چتر وابستگي بر سر سالمندان در سايه نبود خودمراقبتي اجتماعي
با افزايش سن، نياز به خودمراقبتي اجتماعي در سالمندان بيشتر احساس مي‌شود درحالي كه اغلب سالمندان با اين مقوله ناآشنا هستند و اين ناآشنايي باعث مي‌شود وقت و طرز زندگي آنها صرف اموري شود كه به دلخواه و ايده‌آل آنها نيست، خودمراقبتي اجتماعي به معناي توانايي فرد براي مديريت روابط اجتماعي، حفظ استقلال و بهبود كيفيت زندگي است؛ فرآيندي كه اهميت آن در زندگي سالمندان هنوز به درستي درك نشده است.
با افزايش سن، نياز به خودمراقبتي اجتماعي در سالمندان بيشتر احساس مي‌شود درحالي كه اغلب سالمندان با اين مقوله ناآشنا هستند و اين ناآشنايي باعث مي‌شود وقت و طرز زندگي آنها صرف اموري شود كه به دلخواه و ايده‌آل آنها نيست، خودمراقبتي اجتماعي به معناي توانايي فرد براي مديريت روابط اجتماعي، حفظ استقلال و بهبود كيفيت زندگي است؛ فرآيندي كه اهميت آن در زندگي سالمندان هنوز به درستي درك نشده است. فقط عده كمي از جمعيت ۹ ميليون و ۲۰۰ هزار نفري سالمندان ايران با مفهوم خودمراقبتي آشنا هستند و اكثر آنها خودمراقبتي را به خوردن قرص و دارو تقليل داده‌اند و از جنبه‌هاي ديگر خودمراقبتي مانند خودمراقبتي اجتماعي و خودمراقبتي رواني غافل هستنداين در حالي است كه آشنايي با خودمراقبتي اجتماعي و مهارت‌هاي اجتماعي باعث بهبود كيفيت زندگي، سلامت روان، حفظ استقلال و حتي پيشگيري از بيماري‌ها مي‌شود. اگرچه خودمراقبتي اجتماعي، طيف وسيعي از ضرورت معاشرت تا آشنايي با مهارت‌هاي اجتماعي را در برمي‌گيرد اما با آموزش‌هاي ساده‌اي مي‌توان آنها را به سالمندان ياد داد و در اين بين، حمايت خانواده‌ها و آموزش فناوري در مشاركت دادن سالمندان در خودمراقبتي اجتماعي نقش دارد.
مهارت نه گفتن در سالمندان
براي خودمراقبتي اجتماعي بايد با اصول مهارت‌هاي اجتماعي آشنا بود. در بين مهارت‌هاي اجتماعي شايد مهارت نه گفتن از بقيه مهارت‌ها براي سالمندان مهم‌تر باشد. مهارت نه گفتن يكي از مهم‌ترين ابزارهاي خودمراقبتي در سالمندان است. اين مهارت به آنها كمك مي‌كند تا مرزهاي خود را حفظ كرده و از سوءاستفاده‌هاي مالي و اجتماعي جلوگيري كنند.
خودمراقبتي اجتماعي
رييس دبيرخانه شوراي ملي سالمندان در اين باره به ايرنا گفت: خودمراقبتي انواع مختلفي دارد كه خودمراقبتي اجتماعي نوعي از آن است كه فرد در تعاملات خود بايد مراقبت‌هاي لازم را داشته باشد. مژگان رضازاده افزود: سالمندان در خودمراقبتي اجتماعي بايد مهارت‌هاي اجتماعي مانند نه گفتن و جرات آموزي و جرات ورزي و ساير موارد را بدانند. وي ادامه داد: جرات ورزي به معناي دفاع از حقوق و حق خود و بيان افكار و احساسات خود به‌طور مناسب و صادقانه است، جرات مندي در روابط متقابل با ديگران، اعتماد به نفس و حس استقلال را تقويت مي‌كند.
