ابهامات دامنه نوسان

رقيه ندايي|

حجت‌الله صيدي، رييس سازمان بورس و اوراق بهادار، مي‌گويد: دامنه نوسان به سهامداران خرد اجازه فكر و تأمل بيشتري مي‌دهد. او معتقد است اين ابزار، يكي از راهكارهاي كنترل ريسك در بازار سرمايه است.با اين حال، برخي مديران باسابقه بازار سرمايه تأكيد دارند دامنه نوسان تنها بايد در شرايط خاص و حساس استفاده شود و در وضعيت عادي دستكاري در اين دامنه، به نفع بازار نيست.

دامنه نوسان، در واقع حداكثر و حداقل ميزان افزايش يا كاهش مجاز قيمت يك سهم در يك روز معاملاتي نسبت به قيمت پاياني روز قبل را مشخص مي‌كند. به عنوان مثال، اگر قيمت سهمي هزار تومان باشد و دامنه نوسان آن ۳ درصد تعيين شده باشد، در روز معاملاتي بعد، قيمت آن سهم تنها تا ۳ درصد افزايش يا كاهش مي‌يابد و تغيير بيشتر از اين مقدار، مجاز نيست.

اين محدوديت باعث مي‌شود در روزهايي كه بازار با چالش مواجه مي‌شود و سهام به صورت گسترده سقوط مي‌كند، جلوي ريزش شديد قيمت‌ها گرفته شود و سهامداران نتوانند سهام خود را با قيمتي كمتر از يك محدوده معين عرضه كنند. در واقع هدف دامنه نوسان، جلوگيري از رفتارهاي هيجاني و واكنش‌هاي شديد در شرايط بحراني است.با وجود اين هدف، در ماه‌هاي اخير و به‌رغم ثبات نسبي فضاي سياسي كشور، محدوديت دامنه نوسان همچنان ادامه دارد. همين موضوع باعث شده برخي سرمايه‌گذاران نسبت به تداوم اين سياست اعتراض داشته باشند و آن را عاملي در ركود بازار بدانند.

بازار سرمايه قرباني سياست‌

بهمن فلاح، كارشناس بازار سرمايه درخصوص محدوديت دامنه نوسان گفت: اگر بخواهيم اين موضوع را بر اساس اقتصاد رفتاري بررسي كنيم، دقيقاً درست است كه دامنه نوسان محدود باعث كاهش هيجانات بازار مي‌شود. در اين شرايط، با فروكش كردن هيجانات و دسترسي به اطلاعات بيشتر، سهامداران خرد مي‌توانند با آرامش و تفكر بيشتر براي خريد يا فروش تصميم بگيرند. با اين حال، عملاً اين ابزار الان به يك مساله بغرنج در بازار تبديل شده و كارايي خود را از دست داده است.

وي ادامه داد: زماني كه بازار در شرايط فوق هيجاني بود، اين ابزار مي‌توانست از سهامداران حمايت كند؛ اما امروز دامنه نوسان ۳ درصدي نه‌تنها كارآمد نيست، بلكه خودش به يكي از ايرادات جدي بازار تبديل شده است. اين محدوديت باعث شده تا بازار دچار دو قطبي شديد شود؛ حالا با هر خبري، چه بنيادي و چه سياسي، بازار بلافاصله يا صف خريد مي‌شود يا صف فروش.

اين كارشناس بازار سرمايه اظهار كرد: امروز اخبار مهم نه‌تنها به‌طور كامل پوشش داده نمي‌شوند بلكه به دليل همين محدوديت‌ها، بعضي اخبار بزرگ‌تر از واقعيت جلوه مي‌كنند. عملاً بازاري كه قرار است پويا و رشد محور باشد، درگير صف‌هاي خريد و فروش مقطعي شده است. حالا ديگر فلسفه وجودي دامنه نوسان محدود هم نقض شده. چون اين ابزار براي دوره‌هايي كه بازار تحت تأثير ريسك‌هاي بيروني قرار داشت، مثلاً جنگ منطقه‌اي، اجرايي شد. الان اما ديگر دليل اوليه وجود ندارد و اگر اين محدوديت ادامه پيدا كند، ما از بلوغ و پويايي بازار دور مي‌شويم. وي توضيح داد: متاسفانه الان نگاه علمي و عقلايي به بازار كمتر شده و تصميمات بيشتر بر مبناي منافع كوتاه‌مدت يا نگاه حاكميتي اتخاذ مي‌شود. اساساً اگر قرار بر مديريت حاكميتي بود، نيازي به تغيير مديريت نبود. از آقاي صيدي هم توقع داريم كه به بازار با رويكرد علمي مديريت كند و قيم سهامدار خرد نباشد. حتي پيشنهاد مي‌كنم اگر واقعاً دغدغه سهامداران خرد دارند، نظرسنجي شفاف و آنلاين، با كد بورسي بين سهامداران خرد برگزار كنند تا نتيجه واقعي باشد. نظر شخصي نبايد به جاي خواست جمعي بنشيند. فلاح تاكيد كرد: حتي در همين تصميم موقتي هم مسائل فني در نظر گرفته نشده است. الان مثلاً صندوق‌هاي اهرمي، بورس و فرابورس همگي دامنه ۳ درصد دارند كه اساساً منطقي نيست. حجم مبنا هم اشكالات فراواني دارد و عملاً تغيير منطقي در نوسان ايجاد نمي‌كند.

