زندگي روي گسل؛ هتل ولنجك زير سايه خطر
در پس واژه‌هايي فريبنده چون «گردشگري»، «اشتغال» يا «سرمايه‌گذاري»، پروژه‌هايي شكل مي‌گيرند كه به‌جاي حل مشكلات، آنها را عميق‌تر مي‌كنند. نمونه‌اي بارز از اين روند نگران‌كننده، ساخت هتلي ۳۰ طبقه در منطقه ولنجك است؛ بنايي كه قرار است در ارتفاعي بالاتر از ۱۸۰۰ متر از سطح دريا و بر يكي از فعال‌ترين پهنه‌هاي گسلي كشور ساخته شود، محلي كه نه‌تنها از نظر زمين‌شناسي خطرخيز است، بلكه از نظر زيست‌محيطي نيز با ملاحظات جدي روبروست.
در پس واژه‌هايي فريبنده چون «گردشگري»، «اشتغال» يا «سرمايه‌گذاري»، پروژه‌هايي شكل مي‌گيرند كه به‌جاي حل مشكلات، آنها را عميق‌تر مي‌كنند. نمونه‌اي بارز از اين روند نگران‌كننده، ساخت هتلي ۳۰ طبقه در منطقه ولنجك است؛ بنايي كه قرار است در ارتفاعي بالاتر از ۱۸۰۰ متر از سطح دريا و بر يكي از فعال‌ترين پهنه‌هاي گسلي كشور ساخته شود، محلي كه نه‌تنها از نظر زمين‌شناسي خطرخيز است، بلكه از نظر زيست‌محيطي نيز با ملاحظات جدي روبروست. ماجراي ساخت هتل ولنجك از سال ۱۳۹۶ آغاز شد؛ زماني كه زميني با مساحت حدود ۶۶۶۶ متر مربع در خيابان ۲۶ ولنجك، از سوي وزارت راه و شهرسازي در اختيار شركت سرمايه‌گذار قرار گرفت. زمين، دولتي بود و به شكل اجاره به شرط تمليك براي ساخت هتل واگذار شد. به ظاهر، هدف توسعه گردشگري بود، اما موقعيت خاص زمين و اطلاعات ناقص از وضعيت لرزه‌زمين‌ساختي، باعث شد همه‌چيز در سكوت آغاز شود. در بهمن ۱۴۰۰، كميسيون ماده ۵ شهر تهران، مجوز ساخت بناي ۳۰ طبقه با كاربري هتل را صادر كرد؛ مجوزي كه بعدها توسط ديوان عدالت اداري به دليل فقدان مستندات قانوني، باطل شد. اما اين تصميم ديوان نيز نتوانست پرونده را براي هميشه ببندد.
حرف‌هاي زمين را بشنويد
علي بيت‌اللهي، رييس كارگروه ملي مخاطرات زلزله، بارها در جلسات تخصصي هشدار داد كه ساخت‌وساز در تراز بالاي ۱۸۰۰ متر نه‌تنها از نظر زيست‌محيطي و منظر شهري، بلكه از نظر لرزه‌زمين‌ساختي بسيار خطرناك است. اين پروژه دقيقاً در پهنه گسلي شمال تهران و در نزديكي گسل تجريش قرار دارد كه يكي از فعال‌ترين شاخه‌هاي گسل اصلي شمال تهران است. او در نامه‌اي رسمي به شوراي عالي شهرسازي و كميسيون ماده ۵، اعلام كرد كه پروژه در پهنه خطر بسيار زياد لرزه‌اي تيپ ۶ واقع شده و اين موضوع نه‌تنها خطر تخريب سازه در هنگام زلزله را به‌شدت افزايش مي‌دهد، بلكه به دليل شيب زياد زمين (حدود ۴۷ درجه)، امكان رانش و فروريزش نيز وجود دارد. بيت‌اللهي به تازگي و با داغ شدن دوباره پرونده هتل ولنجك با تكيه بر مطالعات زمين‌شناسي و زلزله‌شناسي گفت: اگر اين ساختمان با اين ارتفاع و در چنين موقعيتي ساخته شود، نه‌تنها خودش در خطر است، بلكه در صورت وقوع زلزله‌اي مشابه زلزله سال ۱۸۳۰ ميلادي كه تهران را لرزاند، مي‌تواند عامل تخريب گسترده‌تر و تشديد تلفات شود.
