سرمايه‌اي كه دود مي‌شود

گلي ماندگار|

دبيركل جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات كشور در مصاحبه‌اي از مرگ 70 هزار نفر سالانه به دليل مصرف سيگار در كشور خبر داد. او با بيان اينكه سالانه در ايران حدود ۷۰ميليارد نخ سيگار مصرف مي‌شود، گفت: اين ميزان مصرف به‌طور ميانگين جان نزديك به ۷۰هزار نفر را مي‌گيرد؛ يعني به ازاي هر يك ميليارد نخ، يك‌هزار مرگ. اين آمار هشدار جدي است و نشان مي‌دهد كه صنعت دخانيات يكي از بزرگ‌ترين تهديدهاي سلامت كشور است. دكتر محمدرضا مسجدي طبق آمار سال گذشته، در ايران سالانه حدود ۱۶۰هزار نفر به دليل بيماري قلبي، ۱۲۵هزار نفر بر اثر سكته مغزي و ۸۰هزار نفر به دليل سرطان جان خود را از دست مي‌دهند. كاهش مصرف دخانيات مي‌تواند آمار ابتلا به سرطان را تا يك‌ سوم كاهش دهد.

آمارهايي كه وزارت صمت منتشر كرده است

ميزان مصرف سالانه سيگار در كشورمان، نسبت به سال 95، حدودا 35 درصد افزايش يافته و از 53 ميليارد نخ به 72 ميليارد نخ رسيده است. در آن سال ميزان توليد سيگار در داخل تقريبا 45 ميليارد نخ بوده و پس از هفت سال به حدود 72 ميليارد نخ رسيده كه نمايانگر رشد 59 درصدي است. قانون «جامع كنترل و مبارزه ملي با دخانيات» در سال ۱۳۸۵ به تصويب رسيد، اما از آن تاريخ تاكنون ضمانت اجرايي لازم براي اين قانون وجود نداشته است. تقريبا 6 سال بعد از تصويب اين قانون و در سال 1391 دبيركل جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات ايران در مصاحبه‌اي اعلام كرد كه سن مصرف دخانيات در كشور به 11 سال رسيده است. از آن تاريخ تاكنون تنها اتفاقي كه با حمايت مسوولان رخ داده، افزايش قيمت سيگار به منظور جلوگيري از افزايش مصرف آن بوده كه البته تجربه ثابت كرده اين راهكار نه‌تنها مانع از افزايش مصرف سيگار نشده كه حتي در تمام اين سال‌ها تعداد افرادي كه به مصرف دخانيات روي آورده‌اند به طرز فزاينده‌اي رو به افزايش بوده است.

19 سال زمان براي بر زمين ماندن قانون جامع مبارزه با دخانيات

زماني كه قانون «جامع كنترل و مبارزه ملي با دخانيات» به تصويب رسيد يكي از مفادي كه بر آن تاكيد داشت، ممانعت فروش سيگار توسط دكه‌هاي روزنامه‌فروشي بود. اما حالا بعد از 19 سال هنوز هم يكي از پرفروش‌ترين محصولات اين دكه‌ها سيگارهاي نخي است كه اغلب خريداران آن جوانان كم‌سن و سال هستند. آخرين آمار اعلام‌شده از سوي وزارت بهداشت ميزان افزايش مصرف سيگار در بين مردان را سه درصد برآورد كرده در حالي كه اين آمار در بين زنان بالاي 18 سال به 11 درصد رسيده است.

توليد سالانه 72 ميليارد نخ سيگار در كشور

طبق آخرين گزارشي كه وزارت صمت منتشر كرده است، توليد سالانه سيگار در داخل كشور نزديك به 72 ميليارد نخ بوده كه از اين ميزان كمتر از يك ميليارد نخ از طريق واردات تهيه شده است. بر اساس همين آمار، ميزان توليد سيگار در سال 1402 نزديك به 69 ميليارد نخ بوده كه در مقايسه با آمار كنوني رشد پنج درصدي نشان مي‌دهد.اما برخلاف آنچه عموما در مورد ميزان قاچاق سيگار به كشور گفته مي‌شود، از تمام اين اعداد و ارقام ميلياردي نزديك به 500 ميليون نخ سيگار قاچاق شده كه در برابر ميزان توليد و مصرف بسيار ناچيز است. گفتني است ميزان مصرف سالانه سيگار در كشورمان، نسبت به سال 95، حدودا 35 درصد افزايش يافته و از 53 ميليارد نخ به 72 ميليارد نخ رسيده است. در آن سال ميزان توليد سيگار در داخل تقريبا 45 ميليارد نخ بوده و پس از هفت سال به حدود 72 ميليارد نخ رسيده كه نمايانگر رشد 59 درصدي است.

