چهره پنهان كار كودكان در هزار توي شهرها
هر چند تمامي سازمان‌ها و نهادهاي مسوول در زمينه معضل كودكان كار سعي مي‌كنند هر از گاهي باانجام طرح‌ها ضربتي سعي در رفع اين معضل دارند اما تا زماني كه زيرساخت‌هاي مربوط به آن ترميم نشود اين طرح‌ها نمي‌تواند كاري از پيش ببرد.
60 درصد كودكان كار در سراسر كشور ايراني‌اند
گلي ماندگار|
هر چند تمامي سازمان‌ها و نهادهاي مسوول در زمينه معضل كودكان كار سعي مي‌كنند هر از گاهي باانجام طرح‌ها ضربتي سعي در رفع اين معضل دارند اما تا زماني كه زيرساخت‌هاي مربوط به آن ترميم نشود اين طرح‌ها نمي‌تواند كاري از پيش ببرد. همانطور كه سال‌هاست سعي دارند اين طور وانمود كنند كه اكثر كودكان كار فرزندان اتباع بيگانه هستند در حالي كه اگر در همين خيابان‌هاي تهران بگرديم مي‌بينيم كه اكثر بچه‌هايي كه سر چهارراه‌ها شيشه ماشين‌ها را تميز مي‌كنند يا گل مي‌فروشند بيشتر از استان‌هاي غربي كشور آمده‌اند. يا بچه‌هاي سيستان و بلوچستان هستند. در واقع فرافكني مسوولان در اين زمينه نه تنها مشكلات را حل و فصل نمي‌كند كه باعث مي‌شود عمق اين معضل در جامعه هر روز ژرف‌تر شده و بر طرف كردن آن مشكل‌تر باشد.
چهره پنهان استثمار كودكان كار
فرشيد يزداني، كارشناس حوزه رفاه و تامين اجتماعي در نشست كارزار «نه به كار كودك» گفت: كودكان كار خياباني تنها نوك قله پديده كار كودك هستند. به‌جاي حذف كودك كار بايد به‌دنبال حذف كار كودك باشيم. نبايد اجازه دهيم كار كودك به امري عادي تبديل شود؛ عادي‌سازي كار كودك، همچون پديده كودك كولبر، مايه شرمساري جامعه است. او افزود: افسانه‌اي در ذهن برخي شكل گرفته كه كودكان كار توسط باندهاي سازمان‌يافته مديريت مي‌شوند، در حالي كه اين تصور با واقعيت فاصله دارد. بخش زيادي از اين كودكان به‌صورت خانوادگي مشغول به كارند. نبايد برخورد ما با اين مساله صرفا نمايشي باشد. اينكه بگوييم كار كودك در خيابان براي حكومت زشت است، اما همان كودك در كارگاه‌هاي زيرزميني شب و روز كار كند، آيا زشت نيست؟
يزداني در ادامه گفت: بخش عمده‌اي از اين پديده در لايه‌هاي پنهان جريان دارد. بسياري از كودكان در كارگاه‌هايي فعاليت مي‌كنند كه نه ديده مي‌شوند و نه نظارتي بر شرايط آنها وجود دارد.
كودك مهاجر و غير مهاجر ندارد حقوق كودكان بايد رعايت شود
كارشناس حوزه رفاه و تامين اجتماعي با اشاره به آمارهاي نادرست درباره نسبت اتباع در ميان كودكان كار، بيان كرد: اينكه گفته مي‌شود 85 درصد كودكان كار از اتباع هستند، آمار درستي نيست. كودك، مهاجر و غيرمهاجر ندارد؛ همه آنها كودك هستند و بايد حقوق‌شان رعايت شود. طبق برآوردهاي پيشين، حدود يك‌ميليون و 700 هزار كودك كار در كشور وجود دارد. او ادامه داد: كودكان زباله‌گرد اغلب در شب‌ها و ساعات پاياني روز مشغول كار هستند. برآوردها نشان مي‌دهد تنها در شهر تهران، پنج سال پيش حدود پنج‌هزار كودك زباله‌گرد فعال بودند. بايد آسيب‌هاي پنهان كار كودك را براي جامعه آشكار كرد. مردم بايد بدانند اين كودكان با چه تهديداتي مواجهند و چه تبعات جسمي و رواني آنها را تهديد مي‌كند.
