سبقت گازی ترکمنستان در منطقه
گروه جهان
عملیات اجرایی خط لوله گاز «تاپی» در حومه شهر مرو در جنوب ترکمنستان با حضور رهبران چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند آغاز شد. این خط لوله گاز بعد از 214 کیلومتر در خاک ترکمنستان، وارد افغانستان می‌شود و با عبور از ولایت‌های هرات، فراه، قندهار و هلمند وارد پاکستان و بعد هند می‌شود. گذشته از پاکستان که همواره با مشکلات جدی امنیتی روبه‌روست، سه ولایت از ناامن‌ترین ولایت‌های جنوبی و غربی افغانستان به علاوه هرات، از جمله مناطقی‌اند که خط لوله تاپی باید از آنها عبور کرده و وارد پاکستان شده و از آنجا به هند برود. بنابراین در غیاب ایران به عنوان دومین دارنده ذخائر گازی جهان، یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها که همواره مانعی بزرگ در برابر اجرایی شدن این پروژه، محسوب می‌شده، ناامنی‌های وسیع در افغانستان و پاکستان است.
تاپی: رویایی برای افغانستان
انتظار می‌رود که این خط لوله گاز در داخل افغانستان برای 12هزار نفر فرصت شغلی مستقیم ایجاد کند و بخشی از نیازهای افغانستان به انرژی گاز را نیز مرتفع کند. افزون بر این، افغانستان انتظار دارد از مجرای حق عبوری که از کشورهای طرف قرارداد دادوستد گاز دریافت می‌کند، سالانه میلیون‌ها دلار درآمد کسب کند. وحیدالله ویسی، رییس همکاری‌های اقتصادی وزارت خارجه افغانستان، در روزنامه هشت صبح افغانستان در این باره می‌نویسد: پس از دو دهه انتظار و نزدیک به یک دهه مذاکره، رهبران چهار کشور هند، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان گردهم آمدند تا در فرصتی که صفحه جدیدی از تعاملات اقتصادی- جغرافیای منطقه ما را باز می‌کند، سهیم باشند. گلکنش در نزدیکی مرو چهارمین ذخیره نفت و گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد و از سال‌ها پیش مورد توجه پاکستان و هند و شرکت‌های بزرگ قرار داشته است. بر اساس توافق‌های قبلی، با تکمیل این پروژه قرار است ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز برای 30 سال آینده از ترکمنستان و از مسیر افغانستان به پاکستان و هند منتقل شود. افغانستان با عبور ۷۳۶ کیلومتر خط‌لوله از قلمرو خود، سالانه معادل ۴۰۰ میلیون دلار عایدی از ترانزیت آن حاصل
می‌شود. به‌منظور مدیریت سهام کشورها، هر چهار کشور توافق کرده‌اند تا شرکت «تاپی» را با سهم مشخص کشورهایشان ایجاد کنند. بانک توسعه آسیایی در این زمینه همکاری‌های تکنیکی دارد.
سهم 85 درصدی ترکمنستان
از ۱۹۹۷ میلادی تا امروز طرح پروژه انتقال خط لوله گاز از ترکمنستان به جنوب آسیا از رویا‌های زمامداران وقت و شرکت‌های بزرگ نفت جهان به شمار می‌رفت. شرکت آرژانتینی بریداس و شرکت امریکایی یونوکال در آن زمان و همچنان شرکت‌های بزرگ شورون، اکسون و توتال، در این اواخر هر یک به نوبه خود نتوانستند برای بهره‌برداری نفت و گاز پروژه تاپی با ترکمنستان و منطقه به توافق برسند. اما سفر نخست‌وزیر ژاپن به ترکمنستان به نقطه عطف در تصمیم‌گیری‌های عشق‌آباد تبدیل شد. در ماه میزان (مهرماه) امسال نخست‌وزیر ژاپن از ترکمنستان دیدار کرد. بر علاوه وعده همکاری‌های بلندمدت، ژاپن ۱۰ میلیارد دلار برای احداث پروژه تاپی کمک کرد. با این کمک بی‌سابقه، سهم اشتراک ترکمنستان در پروژه تاپی از ۲۵ به ۸۵ درصد رسید. افغانستان، پاکستان و هند هریک با پنج درصد سهامدار این پروژه هستند. قیمت ابتدایی پروژه تاپی در سال ۲۰۱۲ میلادی، ۱۰ میلیارد دلار تخمین زده شده بود.