مخاطرات چندلايه
اما ماجرا فقط به زلزله محدود نمي‌شود. زمين موردنظر، در مجاورت «كهف‌الشهدا» قرار دارد؛ مكاني كه از نظر فرهنگي، مذهبي و معنوي اهميت بالايي براي شهروندان تهراني دارد. بيت‌اللهي و ديگر كارشناسان هشدار داده‌اند كه ارتفاع ۲۲۰ متري برج، به‌صورت كامل ديد طبيعي و منظر كهف‌الشهدا را نابود خواهد كرد. از آن مهم‌تر، ساخت‌وساز در اين تراز، الگوي توسعه شهري تهران را به‌شدت برهم مي‌زند. همچنين اين محدوده جزو معدود نواحي تهران است كه هنوز بافت كم‌تراكم ويلايي و طبيعت كوهستاني خود را حفظ كرده. ساخت يك هتل عظيم، با پاركينگ طبقاتي و حجم بالاي رفت‌وآمد، تمام تعادل منطقه را از بين خواهد برد.
واكنش‌ها و مقاومت‌ها
با انتشار عمومي مجوز ساخت و ورود رسانه‌ها، بسياري از نهادهاي نظارتي وارد ماجرا شدند. سازمان بازرسي كل كشور در نامه‌اي خطاب به شهرداري تهران و وزارت راه، اعلام كرد كه مجوز صادرشده با اصول طرح تفصيلي و سند آمايش سرزمين مغايرت دارد. برخي كارشناسان اعلام كردند كه اگر شوراي عالي شهرسازي اين پروژه را تصويب كند، ديگر نمي‌توانيم جلوي هيچ ساخت‌وسازي در ارتفاعات تهران را بگيريم. اين يك خطر نمادين است: شكست قانون در برابر سرمايه. در پاسخ به اين نگراني‌ها، شهردار تهران، عليرضا زاكاني، طي سخنراني‌اي رسمي گفت: هيچ مجوزي خارج از مسير قانوني صادر نشده و همه ضوابط رعايت شده است. براي اين پروژه، مطالعات لرزه‌اي و ژئوتكنيك انجام شده و دانشگاه اميركبير هم تاب‌آوري سازه را تأييد كرده است. اظهارات شهردار تهران در شرايطي بود كه نقاط ضعف پروژه در گزارش‌هاي رسمي و كارشناسي به وضوح ديده مي‌شد: زمين ۶۶۶۶ متري با شيب ۴۷ درجه، شكست‌هاي زمين‌شناسي، قرارگيري در خطرناك‌ترين پهنه گسلي (تيپ ۶)، مجاورت با كهف‌الشهدا و قرار گرفتن در ميان بافت كم‌تراكم ويلايي. اميرحسين عبدالله‌زاده، شهرساز، هم پيش از اين هشدار داده بود كه اين برج مانند ديوار دفاعي‌اي است كه بام تهران را محو خواهد كرد. در بلندترين نقطه تهران، ارتفاع آن به ۲۲۰ متر مي‌رسد، با ديدي ۷۵ كيلومتري بر تمام شهر. هيچ خانه‌اي از چشم اين برج دور نمي‌ماند. حتي كهف‌الشهدا، در تراز ۱۹۰۰ متري، در شعاع تأثير پروژه قرار دارد و ممكن است كاركرد فرهنگي و معنوي خود را از دست بدهد.