گردش مالي 70 هزار ميليارد توماني  محصولات دخاني در كشور

رييس هيات‌مديره انجمن توليدكنندگان، واردكنندگان و صادركنندگان محصولات دخاني در مصاحبه با «فرهيختگان» به تاريخ 2 ارديبهشت 1404 گردش مالي محصولات دخاني در كشور را 70 هزار ميليارد تومان برآورد كرده است. بنا بر گفته او، اين رقم كه تا پايان نيمه اول سال 1403 بررسي شده است رشدي 16 درصدي نسبت به سال 1402 نشان مي‌دهد. از طرف ديگر، بنا بر آمار‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس، با احتساب مصرف تفنني سيگار و قليان، تخمين زده مي‌شود حدود 20 تا 25 درصد افراد جامعه دخانيات مصرف مي‌كنند كه تقريبا برابر با متوسط منطقه است.

عواملي كه باعث گرايش جوانان به مصرف سيگار مي‌شود

مينا مناجاتي، جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعي درباره دلايل افزايش مصرف سيگار در بين جوانان به «تعادل» مي‌گويد: عوامل متعددي مي‌تواند در اشتياق جوانان به مصرف سيگار نقش داشته باشد. از الگوهاي فرهنگي و هنري گرفته تا سرخوردگي‌هاي اجتماعي و در نهايت دسترسي آسان. او مي‌افزايد: عموما تجربه يك هويت جديد از سوي جوانان با كشيدن سيگار مي‌تواند يكي از عوامل مهم در گرايش آنها به استعمال دخانيات باشد. در پسرهاي نوجوان اغلب تمايل به كشيدن سيگار براي بزرگ جلوه دادن خود در بين دوستان و همسالان است. اما اينكه الان ما با افزايش تعداد دختران سيگاري مواجه هستيم هم باز به الگوهاي جامعه و البته تغييرات فرهنگي و ساختاري كه در جامعه به وجود آمده است، بازمي‌گردد.

دختران دهه 80 مصرف سيگار را در خانواده امري عادي يافته‌اند

مناجاتي با اشاره به پژوهش‌هاي ميداني صورت‌گرفته توضيح مي‌دهد: دختران دهه 80 كه عموما والدين‌شان متولد اواخر دهه 50 يا اوايل دهه 60 هستند مصرف سيگار را در خانواده امري عادي يافته‌اند. بسياري از آنها در پرسشنامه‌هايي كه پر كرده‌اند به سيگاري بودن هر دو والد يعني پدر و مادر اشاره كرده‌اند. اين پژوهشگر اجتماعي ادامه مي‌دهد: علاوه بر اين از جايي به بعد قبح كشيدن سيگار در فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني از سوي زنان از بين رفت و همين مساله باعث شد بسياري از دختران جوان با الگوبرداري از بازيگران زن مصرف سيگار را تجربه كنند.

سخت‌گيري‌ در اماكن عمومي تفريحات را به مكان‌هاي دنج و خلوت كشيد

مينا مناجاتي در بخش ديگري از توضيحات خود با اشاره به زيرزميني شدن تفريحات جوانان و تاثير آن بر افزايش تعداد دختران سيگاري مي‌گويد: سخت‌گيري‌هايي كه در اماكن عمومي براي معاشرت و تفريح جوانان صورت گرفت باعث شد اين تفريحات از يك جايي به بعد به مكان‌هاي دنج و خلوت كشيده شود يا دورهمي‌هاي دوستانه در فضاي خانه‌هاي مجردي يا كنج كافه‌هاي دنج. همين مساله موجب شد دختران راحت‌تر بتوانند اولين نخ سيگار را تجربه كنند به دور از نگاه‌هايي كه آنها را قضاوت مي‌كردند يا مورد هجمه قرار مي‌دادند.

