عرضه اوليه، مسكن موقت؟
از سال‌هاي دور همواره سرمايه‌گذاران بورسي به دنبال خريد عرضه اوليه بودند و معتقد بودند كه ممكن است يك عرضه اوليه بيش از ۱۰۰ درصد سود داشته باشد؛ چراكه عرضه‌ها با قيمت كمتري انجام مي‌شود.
از سال‌هاي دور همواره سرمايه‌گذاران بورسي به دنبال خريد عرضه اوليه بودند و معتقد بودند كه ممكن است يك عرضه اوليه بيش از ۱۰۰ درصد سود داشته باشد؛ چراكه عرضه‌ها با قيمت كمتري انجام مي‌شود. در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به وضوح شاهد اين موضوع بوديم كه سرمايه‌گذاران به واسطه شرايط پيش آمده استقبال بسيار خوبي از عرضه اوليه داشتند كه در نهايت اين موضوع باعث مي‌شد كه يك عرضه اوليه حتي سود بيش از ۱۰۰ درصد براي سرمايه‌گذاران در پي داشته باشد، اما آن دوران به پايان رسيد و در شرايط كنوني در مقايسه با گذشته از عرضه اوليه استقبال كمتري مي‌شود و علت اين موضوع را مي‌توان در بطن بازار پيدا كرد. بازار سرمايه فراز و نشيب‌هاي بسياري را تجربه كرده است و همين موضوع باعث شده كه يك فضاي بي‌اعتمادي و نااطميناني سياسي همراه با ريسك‌هاي كلان يك ركود نسبي را در بازار پديد آورد و سرمايه‌گذاران حتي از خريد عرضه اوليه ترس داشته باشد؛ اما در اين شرايط نيز بسياري از فعالان و تحليلگران بازارسهام عرضه اوليه‌ها را شبيه به قطره آبي در كوير مي‌دانند. در اصل عقيده دارند كه عرضه اوليه در اين شرايط بازارسهام مي‌تواند نقدينگي بسيار خوبي به سمت بازار جذب كند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه برخي از عرضه اوليه ها نقش پررنگي در جذب نقدينگي در بازار سهام دارند و مي‌توانند سودسازي خوبي براي سرمايه‌گذاران پديد آورند. به نوعي عرضه اوليه در شرايط كنوني را مسكن موقت براي بازار سهام بيان مي‌كنند و عقيده دارند كه اين عرضه اوليه مي‌تواند مسير بورس را تغيير دهد.
عرضه اوليه چيست؟
عرضه اوليه (IPO) به معناي عرضه سهام يك شركت براي اولين‌بار در بازار سرمايه است. در اقتصادهاي توسعه‌يافته، عرضه اوليه ابزاري براي تأمين مالي شركت‌ها و گسترش بازار سرمايه است؛ اما در ايران اين مفهوم عمدتاً با رويكردهاي زير همراه بوده است:
جذب نقدينگي سرگردان و آشتي دادن مردم عادي با بورس
ايجاد فرصتي براي كسب سود كم‌ريسك (به دليل قيمت‌گذاري دستوري و پايين بودن قيمت عرضه نسبت به ارزش بنيادي)
تثبيت يا تحريك شاخص در مقاطع ركود يا افت، توسط سياست‌گذار
انتقال بخشي از بار مالي دولت‌هاي بدهكار به بازار سرمايه.
در دهه اخير، به دفعات مشاهده شد كه عرضه‌هاي اوليه، بيش از آنكه فرآيندي مولد باشد، به ابزاري براي انتظاردرفصل‌هاي ركودي بازار تبديل شدند و به نوعي در شرايط ركودي توانسته نقدينگي بسيار خوبي براي بازار جذب كند و شرايطي بهتر براي سرمايه‌گذاري رقم بزند.
