تالاب ميانكاله همچنان در خطر است
پروژه پتروشيمي ميانكاله، طرحي صنعتي در حسين‌آباد بهشهر و در مجاورت تالاب بين‌المللي ميانكاله، از دهه پنجاه خورشيدي مطرح شده است و از همان سال‌ها جنجال‌ساز بوده است. طرح اين پروژه پيش از انقلاب اسلامي به دليل نگراني‌هاي محيط‌زيستي و مخالفت اسكندر فيروز، رييس وقت سازمان حفاظت محيط‌زيست، متوقف شد. در دولت‌هاي جمهوري اسلامي ايران، اين پروژه بارها آغاز و متوقف شد.
بحث افزايش اشتغال با احداث پتروشيمي ميانكاله توهم است
پروژه پتروشيمي ميانكاله، طرحي صنعتي در حسين‌آباد بهشهر و در مجاورت تالاب بين‌المللي ميانكاله، از دهه پنجاه خورشيدي مطرح شده است و از همان سال‌ها جنجال‌ساز بوده است. طرح اين پروژه پيش از انقلاب اسلامي به دليل نگراني‌هاي محيط‌زيستي و مخالفت اسكندر فيروز، رييس وقت سازمان حفاظت محيط‌زيست، متوقف شد. در دولت‌هاي جمهوري اسلامي ايران، اين پروژه بارها آغاز و متوقف شد. اما قدمت پتروشيمي ميانكاله به سال‌هاي قبل از انقلاب باز مي‌گردد. در آن سال‌ها نيز فكر راه‌اندازي پتروشيمي در جوار ميانكاله مطرح بود و در سال 57 تا آستانه اجرايي شدن هم پيش رفت. اما در آن زمان هم به دلايل محيط زيستي اين پروژه متوقف شد و بعد از انقلاب هم در سال‌هاي متفاوت راه‌اندازي پتروشيمي در دستور كار قرار گرفت و هر بار هم با مخالفت سازمان محيط زيست و البته اعتراض فعالان اين حوزه اجراي پروژه به تعويق افتاد تا ارديبهشت امسال كه در نهايت رييس دولت دستور توقف آن به‌طور كلي را صادر كرد. بنا به گفته كارشناسان حوزه محيط زيست در طرح پتروشيمي ميانكاله اهميت اين تالاب از ابعاد اكولوژيكي، اجتماعي و اقتصادي ناديده گرفته شده است. اين تالاب مانند بسياري از زيست‌بوم‌ها در ايران روند تخريبي را طي مي‌كند كه با احداث پتروشيمي تشديد مي‌شود. به‌علاوه، با توجه به ساختار اقتصادي ايران و مسائلي نظير ناترازي گاز طبيعي (كه براي فعاليت پتروشيمي لازم است) سود اقتصادي اين پروژه نيز محل ابهام است. كارشناسان وعده اشتغالزايي در نتيجه آغاز به كار پتروشيمي را نيز حاصل توهم مي‌دانند. همچنين اين هشدار داده مي‌شود كه وعده منافع كوتاه‌مدت اقتصادي تالاب تناسبي با هزينه‌هاي بلندمدت محيط‌زيستي، اجتماعي و اقتصادي ندارد. در نبود ارزيابي دقيق از هزينه‌ها و منافع ناشي از احداث پتروشيمي، آينده منطقه و ساكنان آن در خطر است. در اين گزارش به دلايل اهميت اكولوژيكي، اجتماعي و اقتصادي تالاب ميانكاله و آثار سوء احداث پتروشيمي در اين منطقه پرداخته شده است.
حيات جوامع انساني و اكوسيستم درهم‌تنيده‌اند
علي ارواحي، متخصص مديريت زيست‌بوم‌هاي تالابي در اين باره به «تعادل» مي‌گويد: تالاب ميانكاله در سال 1348 به عنوان يك منطقه حفاظت‌شده تعيين شد. در سال 1354 در كنوانسيون رامسر ثبت شد و در همان سال به لحاظ ويژگي‌هاي حفاظتي به پناهگاه حيات‌وحش ارتقا يافت. مساحت پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله ۶۶ هزار و ۸۰۰ هكتار است كه ۴۰ هزار هكتار آن پهنه آبي است. تالاب ميانكاله در سال 1355 از سوي يونسكو به عنوان ذخيره‌گاه زيست‌كره تعريف شد. انتخاب مناطق به عنوان ذخيره‌گاه زيست‌كره نشان‌دهنده اهميت و درهم‌تنيدگي حيات جوامع انساني و ويژگي‌هاي آن اكوسيستم با يكديگر است. به‌طور كلي تخريب اين اكوسيستم‌ها مي‌تواند تهديدي جدي براي جوامع انساني باشد. در ايران ۱۲ ذخيره‌گاه زيست‌كره ثبت‌شده در كنوانسيون رامسر داريم كه تالاب ميانكاله يكي از آنهاست.