خودمراقبتي براي سالمندان امري الزامي است
رييس دبيرخانه شوراي ملي سالمندان با بيان اينكه خودمراقبتي خود را در سبك زندگي افراد نشان مي‌دهد، گفت: خودمراقبتي نوعي سبك زندگي آگاهانه است كه فرد براساس اطلاعاتي كه به دست مي‌آورد بتواند جسم، روح و روان خود را در سطح متعادل و سازگار با زندگي نگاه دارد. خودمراقبتي مي‌تواند باعث افزايش مقاومت سالمندان در برابر بيماري‌ها، تاب آوري در برابر مسائل زندگي، كاهش فرسودگي‌هاي ناشي از شغل و كاهش كمبودها و ارتقاي سطح سلامت روان شود.به گفته وي، سازمان جهاني بهداشت، خودمراقبتي را توانايي افراد براي ارتقاي سطح سلامت شامل پيشگيري از بيماري‌ها، حفظ سلامتي و مقابله با بيماري‌ها و مراقبت از خود، بدون حمايت كاركنان بهداشتي و مراقبتي، تعريف مي‌كند. خودمراقبتي در واقع فرآيند چندبعدي است كه عملكرد سالم بهزيستي اجتماعي، رواني و فردي را تعريف مي‌كند.
دانش‌افزايي سالمندان در حوزه خودمراقبتي
رييس دبيرخانه شوراي ملي سالمندان در ادامه به انواع ديگر خودمراقبتي اشاره كرد و گفت: خودمراقبتي انواع مختلفي دارد مثلا خودمراقبتي جسمي كه در آن فرد مراقب سبك تغذيه، خواب، ورزش و مصرف دارو و ساير موارد است. رضازاده افزود: خودمراقبتي‌هاي ديگري هم داريم مانند خودمراقبتي معنوي، خودمراقبتي عاطفي و مواردي از اين دست؛ خودمراقبتي رواني نيز نوع ديگر خودمراقبتي است كه همپوشاني بسياري با خودمراقبتي جسمي دارد. در خودمراقبتي رواني فرد مراقب ميزان استرس و مراقبت از ذهن و روان و فكرش است. وي خاطرنشان كرد: در راهبردهاي سند سالمندي به آموزش‌هاي پيشگيرانه و آموزش‌هاي خودمراقبتي و دانش افزايي سالمندان، اشاره شده است.
ضرورت اجراي برنامه‌هاي آگاه‌سازي سالمندان براي تقويت خودمراقبتي
در سند سالمندي به ماجراي خودمراقبتي اشاره شده است اما نمي‌توان به همين بسنده كرد و به سادگي از كنار آن گذشت چراكه بي‌توجهي به خودمراقبتي سالمندان تبعات كلان براي كشور دارد به‌طور مثال ناآشنايي سالمندان با خودمراقبتي اجتماعي موجب افزايش هزينه‌هاي بهداشتي، تضعيف ساختار اجتماعي و كاهش نيروي كار مي‌شود. اگر سالمندان نتوانند به خوبي از خود مراقبت كنند، ممكن است نتوانند در بازار كار فعال باشند يا بار بيشتري بر دوش خانواده‌هاي خود بگذارند چنانكه اكنون بنا به آمار مركز تحقيقات سالمندي ايران، فقط حدود ۳۰ درصد از سالمندان شاغل هستند. اگر سالمندان نتوانند به خوبي از خود مراقبت كنند، ممكن است نتوانند در بازار كار فعال باشند يا بار بيشتري بر دوش خانواده‌هاي خود بگذارندبا وجود توصيه‌هاي مكرر سازمان جهاني بهداشت مبني بر لزوم توسعه برنامه‌هاي خودمراقبتي اما فقط عده كمي از جمعيت ۹ ميليون و ۲۰۰ هزار نفري سالمندان ايران با مفهوم خودمراقبتي آشنا هستند و اكثر آنها خودمراقبتي را به خوردن قرص و دارو تقليل داده‌اند و از جنبه‌هاي ديگر خودمراقبتي مانند خودمراقبتي اجتماعي و خودمراقبتي رواني غافل هستند. نكته قابل تامل ديگر، اجراي كم برنامه‌هاي آگاه‌سازي و اطلاع‌رساني در حوزه خودمراقبتي اجتماعي با توجه به جمعيت سالمندان از سوي سازمان‌هاي متولي مانند بهزيستي است درحالي كه خودمراقبتي اجتماعي براي سالمندان بسيار مهم است و مي‌تواند تأثير مثبتي بر سلامت رواني و جسمي آنها داشته باشد. سالمندان با خودمراقبتي اجتماعي مانند حضور در رويدادهاي اجتماعي، استفاده از فناوري و ارتباط با خانواده و دوستان و همچنين آشنايي با مهارت‌هاي اجتماعي مانند مهارت‌هاي «نه گفتن» و «جرات‌مندي» مي‌توانند كيفيت زندگي خود را بهبود بخشند و احساس تنهايي را كاهش دهند و از همه مهم‌تر استتقلال خود را حفظ كنند.