بازار سرمايه، اين روز تاثير متاثر از عوامل ركودي اقتصاد كلان همانند تورم مزمن، ركود در بخش واقعي اقتصاد، بي‌ثباتي سياست‌هاي ارزي و پولي، سياست‌هاي متناقض حمايتي/تنظيمي دولت، و افزايش ريسك‌هاي غيراقتصادي اعم از سياسي است و طي يك دهه گذشته روي يك خط حركت كرده و به نوعي رشد چنداني را تجربه نكرده است. پس از اتفاقات تلخ سال ۱۳۹۹ و پس از آن رويدادهاي مختلف همانند تصميم و دخالت در بازار سرمايه شاهد آن هستيم كه ورود نقدينگي به بازار سرمايه بسيار ضعيف شده است و به دليل خاطره تلخ ريزش بورس و از دست رفتن سرمايه بازار دچار بد بيني و بي‌اعتمادي است. از سوي ديگر شرايط كشور همانند انتظارات تورمي در كوتاه‌مدت و ركود شركت‌هاي بورسي چشم انتظار بنيادي بورس را از جذابيت انداخته است. به نوعي چندين عامل دست به دست يكديگر داده‌اند تا شرايط بازار سرمايه وخيم و نقدينگي از اين بازار فراري شود. بررسي عرضه‌هاي اوليه دو سال اخير (مانند فروسيليس شرق، فولاد شمس سپهر و...) نشان مي‌دهد كه ميزان مشاركت فعالان حقيقي كاهش يافته است. همچنين بخش عمده منابع شركت‌كنندگان طي فرايند چندروزه بلوكه مي‌شود نكته قابل توجه اينجاست كه عرضه اوليه‌ها همانند گذشته رشد پايدار ندارند و اين رشد آنها بازه زمان كمتري دارد. در سال ۱۳۹۹ شاهد آن بوديم كه يك عرضه بيش از سه ماه صعودي بود و سود بسيار خوبي براي سرمايه‌گذاران برجاي گذاشت اما اين روزها به واسطه تغيير شرايط و دخالتهاي مكرر شهد يك بي‌اعتمادي در بازار سهام هستيم. در شرايط فعلي بازار سرمايه ارزش حجم نقدينگي جذب شده توسط عرضه اوليه‌ها در مقايسه با گذشته بسيار محدود و دور از انتظار است همانند سال ۹۹ عرضه اوليه بتواند سرمايه‌ها را از خارج بازار سرمايه و بازارهاي موازي جذب كند. عمده جابه‌جايي پول از ساير نمادها به سهام عرضه اوليه است در اصل براي عرضه‌ها اغلب نقدينگي در بازار جابه‌جا مي‌شود و كمتر پيش مي‌آيد كه ازبيرون نقدينگي جذب بازار شود. به عقيده كارشناسان عرضه اوليه‌ها مي‌توانند اميد را دل سهامداران زنده كنند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه عرضه اوليه‌ها مي‌توانند براي چند روز بازار را مثبت كنند و يك اميدواري بين سهامداران خرد ايجاد كنند. اما نكته قابل توجه اينجاست كه اين اميدواري در بازار سهام به واسطه شرايط فعلي يعني عدم جذابيت نمادها و صنايع پايين دست چندان پايدار نيست و شرايط قابل توجهي ندارد.
نكته قابل توجه اينجاست كه در عرضه‌هاي اوليه چند روزي منابع و پول ممكن است بلوكه شود و همين موضوع از نظر رواني به سرمايه‌گذاران فشار وارد مي‌كند و در نهايت پس از بازگشايي نماد شاهد خروج نقدينگي و ايجاد صف‌هاي فروش هستيم.
عرضه اوليه محرك رشد بازار سرمايه
عرضه اوليه، زماني مي‌تواند محرك رشد پايدار بازار باشد كه با سياست‌هاي كلان حمايتي، كاهش ريسك‌هاي غيراقتصادي و چشم‌انداز مناسب شركت‌هاي بورسي همگام گردد. در وضعيت فعلي، غالباً عرضه اوليه اثري كوتاه‌مدت دارد و پس از چند روز، با فشار نقدشوندگي يا افت بازار و عرضه‌هاي ثانويه مواجه مي‌شود. در صورتي كه سهام عرضه اوليه، پس از گذشت يك يا دو هفته افت قابل توجه داشته باشد (مانند چندين نمونه سال گذشته)، نه تنها اعتماد جديدي ايجاد نمي‌كند بلكه سوء‌ظن و سرخوردگي سرمايه‌گذاران جديد را تشديد مي‌كند. در صورت رشد كوتاه‌مدت سهام عرضه اوليه، ممكن است شاخص كل موقتاً مثبت بماند، اما شاخص هم‌وزن و ساير نمادهاي كوچك‌تر تحت تأثير فشار خروج منابع قرار مي‌گيرند. در نهايت بايد گفت كه عرضه اوليه در بازار فعلي، صرفاً نقش كوتاه‌مدت دارد و آثار بلندمدت مثبت آن، نيازمند اصلاح سياست‌هاي كلان اقتصادي، ثبات مقرراتي، شفافيت و افزايش آزادي عمل بازار است. در صورت فقدان اين اصلاحات، عرضه اوليه تنها به توزيع سود اندك بين گروه محدودي از سرمايه‌گذاران، تداوم ركود نقدشوندگي و تخريب بيشتر اعتماد عمومي به بازار منجر مي‌شود. كارشناسان عقيده دارند سازمان بورس و ساير نهادهاي تصميم‌گير بهتر است عرضه اوليه‌ها را با سياست‌هاي توسعه‌اي همراه كنند و همزمان به اصلاح مقررات بازار ثانويه، تسهيل ورود نقدينگي‌هاي جديد و واقعي‌سازي قيمت‌ها اقدام نمايند. صرفِ افزايش عرضه اوليه در شرايط ركودي، داروي شفابخش نيست؛ بلكه بايد بيشتر به عنوان زنگ هشداري براي ضرورت اصلاحات اساسي در ساختار بازار تلقي شود.