كاهش ۳۵ درصدي هزينه و جهش بهره‌وري
ورود هوش مصنوعي به عرصه فرهنگ، رسانه و آموزش، ديگر يك انتخاب نيست؛ ضرورتي است راهبردي براي عبور از چالش‌هاي توليد محتوا، كاهش هزينه‌ها و رقابت جهاني در زمينه بهره‌وري دانشي. اين فناوري تحول‌آفرين، نه‌تنها معادلات اقتصادي توليدات فرهنگي را تغيير داده، بلكه مسيرهاي تازه‌اي براي آموزش و مهارت‌آموزي نسل آينده گشوده است.
ورود هوش مصنوعي به عرصه فرهنگ، رسانه و آموزش، ديگر يك انتخاب نيست؛ ضرورتي است راهبردي براي عبور از چالش‌هاي توليد محتوا، كاهش هزينه‌ها و رقابت جهاني در زمينه بهره‌وري دانشي. اين فناوري تحول‌آفرين، نه‌تنها معادلات اقتصادي توليدات فرهنگي را تغيير داده، بلكه مسيرهاي تازه‌اي براي آموزش و مهارت‌آموزي نسل آينده گشوده است. در همايش ملي «هوش مصنوعي، فرهنگ و رسانه»، مقامات ارشد كشور از تغييرات بنياديني سخن گفتند كه هوش مصنوعي در حوزه‌هاي رسانه‌اي، فرهنگي و آموزشي به وجود آورده است. كاهش ۳۵ درصدي هزينه توليد محتوا، افزايش ۲۹ درصدي جذابيت آثار، و آغاز آموزش ابزارهاي هوش مصنوعي به دانش‌آموزان تنها بخشي از دستاوردهايي است كه مسوولان از آن به عنوان «فرصت تاريخي» براي ايران ياد مي‌كنند. اما براي بهره‌برداري واقعي از اين ظرفيت، ضرورت تدوين شاخص‌هاي عملي و ارزيابي‌هاي تخصصي بيش از پيش احساس مي‌شود. دبير شوراي عالي فضاي مجازي، با اشاره به تأثيرات ملموس هوش مصنوعي در ارتقاي كارآمدي در بخش‌هاي مختلف فرهنگي و رسانه‌اي گفت: در ارزيابي‌هاي انجام‌شده، استفاده از هوش مصنوعي به‌طور ميانگين باعث كاهش ۳۵ درصدي هزينه‌هاي توليد شده است؛ يعني اگر پيش‌تر با يك واحد هزينه محصولي توليد مي‌شد، امروز با حدود دو سوم همان هزينه مي‌توان همان محصول يا حتي با كيفيتي بالاتر را توليد كرد. سيد محمدامين آقاميري، دبير شوراي عالي فضاي مجازي روز گذشته در همايش ملي «هوش مصنوعي، فرهنگ و رسانه» با تأكيد بر ضرورت بهره‌گيري هدفمند از هوش مصنوعي در حوزه فرهنگ و رسانه گفت: هوش مصنوعي امروز يكي از بزرگ‌ترين فرصت‌ها و ابزارهاي توانمندساز براي جوامع است و چنانچه از آن استفاده نكنيم، در رقابت جهاني توليد محتوا عقب خواهيم ماند.» وي با اشاره به اينكه بهره‌وري از فناوري‌هاي نوين از الزامات توسعه است، افزود: اگر پيش‌تر براي توليد محتوا به نيروي انساني قابل‌توجهي نياز بود، امروز مي‌توان همان ميزان محتوا را با بهره‌گيري از ابزارهاي هوش مصنوعي و با نيروي انساني كمتر و هزينه پايين‌تر توليد كرد. اين افزايش بهره‌وري يك شاخص مهم در ارزيابي عملكرد رسانه‌ها و نهادهاي فرهنگي است.
نياز به شاخص‌هاي عملي و برنامه‌هاي ارزيابي
اين مقام مسوول با اشاره به گذشت بيش از دو سال از آغاز روند ورود هوش مصنوعي به كشور، خاطرنشان كرد: اكنون وقت آن رسيده كه با برنامه‌ريزي دقيق و تدوين شاخص‌هاي عملي، ميزان پيشرفت در استفاده از اين فناوري را در حوزه‌هاي مختلف بررسي كنيم. بايد مشخص شود كه اهداف اوليه محقق شده يا نه، و اگر عقب‌ماندگي وجود دارد، دلايل آن شناسايي و برطرف شود. وي ادامه داد: در اين زمينه، نقش دستگاه‌هاي مختلف متفاوت است؛ به عنوان نمونه، معاونت فناوري رياست‌جمهوري در حوزه زيرساخت‌ها و توليد مدل‌ها فعاليت مي‌كند، اما ساير نهادها از جمله وزارتخانه‌ها و مجموعه‌هاي فرهنگي بايد به‌طور مشخص پاسخ دهند كه ترجمه بهره‌گيري از هوش مصنوعي در حوزه ماموريتي‌شان چيست.