محدوديت دامنه نوسان، هيجان ساختگي

هابيل خاوري، كارشناس بازار سرمايه به «تعادل» گفت: واقعيت اين است كه ضعف كارايي اطلاعاتي بورس ايران مساله‌اي قديمي و مورد اذعان همه فعالان بازار است. اين ناكارآمدي در كنار اتفاقات و رويدادهاي سيستماتيك و غيرسيستماتيك، شرايط براي سهامداران را سخت‌تر كرده است. اما نكته مهم‌تر، اضافه شدن ريسك‌هاي جديد به بازار است. متاسفانه تصميماتي مانند كاهش دامنه نوسان كه هميشه به عنوان ابزاري دم‌دستي براي حمايت از بازار به كار رفته، در عمل به بازار لطمه‌هاي جبران‌ناپذيري زده است؛ و اين رويكرد در بلندمدت سودي براي هيچ‌كس ندارند.

وي ادامه داد: اخيراً با بازگشت نوسانات مثبت به بازار، زمزمه‌هايي درباره افزايش دامنه نوسان شنيده مي‌شود. رييس سازمان بورس اخيراً گفته دامنه نوسان به سهامداران خرد فرصت فكر و تأمل بيشتري مي‌دهد اما سوال من اين است: فكر در مورد چه چيزي؟ اساساً چند درصد بازار سرمايه ايران در اختيار سهامداران خرد است كه هميشه آنها را مقصر هيجان‌ها يا نبود آموزش معرفي مي‌كنند؟ آيا سهامدار حقيقي خرد تا به حال خالق موج صعودي يا نزولي بزرگ بوده؟ و آيا رفتار حقوقي‌ها و صندوق‌ها هم با اين عينك قضاوت مي‌شود يا فقط سهامدار خرد هميشه متهم است؟

