ضرورت تشكيل بورس كالا و اهداف آن

بررسی روند پيدايش و تكامل بورس‌های كالا در جهان حاكی از آن است كه ظهور و بسط فعاليت‌‌های اين‌گونه بازارها در عرصه اقتصاد كشورها از قرن ۱۹ به بعد در پی پاسخگويي به برخی نيازمندی‌های اقتصادی و در بسياری موارد رفع برخی چالش‌ها و موانع در بازار كالاها بوده است. به عبارت ديگر، وجود برخی مشكلات در بازار كالا (چه در بخش عرضه، تقاضا و چه در بخش توزيع) و به تبع آن نوسانات قيمت كالاها و همچنين برخی نارسايي‌ها و ناكارآمدي‌های بازارهای سنتی از يك طرف و مزايا و منافع ايجاد و راه‌اندازی بورس‌های كالا و توانمندی آنها در رفع مشكلات فوق‌الذكر از طرف ديگر، مهم‌ترين انگيزه و عواملي هستندكه موجب پديدار شدن بورس‌های كالا در صحنه اقتصاد كشورهای مختلف شده‌اند. نارسايی‌های بازار سنتی در شكل‌های نوسانات كاذب و عدم شفافيت در كشف قيمت و فقدان تضمین‌های لازم برای معامله‌گران از مهم‌ترين دلايل راه‌اندازی بورس‌های كالايی در كشورهای جهان بوده است.

در چنين شرايطی راه‌اندازی بورس‌های كالايی و به تبع آن، استفاده از ابزارهای مشتقه به ايجاد يك نظام سازمان يافته دادوستد و توزيع كالاها در كشورهای مختلف منجر شده و راه ورود به بازارهای جهانی را براي كشورها تسهيل كرده است.

پيرامون ضرورت تشكيل بورس كالا در كشور بايد به اين موضوع اشاره كرد كه بازار محصولات صنعتی و كشاورزی در ايران همواره با محدوديت‌ها و دشواری‌های ساختاری زيادی روبه‌رو بوده و بخش عمده‌ای از اين مشكلات مربوط به عدم استفاده از ابزارهای نوين اقتصادی و ساختار نامناسب و ناكارآمدی بازار است كه باوجود تلاش‌های بسيار انجام شده در جهت اصلاح اين ساختار، اما شاهد عدم بازدهی مناسب و حصول نتايج مورد انتظار در اين بخش بوده‌ايم. با وجود صرف هزينه‌های بسيار توسط دولت‌ها برای تنظيم بازار و تعيين قيمت نهاده‌ها و محصولات، اما در بخش توليد و توزيع و در پي آن مصرف‌كنندگان همواره با مشكلات فراوانی روبه‌رو بوده‌اند كه مهم‌ترين اين مشكلات را می‌توان به شرح ذيل خلاصه كرد:

1- نوسانات كاذب قيمت محصولات ناشی از ارتباط نامشخص و نامناسب ميان عرضه و تقاضا.

2- عدم امكان مديريت ريسك و محافظت از نوسانات آتی قيمت.

3- فقدان يك نظام قيمت‌گذاري شفاف بر پايه تعادل ميان عرضه و تقاضا و نياز بازار.

4- نبود يك سيستم اجرايی و ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفين معامله. ٥- فقدان يك سيستم جمع‌آوری، پردازش و تحليل اطلاعات و آمار توليد، واردات، صادرات و مصرف در جهت اطلاع‌رسانی به بازار و تصميم‌گيري مطلوب.

6- عدم هماهنگي ميان بخش‌های توليدی و بازرگاني در زمينه واردات، صادرات و بازار مصرف.

نياز به ايجاد بازاری متشكل و سازمان يافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستيابی به اثرات مثبت اين مهم دراقتصاد توليد و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا مقدمات قانونی لازم جهت تاسيس و راه‌اندازی بورس‌های كالايی را در ايران فراهم سازند. در اين راستا با تصويب بند (ج) ماده (۹۵) قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای عالی بورس موظف به تشكيل و گسترش بورس‌های كالايی در ايران شد. در پی اين امر، بورس فلزات در شهريور ماه سال ۸۲ به عنوان اولين بورس كالای كشور فعاليت خود را آغاز و پس از آن نيز بورس كالای كشاورزی در شهريور ماه سال ۸۳ شروع به فعاليت كرد. سپس بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و قانون جديد بازار اوراق بهادار، در آذر ماه سال ۸۵ موجبات تشكيل شركت بورس كالای ايران با ادغام بورس فلزات و كشاورزی فراهم شد و پس از پذيره‌نويسی و برگزاري مجمع عمومی، شركت بورس كالای ايران از ابتدای مهر ماه سال ۸۶ فعاليت خود را آغاز كرد.

از آنجايی كه بورس‌های كالا به عنوان نهادهايی سازمان يافته جهت داد و ستد قانونمند و نيز توسعه بازار سرمايه و بخش‌های مختلف اقتصادی به شمار می‌روند، لذا نتايج عملكرد آنها می‌تواند تاثيرات بسيار مثبتی در مناسبات توليد، توزيع، مصرف و در نتيجه افزايش رفاه اقتصادی جوامع به دنبال داشته باشد؛ چراكه بورس كالا تجلی‌گاه خواسته‌های توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان است و در اين بازار است كه همه فعالان بازار، نيازهای خود را دريك فضای رقابتی، شفاف و قانونمند مطرح مي‌كنند.

از مهم‌ترين اهداف و اثرات بورس كالا می‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:

1-ايجاد بازاری قانونمند و سازمان يافته جهت تسهيل دادوستد كالاها.

2- ساماندهی بازار كالاها از طريق مكانيسم اجرايی ناظر بر تعهدات و تضمين منافع طرفين معامله.

3- كشف شفاف قيمت كالاها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نياز بازار.

4- برقراری امكان اعمال مديريت ريسك در بازار.

5-امكان انجام معاملات نقد، نسيه، سلف، آتی و اختيار با استفاده از ابزارهای نوين مالی.

6- توسعه سرمايه‌گذاري و فراهم‌سازی تسهيلات مالی برای خريدوفروش. ٧- اطلاع‌رسانی درباره وضعيت بازار داخلی و خارجی كالاهای پذيرش شده به منظور افزايش سطح دانش فعالان بازار.

آنچه توضيح داده شد در برگيرنده اطلاعاتي در مورد جايگاه بورس كالا در جهان و ضرورت تشكيل آن در ايران بود. علاوه بر اين روند تكامل اين بازار در ايران و اهداف آن نيز شرح داده شد. مطالب فوق گواه پتانسيل بالاي بورس كالا در جهت رفع كمبودها، برقراري قيمت تعادلي و از بين بردن ناترازي‌هاست كه به لطف شفافيت و در دسترس بودن حاصل مي‌شود. بورس كالا نقش يك پل ارتباطي را دارد كه با حداقل رانت ممكن، خريدار و فروشنده را به يكديگر مرتبط مي‌كند تا با حفظ منافع هر دو گروه، در نهايت قيمت تعادلي محصولات كشف شود.