نفت روي پاي خودش ايستاد
در سال‌هاي اخير، صنعت نفت و گاز ايران يكي از پرمخاطره‌ترين دوره‌هاي تاريخي خود را پشت سر گذاشته است. تحريم‌هاي يك‌جانبه، خروج شركت‌هاي خارجي، محدوديت‌هاي انتقال دانش فني و موانع صادراتي، همه و همه مجموعه‌اي از چالش‌هاي پيچيده را در برابر بزرگ‌ترين بخش اقتصادي كشور قرار داد.
در سال‌هاي اخير، صنعت نفت و گاز ايران يكي از پرمخاطره‌ترين دوره‌هاي تاريخي خود را پشت سر گذاشته است. تحريم‌هاي يك‌جانبه، خروج شركت‌هاي خارجي، محدوديت‌هاي انتقال دانش فني و موانع صادراتي، همه و همه مجموعه‌اي از چالش‌هاي پيچيده را در برابر بزرگ‌ترين بخش اقتصادي كشور قرار داد. اما آنچه باعث استمرار حركت صنعت نفت شد، نه صرفاً مقاومت، بلكه بازتعريف مسير توسعه با تكيه بر توان بومي بود؛ مسيري كه اكنون به عنوان الگوي تاب‌آوري صنعتي كشور معرفي مي‌شود.
به گزارش «تعادل»، با خروج شركت‌هاي بين‌المللي از پروژه‌هاي نفتي و عدم دسترسي به تجهيزات پيشرفته خارجي، بسياري از پروژه‌هاي توسعه‌اي صنعت نفت در ظاهر متوقف شدند، اما همين نقطه، به گفته بسياري از كارشناسان، آغازي بود بر ورود جدي شركت‌هاي دانش‌بنيان و متخصصان داخلي به عرصه‌اي كه تا پيش از آن در انحصار فناوري‌هاي وارداتي بود.
تحريم‌ها صنعت نفت را به اجبار وارد مرحله‌اي از خودباوري كردند. اكنون در بسياري از بخش‌ها از حفاري تا ساخت تجهيزات فرآيندي، به خوداتكايي رسيده‌ايم و وابستگي به خارج به‌شدت كاهش يافته است.
يكي از مهم‌ترين حوزه‌هايي كه پيشرفت چشمگيري در آن رخ داده، طراحي و ساخت تجهيزات پيشرفته نفتي در داخل كشور است. شركت‌هاي داخلي با استفاده از ظرفيت دانشگاه‌ها، مراكز تحقيقاتي و پارك‌هاي علم و فناوري موفق شده‌اند برخي از پيچيده‌ترين تجهيزات مانند پمپ‌هاي فراساحل، توربين‌هاي گازي، مته‌هاي حفاري و شيرهاي فشارقوي را با استانداردهاي بين‌المللي توليد كنند.
براساس اعلام وزارت نفت، تاكنون بيش از ۸۵درصد تجهيزات مورد نياز صنعت نفت در پروژه‌هاي توسعه‌اي و نگهداشت، از طريق توليدكنندگان داخلي تأمين شده است. اين دستاورد نه‌تنها موجب صرفه‌جويي ارزي شده، بلكه اشتغال گسترده‌اي نيز در زنجيره تأمين داخلي ايجاد كرده است.
در دل بحران، شركت‌هاي دانش‌بنيان به بازوان اصلي توسعه صنعت نفت تبديل شده‌اند. در پروژه‌هايي مانند توسعه ميادين غرب كارون، تعمير و نوسازي توربين‌ها، هوشمندسازي ايستگاه‌هاي تقويت فشار و طراحي سيستم‌هاي مانيتورينگ پيشرفته، نام ده‌ها شركت دانش‌بنيان ايراني به چشم مي‌خورد.
در حوزه صادرات نيز صنعت نفت ايران با استفاده از ديپلماسي انرژي، روش‌هاي متنوع فروش و مكانيسم‌هاي مالي جديد توانسته بخشي از صادرات خود را حفظ و حتي در برخي دوره‌ها افزايش دهد.
اگرچه بخش مهمي از اين اقدامات به‌دليل شرايط تحريمي قابل انتشار نيست، اما گزارش‌هاي رسمي نشان مي‌دهد كه صادرات نفت ايران در ماه‌هاي اخير به بالاترين سطح خود پس از سال ۲۰۱۸ رسيده است. كارشناسان اين افزايش را مرهون راهكارهاي خلاقانه در فروش، استفاده از تانكرهاي اجاره‌اي و مبادلات كالايي مي‌دانند.
با كاهش حضور سرمايه‌گذاران خارجي، پروژه‌هاي نفتي عمدتاً با تأمين مالي داخلي، مشاركت بانك‌ها و منابع صندوق توسعه ملي پيش رفته‌اند. پروژه‌هايي نظير توسعه ميدان مشترك آذر، فازهاي جديد پالايشگاه آبادان و طرح‌هاي نگهداشت و افزايش توليد ميادين نفتي جنوب، با اتكاي كامل به منابع داخلي در حال اجرا هستند.
بررسي تحولات چند سال اخير نشان مي‌دهد كه صنعت نفت ايران در حال حركت از «بقا در بحران» به «پايداري در توسعه» است. اگر در گذشته بومي‌سازي يك ضرورت تحميلي بود، امروز به مزيتي رقابتي و حتي صادراتي تبديل شده است. با توجه به ظرفيت‌هاي موجود، كارشناسان معتقدند كه در صورت استمرار حمايت از فناوران داخلي و اصلاح سياست‌هاي صادراتي، ايران مي‌تواند نه‌تنها نياز داخلي را تأمين كند، بلكه در آينده‌اي نزديك به صادركننده تجهيزات نفتي و فناوري‌هاي انرژي نيز تبديل شود.
نفت ايراني، امروز بيش از آنكه فقط طلاي سياه باشد، نماد خودباوري صنعتي در شرايط تحريمي است.
گذر از بحران‌هاي چندلايه و ايستادگي بر مدار توسعه، گواهي روشن است بر اينكه اگر اراده، دانش و اعتماد داخلي همزمان شود، عبور از تنگناي تحريم نه‌تنها ممكن، بلكه فرصتي براي جهش خواهد بود.