توليد بيش از يك ميليارد تصوير در سه ماه
آقاميري با اشاره به آمار خيره‌كننده توليد محتوا توسط ابزارهاي هوش مصنوعي در جهان گفت: يكي از سكوهاي بين‌المللي تنها در سه ماه ابتدايي فعاليت خود بيش از يك ميليارد تصوير توليد كرده است؛ رقمي كه توليد آن در سازوكارهاي سنتي به زمان بسيار بيشتري نياز دارد. اين حجم توليد محتوا در آينده نزديك، با گسترش زيرساخت‌هاي پردازش، به انيميشن‌هاي كوتاه، تصاوير متحرك و كتاب‌هاي صوتي و تصويري نيز تسري خواهد يافت. وي با ابراز نگراني از عقب‌ماندن در اين مسير افزود: اگر از اين ابزارها استفاده نكنيم، بخش قابل توجهي از ميراث فرهنگي و تاريخي ما كه از قدمتي غني برخوردار است، در چرخه رقابت محتوايي جهاني به حاشيه خواهد رفت.
گام‌هاي اوليه در بومي‌سازي محتواي فرهنگي
دبير شوراي عالي فضاي مجازي با اشاره به اقدامات انجام‌شده در كشور گفت: «كارهايي آغاز شده است؛ از جمله همكاري يك نهاد فرهنگي با مركز ملي فضاي مجازي در زمينه شخصيت‌پردازي ايراني-اسلامي براي مدل‌هاي هوش مصنوعي. هدف از اين اقدامات، ورود محتواي تاريخي و فرهنگي ما به مدل‌هاي بزرگ زباني و توليد محتواي بومي در فضاي مجازي است. وي با اشاره به ظرفيت رسانه ملي اظهار داشت: «صداوسيما و ديگر مجموعه‌هاي رسانه‌اي با نگاهي رو به جلو در اين مسير حركت مي‌كنند و به‌واسطه استفاده از هوش مصنوعي توانسته‌اند بهره‌وري خود را افزايش دهند. به عنوان مثال، كاري كه پيش‌تر با ۱۰۰ نفر انجام مي‌شد، اكنون با ۶۵ نفر قابل انجام است؛ اين نشان‌دهنده نقش فناوري در ارتقاي كارآمدي و اثربخشي نهادهاي فرهنگي و رسانه‌اي است.»
كاهش هزينه و افزايش جذابيت؛ دو شاخص كليدي بهره‌وري از هوش مصنوعي
دبير شوراي عالي فضاي مجازي، با اشاره به تأثيرات ملموس هوش مصنوعي در ارتقاي كارآمدي در بخش‌هاي مختلف فرهنگي و رسانه‌اي گفت: در ارزيابي‌هاي انجام‌شده، استفاده از هوش مصنوعي به‌طور ميانگين باعث كاهش ۳۵ درصدي هزينه‌هاي توليد شده است. يعني اگر پيش‌تر با يك واحد هزينه محصولي توليد مي‌شد، امروز با حدود دو سوم همان هزينه مي‌توان همان محصول يا حتي با كيفيتي بالاتر را توليد كرد. وي افزود: همچنين در شاخص جذابيت و كيفيت محتوا، شاهد افزايش حدود ۲۹ درصدي هستيم. اين بدان معناست كه اگر در گذشته شاخصي براي استقبال مردم از يك محتوا وجود داشت، حالا با بهره‌گيري از ظرفيت هوش مصنوعي مي‌توان آن شاخص را حدود ۳۰ درصد ارتقا داد.
ضرورت تعريف شاخص‌هاي تخصصي براي هر دستگاه
آقاميري با تأكيد بر اهميت داشتن شاخص‌هاي روشن براي ارزيابي بهره‌برداري از فناوري‌هاي نو تصريح كرد: اين سه شاخص-كاهش هزينه، افزايش بهره‌وري و بهبود كيفيت محتوا-قابل اعمال در همه سازمان‌ها، نهادها و وزارتخانه‌ها هستند. اگر مي‌خواهيم از هوش مصنوعي استفاده كنيم، بايد از ابتداي سال شاخص‌هايي را براي خود تعريف كنيم و عملكرد خود را نسبت به آن بسنجيم. وي ادامه داد: اكنون دو ماه از سال گذشته و ۱۰ ماه ديگر پيش روست. اين يك فرصت مناسب براي همه دستگاه‌هاست كه برنامه‌هاي عملياتي خود را در همين سه حوزه مشخص كنند: ارتقاي بهره‌وري، كاهش خطا و بهينه‌سازي هزينه. اين موارد بايد به عنوان ماموريت ذاتي هر سازمان ديده شود.»