پس از اعلام ترکمنستان برای سرمایه‌گذاری 85 درصدی پروژه تاپی، اسنادی که چهار کشور با همکاری بانک توسعه آسیایی تاکنون انجام داده بودند، تجدیدنظر شد. سهم بزرگ ترکمنستان باعث شد تا شرکت ترکمن‌گاز رهبری تاپی را نیز به عهده گیرد. همکاری ژاپن با ترکمنستان برای شرکت‌های بزرگ امریکایی، شورون و اکسون غیرمنتظره بود اما این تصمیم با سیاست‌هایی که در منطقه جاری است تضاد منافع ندارد. ترکمنستان یکی از مهم‌ترین همسایه‌های شمالی از بعد تجارت، حمل‌ونقل و انرژی به افغانستان بوده و در بحث اقتصادی سیاست خارجی افغانستان جایگاه اول را احراز کرده است. پروژه تاپی برای نخستین‌بار در سال ۲۰۰۵ در نخستین اجلاس کنفرانس همکاری‌های اقتصادی منطقه‌یی برای افغانستان (ریکا) به‌گونه رسمی میان چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند بحث شد و از آن زمان تاکنون در مجالس و محافل چند جانبه پیگیری می‌شود.
تاثیرات اجتماعی و اقتصادی تاپی
اجرای پروژه تاپی تاثیرات اجتماعی- اقتصادی را برای کشورهای منطقه به‌ویژه افغانستان آن هم در مناطق غربی و جنوب غربی این کشور به ارمغان خواهد آورد. این خط لوله از بندر تورغندی گذشته، شهرهای هرات، فراه، گرشک، قندهار و سپین بولدک را در مسیر سرک حلقه‌یی افغانستان پیموده به چمن پاکستان وصل شده و از آنجا به سوی فضلکه هند امتداد می‌یابد. تغییر وضعیت زندگی مردم در روستاها و مناطقی که خط لوله از آنجاها می‌گذرد از نتایج اصلی تطبیق این پروژه به شمار می‌رود. از ایجاد زمینه‌های کار تا ظهور فرصت‌های جدید اقتصادی در مسیر خط لوله، طرز فکر اهالی مناطق متذکره را تغییر خواهد داد. ترکمنستان و افغانستان تربیت نیروهایی که مایل به کار در این پروژه هستند را از ابتدای سال ۲۰۱۶ آغاز خواهند کرد. این برنامه‌های آموزشی شامل دوره‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت تحصیلی است و مخارج تحصیلی دانش‌آموزان از سوی شرکت تاپی تامین خواهد شد. افغانستان و ترکمنستان در کنار پروژه تاپی، روی پروژه‌های آینده از جمله در زمینه خط‌آهن، برق، زراعت، فیبرنوری و انتقال کالاها در مسیر خط لوله نیز صحبت کرده‌اند. با ایجاد شغل و به‌کارگیری قوای کار از نیروهای محلی، شرایط
امنیتی نیز تاحدودی بهبود خواهد یافت.
نقش بخش خصوصی در تطبیق پروژه حایز اهمیت بیشتر است. بر اساس توافق‌های این چهار کشور، شرکت‌های افغانی، پاکستان و هندی نیز بر اساس رقابت آزاد می‌توانند در زمینه تطبیق پروژه سهم بگیرند. پروژه ساخت خط لوله متشکل از چندین پروژه کوچک و متوسط است. با وجودی که افغانستان در زمینه کارگر ماهر با مشکلاتی مواجه خواهد شد اما حق اولویت به کارگرهای افغانستان که در کشور میسر باشند، داده خواهد شد و تنها کمبود نیروها از خارج از افغانستان تامین خواهد شد. وحیدالله ویسی، رییس همکاری‌های اقتصادی وزارت خارجه افغانستان می‌نویسد: «واقعیت این است که روسیه، چین و ایران با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ از مشترکان اولیه نفت و گاز ترکمنستان به شمار می‌روند... این احتمال وجود دارد که هضم افتتاح پروژه تاپی برای رقبای نفت و گاز در منطقه سنگین باشد؛ اما در بلندمدت، تاثیرات محیطی- اقتصادی که از پروژه محسوس است، برای منطقه به‌زودی به بازی برد- برد تبدیل خواهد شد.» با این همه بسیاری از ناظران در موفقیت این طرح شک دارند.
