مرگ در غلیان گاز!
در يكي از شب‌هاي معمولي خرداد، آسمان زرقان شيراز، كه تنها ميزبان نسيم گرم تابستاني بود، ناگهان رنگ ماتم گرفت. صداي آژير آمبولانس‌ها و چراغ‌هاي چشمك‌زن خودروهاي امدادي، سكوت جاده شيراز-اصفهان را شكست.
در يكي از شب‌هاي معمولي خرداد، آسمان زرقان شيراز، كه تنها ميزبان نسيم گرم تابستاني بود، ناگهان رنگ ماتم گرفت. صداي آژير آمبولانس‌ها و چراغ‌هاي چشمك‌زن خودروهاي امدادي، سكوت جاده شيراز-اصفهان را شكست. حادثه‌اي كه در سكوت رخ داد اما فريادي بزرگ در جان خانواده‌ها، افكار عمومي و ساختار ايمني صنعتي كشور انداخت؛ حادثه نشت گاز در پالايشگاه نفت خام زرقان كه جان سه كارگر را گرفت و ۱۳ تن ديگر را راهي بيمارستان كرد.
به گزارش «تعادل»، شامگاه شنبه، دهم خردادماه ۱۴۰۴، پالايشگاه زرقان شاهد نشت گاز هيدروژن سولفيد (H₂S) از يكي از مخازن خود بود؛ گازي بي‌رنگ، با بويي شبيه تخم‌مرغ فاسد و سمي كه در صورت استنشاق بيش از حد، به سرعت عملكرد سيستم عصبي مركزي را مختل كرده و به مرگ منجر مي‌شود.
به گفته مسوولان حاضر در محل، در همان دقايق اوليه شناسايي حادثه، شش تيم اورژانس به سرعت به محل اعزام شدند. با اين حال، نشت گسترده و شدت گاز باعث شد كه تعدادي از كارگران در معرض مستقيم اين گاز كشنده قرار بگيرند. متأسفانه، دو تن از اين كارگران پيش از رسيدن به بيمارستان جان باختند و سومي نيز ساعاتي بعد در بيمارستان تسليم مرگ شد.
گاز هيدروژن سولفيد يكي از خطرناك‌ترين گازهاي موجود در صنايع پالايشگاهي است. اين گاز نه‌تنها قابل اشتعال و سمي است، بلكه حتي در غلظت‌هاي پايين نيز تأثيرات مخربي بر سيستم تنفسي انسان مي‌گذارد. اغلب پالايشگاه‌ها در سراسر دنيا، پروتكل‌هاي ويژه‌اي براي كنترل و مهار اين گاز دارند، از جمله سيستم‌هاي مانيتورينگ پيوسته، فيلترهاي تخصصي، آلارم‌هاي حساس به گاز و آموزش‌هاي ادواري براي كاركنان.
با اين حال، حادثه زرقان بار ديگر نشان داد كه هر چند تكنولوژي در خدمت انسان است، اما كوچك‌ترين نقص در رعايت استانداردهاي ايمني مي‌تواند فجايعي جبران‌ناپذير رقم بزند.
شمار جان‌باختگان، اگرچه سه نفر اعلام شده، اما تأثير رواني، اجتماعي و اقتصادي اين حادثه بسيار فراتر از اين ارقام خشك است. خانواده‌هايي داغدار شدند، همكاراني با خاطرات تلخ روبه‌رو گشتند و جامعه‌اي نگران‌تر از گذشته، نسبت به امنيت محيط‌هاي صنعتي خود شد.
سخنگوي سازمان مديريت بحران كشور در گفت‌وگويي رسمي با رسانه‌ها اعلام كرد كه «تيم بررسي علت حادثه» تشكيل شده و ابعاد دقيق آن در دست بررسي است. همچنين، تاكيد شده كه تمامي مصدومان حادثه در مراكز درماني شيراز و زرقان تحت مراقبت ويژه قرار دارند و خدمات درماني به‌طور كامل به آنها ارايه شده است.
با اين حال، بسياري از فعالان حوزه ايمني صنعتي، سوالاتي جدي در‌خصوص روند نگهداري، بازرسي‌هاي دوره‌اي و نحوه آموزش پرسنل در اين پالايشگاه مطرح كرده‌اند. آيا نقص فني در سيستم هشداردهنده وجود داشته؟ آيا كارگران تجهيزات حفاظتي مناسب در اختيار داشته‌اند؟ آيا سنسورهاي شناسايي گاز به‌درستي كاليبره شده بوده‌اند؟ اينها سوالاتي است كه افكار عمومي منتظر پاسخ آن است.
حادثه زرقان يك پيام روشن دارد؛ در محيط‌هاي صنعتي، ناديده گرفتن كوچك‌ترين نكات ايمني مي‌تواند به فاجعه منجر شود.
متخصصان بر اين باورند كه ايمني نبايد به عنوان يك «پروتكل اداري» يا «فرم پرشده» تلقي شود، بلكه بايد به عنوان يك فرهنگ دروني در سازمان نهادينه گردد.
در بسياري از پالايشگاه‌هاي جهان، تمرين‌هاي ماهانه تخليه اضطراري، كلاس‌هاي آموزشي با شبيه‌سازي واقعي و تجهيزات به‌روز حفاظتي از الزامات ثابت هستند. در‌حالي كه در برخي پالايشگاه‌هاي داخلي، به دليل محدوديت‌هاي بودجه يا اولويت‌هاي اقتصادي، ايمني گاه در حاشيه قرار مي‌گيرد. حادثه زرقان شايد آخرين حادثه نباشد، اما مي‌تواند نقطه عطفي براي تغيير نگرش در حوزه ايمني صنايع باشد. اين حادثه بايد زنگ خطري جدي براي مديران، سياست‌گذاران و نهادهاي ناظر باشد تا فرآيندهاي نظارت و ارزيابي خود را بازبيني كنند.
ايجاد سامانه‌هاي هشدار سريع، ارتقاي سطح آموزش تخصصي براي كاركنان، شفاف‌سازي گزارش‌هاي ايمني و الزام به انتشار عمومي آنها، مي‌توانند گام‌هايي موثر براي جلوگيري از تكرار چنين فجايعي باشند.
در پايان، سه كارگر بي‌گناه در خاك آرميده‌اند، ۱۳ نفر ديگر با آسيب‌هاي فيزيكي يا رواني در حال بازيابي‌اند و پرسش‌هاي بسياري در هوا معلق است. مسوولان مي‌گويند پيگيري خواهند كرد، مردم اميدوارند كه اين‌بار، «فراموشي» پايان ماجرا نباشد.