ارزيابي عملكرد دستگاه‌ها در پايان سال
اين مقام مسوول با بيان اينكه در پايان سال مي‌توان ارزيابي جدي از عملكرد سازمان‌ها داشت، افزود: در اين ماراتن جهاني كه همه كشورها با شتاب حركت مي‌كنند، بايد بررسي كنيم كدام سازمان‌ها توانستند با حفظ سرعت، مسير پيشرفت را طي كنند و كدام‌ها از اين رقابت جهاني عقب ماندند. عقب‌ماندن از اين مسير، به‌ويژه در حوزه‌هاي راهبردي، مي‌تواند به كشور آسيب وارد كند. وي در پايان سخنان خود گفت: اگر شاخص‌هاي تخصصي توسط كارشناسان هر حوزه به‌درستي تعريف و پياده‌سازي شود، مي‌توانيم در پايان سال، ارزيابي معنادار و دقيق‌تري از عملكردمان داشته باشيم. اميدوارم بتوانيم با استفاده هوشمندانه از اين ابزار توانمندساز، مسير پرپيچ‌وخم پيش‌رو را به بهترين شكل طي كنيم و محتواي فرهنگي و ميراث تاريخي‌مان را به جهانيان عرضه كنيم.
بايد دانش‌آموزان را براي توليد ابزارهاي هوش مصنوعي آماده كنيم
همچنين عضو شوراي عالي آموزش و پرورش با اشاره به اهميت توليد ابزارهاي هوش مصنوعي توسط دانش‌آموزان، خواستار توسعه اين ظرفيت در مدارس شد. سيد مصطفي آذركيش، عضو شوراي عالي آموزش و پرورش، در اين مراسم با اشاره به اهميت همكاري‌هاي ميان وزارت آموزش و پرورش و سازمان صدا و سيما در راستاي تحقق اهداف سند تحول بنيادين آموزش و پرورش، بر لزوم تقويت اين همكاري‌ها تأكيد كرد. وي با بيان اينكه اين همكاري‌ها به ويژه در حوزه هوش مصنوعي، فرهنگ و رسانه موثر بوده است، افزود: همايش و جشنواره‌اي كه در اين زمينه برگزار شد، تجلي خلاقيت، نوآوري و هم‌افزايي در حوزه‌هاي مختلف بود.
هوش مصنوعي و سند ملي تحول بنيادين آموزش و پرورش
آذركيش در ادامه گفت: در سند ملي هوش مصنوعي، بخش آموزش و پژوهش بر تقويت جايگاه هوش مصنوعي تأكيد دارد. يكي از اهداف اين سند، اصلاح نظام آموزشي كشور به‌گونه‌اي است كه از رقابت نابرابر ميان انسان و هوش مصنوعي جلوگيري شود. همچنين توليد محتوا و در اختيار قرار دادن آن براي دوره‌هاي تحصيلي، به‌ويژه در دوره متوسطه، از ديگر اقدامات مهم در اين راستا به شمار مي‌رود. وي به مشاركت وزارت آموزش و پرورش و سازمان صدا و سيما در برگزاري جشنواره‌هاي مرتبط با هوش مصنوعي اشاره كرد و گفت: ما اخيراً با همكاري شركت همراه اول جشنواره‌اي برگزار كرديم و به زودي آموزش دو ميليون دانش‌آموز و يكصد هزار معلم از طريق معاونت علمي رياست‌جمهوري و وزارت ارتباطات و اطلاعات آغاز خواهد شد. اين آموزش‌ها قابل توسعه هستند و به زودي تعداد بيشتري از دانش‌آموزان و معلمان در اين برنامه‌ها شركت خواهند كرد.
پيشرفت‌ها در زمينه آموزش هوش مصنوعي
اين مقام مسوول در ادامه اظهار كرد: امروزه فناوري‌هاي نوين، به ويژه هوش مصنوعي، نقش بسيار مهمي در بازتعريف فرهنگ و آموزش ايفا مي‌كنند. ما معتقديم كه مي‌توان از اين ظرفيت براي تعميق بيشتر يادگيري، شخصي‌سازي آموزش و تقويت مهارت‌هاي ديجيتال دانش‌آموزان بهره برد. در اين راستا، كارگروهي در وزارت آموزش و پرورش براي استفاده از فناوري‌هاي نوين و هوش مصنوعي تشكيل شده است و هم‌اكنون اين فعاليت‌ها در محتواهاي درسي، به‌ويژه در پايه‌هاي هفتم و هشتم، در درس كار و فناوري در حال اجراست.
توليد ابزارهاي هوش مصنوعي توسط دانش‌آموزان
آذركيش افزود: ما به دنبال آن هستيم كه علاوه بر استفاده از ابزارهاي هوش مصنوعي، دانش‌آموزان ما خود نيز قادر به توليد اين ابزارها شوند. برنامه‌هاي منسجمي در وزارت آموزش و پرورش براي اين منظور در حال اجراست. اين مقام مسوول همچنين به ايجاد رشته‌هاي متناسب با نياز بازار كار در حوزه هوش مصنوعي اشاره كرد و گفت: سند ملي هوش مصنوعي به اين موضوع نيز تأكيد دارد كه بايد در آموزش‌هاي رسمي و غيررسمي، رشته‌هاي مرتبط با هوش مصنوعي ايجاد شود.