پيش‌لرزه‌هاي يك زمستان خاموش
بهار ۱۴۰۴ هنوز در نيمه راه است، اما بوي نگراني از حالا در هواي اقتصاد ايران پيچيده است؛ زمستاني كه هنوز نرسيده، سياستگذاران را به چالش كشيده. ناترازي گاز، پديده‌اي كه سال‌هاست آرام‌آرام شكل گرفته، حالا به استان‌هايی رسيده كه حتي در روزهاي معتدل بهار نيز زنگ هشدار آن به صدا درآمده است.
گلناز پرتوي مهر|
بهار ۱۴۰۴ هنوز در نيمه راه است، اما بوي نگراني از حالا در هواي اقتصاد ايران پيچيده است؛ زمستاني كه هنوز نرسيده، سياستگذاران را به چالش كشيده. ناترازي گاز، پديده‌اي كه سال‌هاست آرام‌آرام شكل گرفته، حالا به استان‌هايی رسيده كه حتي در روزهاي معتدل بهار نيز زنگ هشدار آن به صدا درآمده است.
بررسي آمارهاي شركت ملي گاز ايران نشان مي‌دهد كه با وجود پايان فصل سرما، هنوز فشار در برخي خطوط انتقال و توزيع گاز در نقاطي از كشور پايدار نشده است. در زمستان ۱۴۰۳، ناترازي ميان توليد و مصرف گاز در برخي روزها به بيش از ۲۵۰ ميليون مترمكعب رسيد. حالا كارشناسان هشدار مي‌دهند كه اگر فكري اساسي براي افزايش ظرفيت توليد، اصلاح ساختار مصرف و مديريت تقاضا نشود، زمستان ۱۴۰۴ مي‌تواند بحراني تر از سال‌هاي گذشته باشد.
ايران دومين دارنده ذخاير گاز طبيعي جهان است، اما ناترازي ميان ذخاير زيرزميني و وضعيت روي زمين، حقيقتي انكارناپذير شده است. پارس جنوبي كه بزرگ‌ترين منبع تأمين گاز كشور محسوب مي‌شود با مشكل افت فشار روبروست. توسعه‌نيافتگي فازهاي جديد، كمبود سرمايه‌گذاري خارجي و داخلي، و تحريم‌ها سبب شده ظرفيت توليد گاز در سطحي ثابت باقي بماند، در حالي كه تقاضا به طور مداوم رو به افزايش است.
ميزان مصرف گاز در ايران، به‌ويژه در بخش خانگي، صنعتي و نيروگاهي، چندين برابر استاندارد جهاني است. يارانه‌هاي سنگين، نبود فرهنگ بهينه‌سازي مصرف و فقدان سازوكار قيمت‌گذاري واقعي باعث شده ايران به‌جاي تبديل‌شدن به صادركننده‌اي بزرگ، درگير تأمين نياز داخلي باشد. در زمستان گذشته، براي تأمين گاز خانگي، بسياري از صنايع سنگين و نيروگاه‌ها ناچار به كاهش يا توقف مصرف گاز شدند. اگرچه تقاضاي گاز در تابستان نسبت به زمستان كاهش مي‌يابد، اما ناترازي انرژي محدود به فصل نيست. با رشد استفاده از كولرهاي گازي و افزايش مصرف برق، نيروگاه‌ها نياز بيشتري به سوخت گازي پيدا مي‌كنند. در صورت استمرار كمبود گاز، احتمال بازگشت به استفاده از مازوت و گازوئيل در نيروگاه‌ها وجود دارد؛ اتفاقي كه مي‌تواند نه‌تنها آلودگي هوا در كلانشهرها را تشديد كند، بلكه هزينه‌هاي درماني و مرگ‌ومير ناشي از بيماري‌هاي تنفسي را نيز افزايش دهد. به‌عبارتي، بحران گاز مي‌تواند در تابستان به بحران هوا تبديل شود.
صنايع بزرگ كشور، از فولاد و سيمان گرفته تا پتروشيمي‌ها، به‌شدت به تأمين پايدار گاز وابسته‌اند. اگر روند فعلي ادامه يابد، در نيمه دوم سال جاري، بسياري از اين واحدها مجبور خواهند شد توليد خود را كاهش دهند يا حتي براي هفته‌هايي به‌طور كامل متوقف شوند. اين توقف‌ها نه‌تنها منجر به كاهش درآمدهاي صادراتي كشور مي‌شود، بلكه اشتغال و توليد ناخالص داخلي را نيز تحت تأثير قرار خواهد داد. برخي فعالان بخش خصوصي اعلام كرده‌اند كه از حالا در حال بازنگري در برنامه‌هاي توليدي خود براي زمستان آينده هستند، چون خاطره محدوديت‌هاي شديد سال گذشته، هنوز تازه است. نكته نگران‌كننده‌تر اين است كه با وجود همه هشدارها، هنوز برنامه عملياتي مشخصي براي عبور از بحران ناترازي گاز در كشور تدوين نشده است. كارشناسان بارها پيشنهاد داده‌اند كه دولت بايد از هم‌اكنون، تابستان ۱۴۰۴ را به عنوان زمان طلايي براي جبران عقب‌ماندگي‌ها در زيرساخت‌هاي گازي، تعميرات اساسي و بهينه‌سازي مصرف در نظر بگيرد. اما با نگاهي به بودجه‌هاي تخصيصي، روند سرمايه‌گذاري، و وضعيت طرح‌هاي توسعه‌اي نيمه‌تمام، چشم‌انداز چندان اميدواركننده به نظر نمي‌رسد.
بهار ۱۴۰۴ شايد براي بسياري فصل گل و شكوفايي باشد، اما براي سياستگذاران انرژي، هشداري زودهنگام است. هشدار از زمستاني كه هنوز نرسيده اما نفس‌ها را در سينه حبس كرده است. اگر امروز براي آن فكري نشود، احتمالا بايد در دي‌ماه آينده، در سرماي خانه‌ها يا در دود سنگين ناشي از مازوت نيروگاه‌ها، بهار را حسرت‌بار مرور كنيم.
زمستان از راه نرسيده، اما ناترازي در را زده است.