران، عربستان، روسيه و ونزوئلا. اما در مورد ايران وضعيت پيچيده‌تر است. هرچند قيمت نفت بالا رفته، اما محدوديت‌هاي صادراتي، تحريم‌ها و خطر بسته‌شدن مرزهاي تجاري مي‌تواند مانع از بهره‌برداري كامل ايران از اين شرايط شود.
افزايش قيمت نفت تاثير دومينويي بر بسياري از صنايع جهاني دارد. از حمل‌ونقل هوايي گرفته تا توليد پلاستيك، فولاد و حتي غذا. با نفت ۱۵۰ دلاري، هزينه‌هاي حمل و توليد بالا مي‌رود و تورم جهاني مجددا شعله‌ور خواهد شد چيزي كه اقتصاد جهاني پس از پاندمي و جنگ اوكراين، به سختي آن را مهار كرده بود.
بانك مركزي اروپا و فدرال رزرو ايالات متحده هر دو در وضعيت آماده‌باش قرار دارند. تحليلگران مي‌گويند اگر افزايش قيمت نفت ادامه يابد، بانك‌ها ممكن است مجبور به تجديدنظر در نرخ بهره شوند، حتي اگر اين تصميم باعث ركود اقتصادي شود.
چين و هند كه بزرگ‌ترين واردكنندگان نفت از منطقه خليج فارس هستند، نگران تامين انرژي خود در صورت تداوم درگيري‌اند. چين اخيرا ذخاير استراتژيك نفتي خود را تقويت كرده و همزمان در حال مذاكره براي افزايش خريد نفت از روسيه با تخفيف است. در عين حال، اين كشورها تلاش دارند به عنوان بازيگران ميانجي وارد عمل شوند. به‌ويژه چين كه با هرج‌ومرج در خاورميانه، امنيت انرژي پروژه عظيم «كمربند و راه» خود را در خطر مي‌بيند.
در حالي كه تحليلگران از نفت ۱۵۰ دلاري صحبت مي‌كنند، برخي حتي سناريوهاي تندتري را هم در نظر دارند؛ مانند جهش تا ۱۸۰ دلار اگر جنگ به كشورهاي حاشيه خليج فارس كشيده يا صادرات عربستان مختل شود. در آن صورت، نه‌فقط قيمت نفت، بلكه ثبات اقتصادي جهان به خطر خواهد افتاد.
تا زماني كه آتش جنگ در منطقه خاموش نشود، بشكه‌هاي نفت همچنان داغ خواهند ماند؛ داغ‌تر از هر تحليل و سناريو و جهان بايد بپذيرد كه در قرن بيست‌و‌يكم، هنوز هم خون و نفت
در يك خط جريان دارند.