بشكه‌هايي كه نبودند اما بازار را لرزاندند
فرض كنيد سه سال تمام به شما گفته باشند نفت زيادي در انبارهاست، بازار اشباع شده و نيازي به نگراني نيست؛ اما حالا ناگهان آژانس بين‌المللي انرژي مي‌گويد آن نفت‌ها هرگز وجود نداشتند! در تازه‌ترين بازنگري داده‌ها، آنچه «بشكه‌هاي گمشده» نام گرفته، حالا به يكي از جنجالي‌ترين اشتباهات آماري اين نهاد بين‌المللي تبديل شده؛ اشتباهي كه نه فقط حافظه بازار را به چالش كشيده، بلكه آينده سرمايه‌گذاري، امنيت انرژي و حتي اعتماد جهاني به داده‌هاي رسمي را زير سوال برده است.
فرض كنيد سه سال تمام به شما گفته باشند نفت زيادي در انبارهاست، بازار اشباع شده و نيازي به نگراني نيست؛ اما حالا ناگهان آژانس بين‌المللي انرژي مي‌گويد آن نفت‌ها هرگز وجود نداشتند! در تازه‌ترين بازنگري داده‌ها، آنچه «بشكه‌هاي گمشده» نام گرفته، حالا به يكي از جنجالي‌ترين اشتباهات آماري اين نهاد بين‌المللي تبديل شده؛ اشتباهي كه نه فقط حافظه بازار را به چالش كشيده، بلكه آينده سرمايه‌گذاري، امنيت انرژي و حتي اعتماد جهاني به داده‌هاي رسمي را زير سوال برده است.
آژانس بين‌المللي انرژي بار ديگر موضوع «بشكه‌هاي گمشده» را در گزارش ماه مه ۲۰۲۵ مطرح كرده است. اين اصطلاح اگرچه در نگاه نخست به‌معناي ناپديد شدن حجم مشخصي از نفت تلقي مي‌شود، در واقع به كم‌برآورد شدن تقاضاي جهاني نفت در گزارش‌هاي پيشين آژانس اشاره دارد.
در اين گزارش، آژانس بين‌المللي انرژي برآوردهاي خود را براي مصرف جهاني نفت طي سال‌هاي گذشته اصلاح كرده است و اكنون ۳۴۳ ميليون بشكه نفت را كه در گزارش‌هاي پيشين لحاظ نشده بود، به داده‌هاي تاريخي اضافه كرده، اين مقدار تقريبا معادل سه و نيم روز از مصرف جهاني نفت است.
موضوع به‌اصطلاح «بشكه‌هاي گمشده» آژانس بين‌المللي انرژي، موضوع تكرارشونده‌اي در داده‌ها و پيش‌بيني‌هاي آن بوده است. نگراني‌ها در اين زمينه به بازه زماني سال‌هاي ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۸ ميلادي بازمي‌گردد و هر بار كه اين موضوع مطرح شده، اين نهاد بين‌المللي سرانجام ارقام تقاضاي خود را به سمت بالا بازنگري كرده است.
براي سال ۲۰۲۵، اين موضوع به گزارش‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي درباره سطوح ذخيره‌سازي‌هاي نفت در سال‌هاي گذشته، به‌ويژه ۲۰۲۲، ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ اشاره دارد كه بسيار بالاتر از آنچه سرانجام مشخص شده، گزارش شده بودند. اين موضوع تبعات مهمي براي ترازهاي تاريخي و آينده عرضه و تقاضاي نفت دارد.
بر اساس گزارش ماه مه آژانس بين‌المللي انرژي، جهان در سال ۲۰۲۲ ميلادي روزانه ۲۶۰ هزار بشكه بيشتر از آنچه پيش‌تر گزارش شده بود مصرف كرده است (افزايش ۳۳۰ هزار بشكه‌اي در سال ۲۰۲۳ و ۳۵۰ هزار بشكه‌اي در سال ۲۰۲۴) . اين بازنگري‌هاي قابل‌توجه افزايش سال‌هاي گذشته را به سال‌هاي بعدي منتقل كرده و اكنون تراز بازار نفت از ديدگاه آژانس براي هر سه سال از مازاد عرضه به كسري بدل شده است.
آژانس بين‌المللي انرژي با فشردن دكمه‌اي، سه سال انباشت ظاهري ذخيره‌سازي‌هاي جهاني نفت را پاك كرد. مخازن ذخيره‌سازي بسيار كمتر از آنچه اين نهاد بين‌المللي پيش‌تر گزارش كرده بود پر هستند و تراز جهاني بسيار محدودتر شده، اين تغيير، چشم‌اندازي را كه پيش‌تر نزولي تلقي مي‌شد به چشم‌اندازي افزايشي بدل كرده است.
محاسبات نادرست در پويايي عرضه و تقاضاي جهاني مي‌تواند به تفسير اشتباه روندهاي بازار منجر شود و به‌طور قابل‌توجهي بر روند بازار و اصول بنيادي آن تأثير بگذارد. اين موضوع پيامدهاي جدي براي توليدكنندگان، مصرف‌كنندگان و به‌طور كلي اقتصاد جهاني دارد. افزون بر اين، اين موضوع مي‌تواند به روايتي كه خود آژانس بين‌المللي انرژي ترويج داده دامن بزند كه نيازي به سرمايه‌گذاري در عرضه جديد نفت نيست و اين موضوع امنيت انرژي كنوني و آينده را تضعيف مي‌كند.
پرسش‌هايي مطرح شده است كه چرا آژانس بين‌المللي انرژي براي اصلاح داده‌هاي خود تا اين اندازه تعلل داشت، البته ما اذعان داريم كه پيش‌بيني علم دقيقي نيست، اما داده‌هاي تاريخي، به‌ويژه از سال‌هاي گذشته، بايد دقيق باشند تا بهترين برآوردها براي آينده ممكن شود.
آژانس بين‌المللي انرژي همچنان معتقد است عرضه در سال ۲۰۲۵ با حدود روزانه ۷۰۰ هزار بشكه از تقاضا پيشي خواهد گرفت، اما آيا اين هم در سال‌هاي آينده بازنگري خواهد شد؟ آنچه واضح است اينكه درباره معماي «بشكه‌هاي گمشده» اين نهاد، نتيجه به‌طور معمول يك بازنگري قابل‌توجه در تقاضا به سمت بالاست. اين بازنگري‌ها همچنين با گفته‌هاي رييس آژانس بين‌المللي انرژي كه گفته بود «داده‌ها هميشه برنده‌اند» در تضاد است. در اين مورد كدام داده‌هاي آژانس برنده شده‌اند؟ داده‌هاي دقيق اهميت دارند اين چرخ‌دنده‌اي است كه احساسات واقعي بازار را هدايت مي‌كند، پيش‌بيني‌پذيري و تعادل بازار را بهبود مي‌بخشد و زمينه‌اي مناسب براي سرمايه‌گذاري‌هاي آينده فراهم مي‌كند.
اين بازسازي ديدگاه درباره بازار تاريخي نفت، پرسش‌هايي درباره پاسخگويي و شفافيت ايجاد مي‌كند و مهم است كه به پيامدهاي احتمالي كم‌برآورد كردن تقاضا براي چنين دوره طولاني تأمل كنيم.