اجراي الگوي جديد ساماندهي
يزداني در پايان گفت: اولويت ما بايد حذف بدترين اشكال كار كودك باشد. كشور در اين زمينه به اسناد بين‌المللي نيز متعهد است. اين كارزار بايد در نهايت به تدوين آيين‌نامه‌اي براي حذف كار كودك منجر شود و به مطالبه‌اي عمومي از سوي جامعه و مسوولان تبديل شود.
تا فقر هست كودك كار هم هست
امان‌الله قرايي، جامعه‌شناس نيز در اين زمينه به تعادل مي‌گويد: تا زماني كه جامعه دچار فقر و نبود رفاه نسبي باشد معضلي به نام كودك كار هم وجود دارد. مساله كار كودكان تنها به دست فروشي و ايستادن سرچهارراه‌ها خلاصه نمي‌شود، بسياري از آنها در شرايطي تاسف بار در كارگاه‌هاي زير زميني مشغول به كار هستند.
او مي‌افزايد: مساله فقط كار كودكان نيست متاسفانه تعداد قابل توجهي از آنها مورد انواع و اقسام آسيب‌هاي اجتماعي قرار مي‌گيرند. كودكان دختر به نوعي در خطر هستند و پسرها هم به نوعي ديگر. پس حل اين مساله نيازمند ترميم زيرساخت‌هايي مانند خانواده و رفاه و ... است. اين جامعه شناس ادامه مي‌دهد: اكثر دختر بچه‌هايي كه به عنوان كودك كار فعاليت مي‌كنند اغلب مورد سواستفاده قرار مي‌گيرند چه توسط رهگذران و چه توسط افرادي كه آنها را براي كار اجاره مي‌كنند. از طرف ديگر اكثر كودكان پسر نيز ممكن است علاوه بر سوءاستفاده‌هاي جنسي كه از آنها مي‌شود وادار به جابه‌جايي و فروش مواد مخدر شوند.
قرايي مي‌گويد: چطور انتظار داريم كودكاني كه چنين مورد آزار و سوءاستفاده قرار مي‌گيرند تبديل به افرادي سالم و البته كارآمد براي فرداي جامعه شوند. او مي‌افزايد: اين پديده آسيب‌هاي اجتماعي زيادي را در پي دارد؛ آسيب‌هايي كه همه با چشم خود در سطح شهر ديده‌ايم و آن را لمس كرده‌ايم. حضور اين كودكان در خيابان، بزرگ شدن آنها در معابر، نشست و برخاست اين كودكان با افرادي كه شب‌ها در خيابان و پارك مي‌خوابند، جمع‌آوري زباله از سطل‌هاي آشغال و… باعث مي‌شود كه اين كودكان آسيب‌هاي جدي را متحمل شوند. اين جامعه‌شناس خاطرنشان مي‌كند: ممكن است به مواد مخدر اعتياد پيدا كنند يا مورد بهره‌كشي‌‌هاي مواد مخدر قرار بگيرند و از آنها خواسته شود كه در سطح شهر مواد مخدر رد و بدل كنند يا به كيف قاپي و دزدي روي بياورند، مورد تجاوز قرار بگيرند يا به دام انسان‌هايي بيفتند كه اين كودكان را مي‌فروشند. از طرف ديگر احتمال مبتلا شدن اين كودكان به انواع بيماري‌ها وجود دارد و در كل تأثيرات منفي اين مساله اجتماعي در آينده كوتاه، هم اين كودكان و هم، همه افراد جامعه را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد. او در پايان با تاكيد بر اينكه در يك دهه اخير كودك كار چهره دخترانه به خود گرفته است، مي‌گويد: پديده فقر كودكان، امنيت و آينده كودكان را نشانه گرفته است. پديده فقر كودكان، در چند سال اخير با شيب تندي در جامعه بروز و نمود كرده است، براي نمونه تعداد كودكان كار و ازدواج آنها رشد يافته است. تمامي اين كودكان مورد تجاوز قرار مي‌گيرند. هيچ‌جايي براي كودكان كار امن نيست. كودكاني كه در مترو دستفروشي مي‌كنند، در كوره‌پزخانه‌ها كار سخت انجام مي‌دهند يا در سطح شهر و در چهارراه‌ها دستفروشي مي‌كنند، بالاخره يك روز مورد تعرض قرار مي‌گيرند.