اين كارشناس بازار سرمايه توضيح داد: واقعيت اين است كه افزايش دامنه نوسان بايد زماني رخ دهد كه ريسك‌هاي بزرگ و بيروني بازار از بين رفته باشند. متولي بازار نه‌تنها بايد ابزار اعتباري قوي براي حمايت از تمامي نمادها داشته باشد بلكه بايد نگاه بلندمدت به بازار داشته باشد. اما متاسفانه حدود يك سال است كه كل بازار در چهارچوب محدوديت دامنه نوسان به‌طور كامل به‌روز شده و شاهد تحرك جدي نبوده‌ايم. ايراد جدي هم اين است كه تنها راهكار سازمان در همه بحران‌ها، دستكاري دامنه نوسان بوده و تلاش جدي براي بهبود بنيادين بازار صورت نگرفته است. وي تاكيد كرد: تكرار تغيير دامنه نوسان در بازه‌هاي كوتاه بازار را از كارايي محروم مي‌كند و به‌نظر من، اين تصميمات هيجان بازار را تشديد مي‌كند. تجربه قبلي كاهش و افزايش دامنه نوسان هيچ‌وقت كمكي به بازار نكرده و فقط باعث رفتارهاي هيجاني شده. بازار هنوز به رشدهاي پايدار و گسترده عادت ندارد. به محض مثبت شدن چند روزه بازار، همه فروشنده مي‌شوند و سيو سود مي‌كنند. تغيير دامنه نوسان در اين شرايط تنها به هيجان مصنوعي بازار مي‌افزايد. خاوري گفت: به نظر من فعلاً بايد حجم مبنا كمي كاهش پيدا كند تا قيمت پاياني سهم‌ها به آخرين معاملات نزديك‌تر شود. وقتي هم كه معاملات به روال عادي برگشت، مي‌توان در مورد افزايش دامنه نوسان تصميم گرفت. قطعاً براي جلب اعتماد و توجه عموم سرمايه‌گذاران بايد به سمت رشدهاي آهسته و پيوسته حركت كرد؛ اينكه بازار سريع بالا برود و بعد ناگهاني منفي شود، براي هيچ سهامداري سودآور نبوده و نيست. وي افزود: اين تصميم صراحتاً به ضرر نهادهاي مالي به ويژه كارگزاري‌هاست، چون كارگزاري‌ها عمدتاً درآمد كارمزدي دارند. اكنون مي‌بينيم كه دو سوم كارگزاري‌ها وضعيت مناسبي ندارند و معامله صندوق‌ها هم انتفاعي براي كارگزاري‌ها ايجاد نمي‌كند. واقعاً در كجاي دنيا تفاوت كارمزد بين معامله سهام و صندوق‌ها تا اين حد آشكار و زيادي وجود دارد يا اينكه در يك روز تا ۳۳ درصد نرخ كارمزد ممكن باشد؟ اصولاً بايد فرمول منصفانه‌اي براي تعيين كارمزد با توجه به دامنه نوسان تعريف شود. اين كارشناس بازار سرمايه اظهار كرد: دغدغه اصلي اين است كه عملكرد صندوق تثبيت شفاف نيست و مثلاً وجوهي كه كارگزاران بابت آن مي‌پردازند، هيچ نقشي در نحوه مديريت صندوق ندارند. معاملات صندوق تثبيت نيز به‌صورت دو طرفه انجام نمي‌شود و اين صندوق حتي نمي‌تواند سهام را به افراد حقيقي بفروشد. معاملات هم با صندوق‌ها در حراجي‌ها به شكل شفاف و قابل ردگيري اتفاق نمي‌افتد. بارها همان شفافيتي را كه از دولت و بورس كالا مطالبه مي‌شود، انتظار داريم ابتدا در خود سازمان بورس پياده شود. خاوري توضيح داد: در حال حاضر، سازوكاري موثر براي بازگرداندن دامنه نوسان به حالت سابق وجود ندارد و حتي ريسك‌هاي فضاي منطقه‌اي و مذاكرات هسته‌اي همچنان بازار را تهديد مي‌كنند. تصميمات كلان نيز اكنون با شوراي عالي بورس است و دست رييس سازمان بورس براي تصميم‌گيري درباره دامنه نوسان چندان باز نيست. حتي اگر اختيارات هم بود، به دلايل نگراني از برچسب دستكاري بازار، بعيد است تغييري در دامنه ايجاد شود. بازار فعلي به احتمال زياد با اين دامنه محدود به كار خود تا سال آينده ادامه خواهد داد.

حمايت مشروط از سهامدار خرد

علي فراقي، كارشناس بازار سرمايه نيز به «تعادل» گفت: به‌طور كلي، اجراي دامنه نوسان محدود مي‌تواند تا حدي جنبه حمايتي براي سهامداران خرد داشته باشد و از اين نظر قابل قبول است. اما اينكه گفته مي‌شود اين دامنه فرصتي براي تأمل و تصميم‌گيري بهتر به سهامداران خرد و سايرين مي‌دهد، چندان درست نيست. در واقع، مسائل و ابزارهاي ديگري وجود دارد كه اهميت و اولويت بيشتري نسبت به دامنه نوسان محدود دارند. وي ادامه داد: همانطور كه مي‌دانيد، در اين مدت سياست‌هاي دوگانه زيادي داشته‌ايم و اتفاقات فراواني رخ داده است. از نگاه سياست‌گذاران، به نظر مي‌رسد بازار هنوز به يك ثبات و جهت‌گيري كلي نرسيده و همين موضوع احتمالاً باعث مي‌شود كه محدود كردن دامنه نوسان با هدف جلوگيري از ضرر و زيان بيشتر سهامداران خرد اجرا شود. اين كارشناس بازار سرمايه در نهايت تاكيد كرد: ممكن است پس از گذشت مدتي، مجدداً تصميم گرفته شود تا دامنه نوسان تغيير كند. اين تصميم‌ها معمولاً متناسب با شرايط بازار و ارزيابي جديد سياست‌گذاران اتخاذ مي‌شود.