سالانه بيش از 200 گونه پرنده در تالاب ميانكاله لانه‌گزيني مي‌كنند
او ادامه مي‌دهد: تالاب ميانكاله به لحاظ ويژگي‌هاي اكولوژيك غني است. حدودا 207 گونه گياهي در اين تالاب وجود دارد كه 17 گونه آن درخت و درختچه است. گونه‌هاي جانوري مختلفي نيز داريم. اين تالاب يكي از مقاصد اصلي پرندگان مهاجر است. سالانه بيش از 200 گونه پرنده در تالاب ميانكاله لانه‌گزيني مي‌كنند. اين تالاب ميزبان بسيار خوبي براي تنوع زيستي گونه‌هاي گياهي و جانوري و خود انسان است.
كيفيت زندگي اجتماعي و اقتصادي مردم از سلامت تالاب ميانكاله تاثير مي‌پذيرد
اين كارشناس اضافه مي‌كند: از نظر توليد غذا نيز اين تالاب ارزشمند است. منابع آبزي و پرندگان اين منطقه شايان توجه است. مراتع بسيار خوبي نيز در مجاورت اين تالاب قرار دارند كه به لحاظ اقتصادي در بحث امنيت غذايي مي‌توانند مهم باشند. علاوه بر مراتع و بحث دامپروري و دامداري، كشاورزي روي خاك حاصلخيز اين منطقه منبع درآمد است. ظرفيت تالاب ميانكاله براي گردشگري نيز درخور اعتناست. در مجموع، اگر حيات و شرايط اكولوژيكي تالاب ميانكاله خوب باشد، رونق اقتصادي براي مردم در پي خواهد داشت و كيفيت زندگي جوامع انساني بالا مي‌رود. شرايط اين روزهاي ميانكاله اصلا خوب نيست.
منهاي بحث پتروشيمي عوامل ديگري نيز در تخريب تالاب نقش دارند
علي ارواحي توضيح مي‌دهد: منهاي بحث پتروشيمي ميانكاله، به علت پس‌روي آب خزر و از سمت ديگر كاهش حقابه تحويلي از رودخانه‌هاي بالادست و بهره‌برداري‌هاي كشاورزي، حدود نيمي از تالاب ميانكاله خشكيده است. با توجه به اينكه حقابه مناسب به تالاب نمي‌رسد و پيش‌بيني تداوم و شدت يافتن پس‌روي خزر، در سال‌هاي آينده اين خشكيدگي گسترش خواهد يافت.
خشكيدن تالاب ميانكاله هزينه‌هاي بسياري به مردم و دولت تحميل مي‌كند
او مي‌گويد: اين خشكيدگي در وهله اول تالاب را به كانون انتشار ريزگرد تبديل مي‌كند. فرونشست در كرانه‌ها رخ مي‌دهد و آبخوان‌هاي ساحلي و آب زيرزميني افت شديدي پيدا خواهند كرد. اين مساله به‌طور مستقيم كشاورزي را تحت تاثير قرار مي‌دهد. همچنين وقتي تالاب در وضعيت مناسب نباشد، جذابيتش به عنوان مقصد گردشگري را از دست مي‌دهد. ادامه اين روند منجر به افزايش مهاجرت از اين منطقه به ساير مناطق مي‌شود. تمام اين موارد هزينه‌هاي بالايي به دولت و مردم تحميل مي‌كند. در اين ميان بايد تاكيد كرد كه هنوز حتي پتروشيمي احداث و تكميل نشده است.
تنوع زيستي به واسطه ورود گونه‌هاي غيربومي آسيب مي‌بيند
اين كارشناس مي‌افزايد: پروژه پتروشيمي ميانكاله در واقع همه‌جور ابعاد منفي محيط‌زيستي را دارد. كاشت اكاليپتوس براي مخفي كردن فرآيندهاي اجرايي در عرصه فنس‌كشي شده است. اكاليپتوس يك گونه مهاجم است. در اين پناهگاه حيات‌وحش 17 گونه درخت و درختچه بومي وجود دارد. در وهله اول اين گونه رقيبي براي ساير گونه‌هاي بومي خواهد بود. اضافه بر آن، چرخه حيات و چرخه غذايي در اكوسيستم را مختل مي‌كند. پيامدهاي دقيق آن بسته به اكوسيستم قابل پيش‌بيني نيست. آنچه مشخص است، تنوع زيستي منطقه به واسطه كاشت گونه‌هاي غيربومي آسيب مي‌بيند. به تبع آن، امنيت غذايي جوامع انساني در معرض تهديد قرار مي‌گيرد.