يك‌چهارم كودكان كار دختر و 60 درصد ايراني اند
از سوي ديگر معاون سلامت اجتماعي بهزيستي در نشست خبري اين سازمان اعلام كرد: در سال ۱۴۰۳ بيش از ۱۲هزار كودك كار از خدمات حمايتي سازمان بهزيستي بهره‌مند شدند كه ۶۰درصد آنان ايراني بودند، همچنين يك‌چهارم اين كودكان را دختران تشكيل مي‌دهند. سيد حسن موسوي چلك؛ معاون سلامت اجتماعي سازمان بهزيستي امروز، چهارشنبه، در نشست خبري با رسانه‌ها اظهار كرد: در سال 1403، تعداد 12 هزار و 663 نفر از خدمات سازمان بهزيستي در حوزه كودكان كار بهره‌مند شدند، از اين تعداد، 2 هزار و 766 نفر در مراكز شبانه‌روزي و 9 هزار و 897 نفر در مراكز روزانه تحت حمايت قرار گرفتند. او افزود: سياست سازمان بهزيستي بر آن است كه تا حد امكان از سپردن كودكان به مراكز شبانه‌روزي خودداري شود و با توسعه مراكز روزانه، زمينه كاهش حضور كودكان در خيابان و استمرار وضعيت كار كودك فراهم گردد. معاون سلامت اجتماعي سازمان بهزيستي با بيان اينكه ميانگين سني كودكان كار در مراكز پذيرش 10 سال است، گفت: اين كودكان به‌طور متوسط سه سال از خدمات سازمان استفاده مي‌كنند؛ بنابراين ميانگين سني پرونده‌هاي فعال در اين حوزه، 13 سال است.
بهره‌مندي 60 درصد كودكان ايراني از خدمات بهزيستي
وي تصريح كرد: در سال 1403، 60 درصد كودكاني كه از خدمات بهزيستي بهره‌مند شدند، ايراني و 40 درصد اتباع خارجي بودند، البته اين آمار تنها شامل كودكاني است كه به خدمات سازمان بهزيستي دسترسي داشته‌اند و طبيعتا كمتر از آمار واقعي كودكان كار است. معاون سازمان بهزيستي خاطرنشان كرد: يك‌چهارم كودكان كار پذيرش‌شده در مراكز سازمان، دختر هستند، اين در حالي است كه آسيب‌پذيري دختران در محيط خيابان بسيار بيشتر از پسران است و اين موضوع يكي از نگراني‌هاي جدي ما به‌شمار مي‌رود.
كودكان كار الزاما كارتن خواب نيستند
وي با رد اين تصور عمومي كه كودكان كار خياباني الزاما كارتن‌خواب هستند، ابراز كرد: آمارهاي ما نشان مي‌دهد كه 73 درصد اين كودكان با پدر و مادر زندگي مي‌كنند، 21 درصد با مادر، 2 درصد با پدر و تنها 4 درصد بدون والدين زندگي مي‌كنند، اين آمار حاكي از آن است كه در چنين شرايطي، مادران معمولا مسووليت‌پذيري بيشتري دارند. موسوي چلك ادامه داد: بر اساس آمارهاي ثبت‌شده، 15 درصد از كودكان كار زباله‌گرد هستند، 52 درصد در خيابان كار مي‌كنند اما زباله‌گرد نيستند و 35 درصد نيز مشاغل ديگري دارند. او فقر و اعتياد را مهم‌ترين علل كار خياباني كودكان عنوان كرد و گفت: بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد 76 درصد كودكاني كه در مراكز سازمان پذيرش شده‌اند، به‌طور مستقيم تحت تأثير اين دو عامل قرار دارند. معاون بهزيستي با اشاره به وضعيت تحصيلي اين كودكان گفت: 76 درصد از كودكان كار همچنان در حال تحصيل هستند و 24 درصد از تحصيل بازمانده‌اند. همچنين در حوزه حمايت‌هاي آموزشي، سازمان بهزيستي در سال گذشته 3 هزار و 628 نفر از كودكان كار را در مدارس ثبت‌نام كرد، هزينه ثبت‌نام 2 هزار و 528 نفر را پرداخت و 17 هزار سبد كالاي حمايتي ميان آنها توزيع كرد. موسوي چلك خاطرنشان كرد: در سال 1403، در مجموع 132 هزار و 265 دوره آموزشي در زمينه مهارت‌هاي زندگي و اجتماعي براي كودكان كار برگزار شده است. معاون سلامت اجتماعي سازمان بهزيستي در پايان گفت: آماري از تعداد كل كودكان كار در سطح كشور در دست نيست و هيچ نهادي نيز چنين آماري را در اختيار ندارد؛ چرا كه بخشي از اين كودكان در كارگاه‌هاي زيرزميني يا كشتارگاه‌ها مشغول به كارند و شناسايي آنها دشوار است.