رفتارهاي سلبي جوانان را  به پستوي خانه‌ها و كافه‌ها هدايت كرد

اين جامعه‌شناس در پايان توضيح مي‌دهد: اگر بخواهيم بروز چنين ناهنجاري‌هايي در جامعه را موشكافانه بررسي كنيم، بيش از هر چيز به رفتارهاي سلبي و قهري مي‌رسيم كه جوانان را از محيط جامعه به پستوي خانه‌ها و كافه‌ها هدايت كرد. به هر حال تجارت دخانيات در دنيا يك تجارت پرسود است كه متوليان آن هيچ ترسي از تلاش براي افزايش سود خود ندارند. در اين بين اما فرهنگ‌سازي و چگونگي برخورد با جوانان جامعه كه بيش از همه در معرض اين آسيب‌ها هستند، مي‌تواند امري تعيين‌كننده در افزايش يا كاهش معضلات در جامعه باشد.

جايزه جهاني بدون دخانيات ۲۰۲۵  به يك ايراني رسيد

اين در حالي است كه جايزه جهاني بدون دخانيات ۲۰۲۵ به پاس نقش موثر دكتر سيد مرتضي خاتمي در پيشبرد سياست‌هاي كنترل مصرف دخانيات، طي مراسمي با حضور مسوولان وزارت بهداشت و نماينده سازمان جهاني بهداشت اهدا شد. دكتر جعفر حسين، نماينده سازمان جهاني بهداشت در جمهوري اسلامي ايران، در نشست بزرگداشت روز جهاني بدون دخانيات، با اشاره به دستاوردهاي قابل توجه كشور در زمينه كنترل مصرف دخانيات، از نقش‌آفريني موثر دكتر سيد مرتضي خاتمي، معاون حقوقي و پارلماني وزارت بهداشت، در تدوين و پيشبرد قوانين ملي در اين حوزه تقدير كرد. وي در اين نشست كه با حضور وزير بهداشت، معاونان، نمايندگان سازمان جهاني بهداشت و جمعي از مديران ارشد وزارت بهداشت برگزار شد، با تاكيد بر اهميت رويكردهاي قانوني و سياستي جمهوري اسلامي ايران در مقابله با مصرف دخانيات، اظهار داشت: صميمانه از مديريت دكتر ظفرقندي، قدرداني كنم. همچنين از تلاش‌هاي دكتر رييسي، معاون بهداشت كه با ارايه دستاوردهاي شاخصي مانند ايجاد بيمارستان‌ها، مدارس و شهرهاي بدون دخانيات، زمينه‌ساز كاهش مصرف دخانيات در كشور شده‌اند، تقدير مي‌كنم. نماينده سازمان جهاني بهداشت با اشاره به خطرات گسترده مصرف دخانيات در سطح جهاني گفت: هر سال حدود ۸ ميليون نفر به دليل مصرف سيگار و ساير محصولات دخاني جان خود را از دست مي‌دهند. دخانيات دشمني جهاني است كه سلامت نسل جوان ما را تهديد مي‌كند؛ نسلي كه آينده‌ساز كشور، اقتصاد و جامعه است. او ضمن اشاره به قوانين متعدد جمهوري اسلامي ايران در چارچوب معاهده بين‌المللي FCTC خاطرنشان كرد: اجراي موثر اين قوانين به‌اندازه تدوين آنها اهميت دارد. هنوز شاهد عرضه سيگار به نوجوانان هستيم و اين موضوع، نيازمند نظارت ميداني و همكاري جدي نهادهاي مسوول مانند وزارت كشور و پليس است. دكتر جعفر حسين با اشاره به همكاري‌هاي جاري ميان سازمان جهاني بهداشت و وزارت بهداشت ايران براي كاهش مصرف دخانيات در ۶ محور كليدي از جمله قانونگذاري، پايش، آموزش و توانمندسازي جامعه افزود: توصيه مي‌كنم نظرسنجي ملي يا بين‌المللي جديدي مجددا در ايران اجرا شود تا بتوان با شناخت دقيق نرخ شيوع، اقدامات هدفمندتري براي گروه‌هاي سني مختلف طراحي كرد. وي در پايان با اشاره به موفقيت‌هاي بين‌المللي جمهوري اسلامي ايران در حوزه كنترل دخانيات اعلام كرد: امسال براي سومين‌بار، ايران موفق به دريافت جايزه روز جهاني بدون دخانيات شده است. اين افتخار به دكتر سيد مرتضي خاتمي، معاون حقوقي و پارلماني وزارت بهداشت، به‌دليل نقش محوري ايشان در رهبري حقوقي و تقنيني كشور در اين حوزه تعلق گرفته است.