انسان در مقام جزيي از اكوسيستم از اختلال در چرخه حيات آسيب مي‌بيند
علي ارواحي مي‌گويد: متاسفانه در مواردي ديده مي‌شود كه وارد كردن يك گونه غيربومي به منطقه‌اي، ديگران نيز اقدام به كاشت اين گونه يا وارد كردن گونه‌هاي غيربومي ديگر مي‌كنند. اين اتفاق كنترل و مديريت را به‌شدت سخت مي‌كند. انسان هم جزیي از اكوسيستم است و ناگزير از اختلال در چرخه حيات اكوسيستم آسيب مي‌بيند.
بحث افزايش اشتغال توهم است
او اضافه مي‌كند: به افزايش اشتغال به عنوان يكي از مزاياي اين پروژه اشاره مي‌شود. من با استناد به تجربه پتروشيمي در مجاورت تالاب پريشان مي‌گويم كه بحث ايجاد اشتغال صرفايك توهم است. نيروي مورد نياز براي پتروشيمي تخصصي است و شايد به‌طور محدود براي نيروهاي حراست يا چنين مواردي از بين افراد بومي كساني استخدام شوند. مهم است كه مردم منطقه آگاه باشند كه اين پروژه چندان اشتغالزايي در منطقه نخواهد داشت.
احداث پتروشيمي ميانكاله روند روبه‌نابودي تالاب را تشديد و تسريع مي‌كند
اين كارشناس بيان مي‌كند: «اجراي پروژه پتروشيمي ميانكاله تاثيرات منفي بر اكوسيستم حساس منطقه و تالاب ميانكاله خواهد گذاشت. در حال حاضر حدود نيمي از تالاب به دليل پس‌روي خزر و بهره‌برداري كشاورزي خشكيده است. ميانكاله تبديل به رقيب ديگري مي‌شود كه روند خشك شدن تالاب را تسريع و تشديد مي‌كند. بحث‌هاي بيابان‌زايي و فرونشست و مسائل ديگري كه در نتيجه خشكيدن تالاب مطرح مي‌شوند، با احداث پتروشيمي تسريع مي‌شوند.»
حتي در صورت احداث، ناترازي گاز مانع فعاليت درست پتروشيمي خواهد شد
كاهش عرضه گاز طبيعي باعث خالي ماندن ظرفيت پتروشيمي‌ها و كاهش توليد اين واحدها در كشور مي‌شود. علي ارواحي با اشاره به اين موضوع مي‌گويد: «مقدر است پتروشيمي گاز طبيعي را به محصولات ديگر تبديل كند. در شرايط ناترازي امروز ايران گاز طبيعي به ميزان مورد نياز در اختيار اين پتروشيمي قرار نخواهد گرفت و پتروشيمي قادر نخواهد بود به‌درستي فعاليت كند.»
جانمايي نادرست پروژه پتروشيمي آثار سوء بسياری دارد
اين كارشناس مي‌گويد: «احداث اين پتروشيمي مستلزم احداث يك آب‌شيرين‌كن در 11 كيلومتري موقعيت طرح است. احداث آب‌شيرين‌كن تبعات و پيامدهاي منفي بسياري دارد. يكي از تبعات ورود شورآب‌ها و نمك به تالاب و خليج گرگان و در نهايت درياست. احداث آب‌شيرين‌كن حدودا 5 هكتار از كرانه‌هاي ساحلي را تخريب مي‌كند. همچنين يك خط انتقال آب 11 كيلومتري نياز است. تمامي اين موارد بايد در نظر گرفته شوند. جانمايي پروژه آثار سوء دارد.»
تجربه شاهد حساسيت بالاي اكوسيستم ميانكاله و اثرش بر جوامع است
او در پايان مي‌گويد: «آلودگي هوا و آب به‌شدت در منطقه تشديد مي‌شود. فراموش نكنيم كه در سال‌هاي 98 و 99 تالاب ميانكاله و خليج گرگان به قتلگاه پرندگان تبديل شده بودند. اين اتفاق نشان‌دهنده حساسيت بالاي اكوسيستم است. در آن زمان منبع دقيق آلودگي مشخص نشد اما گمان مي‌رود ورود آلاينده‌هاي شهري و روستايي و پساب كشاورزي به تالاب منشأ اين اتفاق بود. اين تجربه نشان مي‌دهد آلودگي منابع آب و خاك در اين منطقه تا چه حد تنوع زيستي و همچنين جوامع انساني را تهديد مي‌كند. يكي از دلايل تالاب ميانكاله اهميتش در توليد غذاست. جوامع انساني از اين تالاب و توليداتش استفاده مي‌كنند پس در معرض تهديدات ناشي از آلودگي هستند.»