تضاد ديدگاه‌ها
در يكي از جلسات كميته فني شوراي عالي شهرسازي، گزارشي ارايه شد كه به صراحت تأكيد داشت: پروژه در محدوده خطر زمين‌لرزه بسيار زياد است، ساخت در اين منطقه موجب تخريب اكوسيستم كوهستاني خواهد شد.
امكان تخليه اضطراري در صورت بحران، با توجه به شيب و بارگذاري، بسيار دشوار است.اما مدافعان پروژه بر اين نكته پافشاري مي‌كردند كه مجوز قانوني است و منجر به اشتغال‌زايي و رونق گردشگري مي‌شود. حالا اين سوال مطرح مي‌شود كه اگر هدف توسعه است، چرا در پهنه‌هاي كم‌ريسك، اين هتل را نمي‌سازيم؟ چرا بام تهران بايد محل رقابت برج‌سازان شود؟ توسعه واقعي، مبتني بر احترام به علم و پايداري محيطي است، نه بلندپروازي‌هاي تجاري.
ديدگاه‌هاي متفاوت
كارشناسان و مسوولان
اغلب كارشناسان شهرسازي، ساخت اين هتل را تهديدي براي منظر شهري، امنيت زلزله‌اي و حريم ارتفاعي تهران مي‌دانند. اين پروژه به دليل ديد اشراف كامل بر منازل اطراف و جايگاه مكاني خاص، به‌مثابه ديوار دفاعي بام تهران تلقي شده است. نهادهاي نظارتي چون سازمان بازرسي كل كشور صراحتاً اين پروژه را غيرقانوني دانسته و به تخلف در فرآيند واگذاري، تصويب و صدور مجوز اشاره كرده است.
اما شهردار تهران و برخي از اعضاي شوراي شهر با دفاع از پروژه، مدعي رعايت كامل ضوابط قانوني شده‌اند. به گفته آنان، دانشگاه اميركبير ايمني سازه در برابر زلزله را تأييد كرده و ساخت هتل در اين موقعيت قانوني است، چون در محدوده مصوب شهر تهران قرار دارد.
تصميم نهايي در راه است
اكنون، پرونده هتل ۳۰ طبقه ولنجك در مرحله‌اي حساس قرار دارد. پس از اعتراض‌ها، گزارش‌هاي كارشناسي و رأي ديوان عدالت اداري، شوراها و كميسيون‌ها بايد تصميم بگيرند كه آينده تهران، از چه الگويي پيروي كند: الگوي توسعه علمي و پايدار، يا توسعه بر مبناي سود اقتصادي لحظه‌اي. بيت‌اللهي معتقد است كه زلزله مانند امتحاني است كه تاريخ بر ما تحميل مي‌كند. نمي‌توانيم بگوييم نمي‌دانستيم. امروز علم هشدار مي‌دهد. اگر گوش نسپاريم، فردا ديگر فرصتي براي جبران نيست. در اين ميان شهردار تهران، در تازه‌ترين اظهاراتش طي هفته گذشته اعلام كرد كه اين هتل مجوز شوراي عالي شهرسازي و كميسيون ماده پنج را دارد، زمين آن براي هتل ديده شده و تمام ايرادات توسط متخصصين رد شده است. به گفته زاكاني، ما نمي‌توانيم با نگاه‌هاي ژورناليستي و خبري شهر را اداره كنيم و به آن توجه كنيم، اين هتل هيچ منع قانوني ندارد و براي جنبه‌هاي گسل و مسائل ديگر نيز پاسخ كارشناسي داده شده است. به نظر مي‌رسد با توجه به هشدارهاي كارشناسان و متخصصان درباره پيامدهاي خطرناك ساخت هتل ولنجك، ساخت اين هتل؛ آزموني است براي قانون، براي علم، و براي مسوولان شهري. آينده تهران، در گرو انتخاب ميان توسعه بي‌محابا و توسعه آگاهانه است.آيا ما از صداي زمين، حقايق فني درس مي‌گيريم؟يا يك‌بار ديگر، علم را قرباني منافع خواهيم كرد؟