تهران در ميانه راه: بازنگري يا تكرار؟
تهران، كلان‌شهري كه سال‌ها با بحران‌هايي چون آلودگي هوا، ترافيك، حاشيه‌نشيني فزاينده، فرسودگي زيرساخت‌ها و نابرابري در دسترسي به خدمات عمومي دست‌وپنجه نرم مي‌كند، حالا وارد چهارمين سال از دوره مديريت فعلي شهري شده است.
تهران، كلان‌شهري كه سال‌ها با بحران‌هايي چون آلودگي هوا، ترافيك، حاشيه‌نشيني فزاينده، فرسودگي زيرساخت‌ها و نابرابري در دسترسي به خدمات عمومي دست‌وپنجه نرم مي‌كند، حالا وارد چهارمين سال از دوره مديريت فعلي شهري شده است. دوره‌اي كه قرار بود با «مديريت جهادي» و «پرهيز از سياسي‌كاري» به حل مشكلات ساختاري پايتخت بينجامد، اما در عمل، بسياري از وعده‌ها همچنان در حد شعار باقي ماند. در اين ميان عليرضا زاكاني، شهردار تهران، در آيين آغاز سال چهارم فعاليت شورا و شهرداري، با تأكيد دوباره بر ضرورت كار شبانه‌روزي، ارتقاي عدالت اجتماعي و اتكا به نخبگان، از آينده‌اي روشن سخن گفت؛ اما پاسخ روشني به عملكرد گذشته و نتايج ملموس اين رويكردها نداد. اگرچه نمي‌توان از برخي تلاش‌ها و پروژه‌ها چشم‌پوشي كرد، اما انتظار مي‌رود مديريت شهري در ادامه مسير، شفاف‌تر از گذشته درباره عملكرد خود سخن بگويد و پاسخگوي مطالبات واقعي و روزمره مردم باشد. نشست خبري شهردار تهران كه روز گذشته (27 ارديبهشت ماه)، در ساختمان احيا شده بلديه برگزار شد، فرصتي فراهم كرد تا از وضعيت مديريت شهري، برنامه‌هاي آتي و چالش‌هاي پايتخت به تفصيل سخن گفته شود. زاكاني در ابتداي صحبت‌هاي خود از چهار تحول اصلي در مديريت شهري تهران سخن گفت: كالبد شهر، آسايش و آرامش، مديريت جامع شهري و تبديل تهران به شهر هوشمند تا افق ۱۴۱۰. او تأكيد كرد كه مديريت شهري تحويل گرفته شده در سال‌هاي گذشته متزلزل بوده اما با اقدامات صورت گرفته به ثبات نسبي رسيده است، بيان اين چهار تحول، نشان از داشتن يك نقشه راه بلندمدت دارد؛ اما ضرورت دارد كه مشخص شود در چه ابعادي اين برنامه‌ها تاكنون پيشرفت كرده‌اند و چه شاخص‌هايي براي سنجش موفقيت آنها تعريف شده است. البته اشاره به مديريت متزلزل گذشته واقعيتي است كه بسياري از كارشناسان به آن اذعان دارند، اما بايد پرسيد كه آيا صرف «ثبات» كافي است؟ مديريت شهري تهران نيازمند پويايي و انعطاف‌پذيري است تا بتواند به سرعت به نيازهاي متغير شهري پاسخ دهد.
افق ۱۴۱۰ با توجه به رشد سريع جمعيت و مشكلات زيرساختي تهران، بسيار بلندپروازانه به نظر مي‌رسد؛ بايد ديد كه آيا منابع و برنامه‌ريزي‌هاي لازم براي تحقق آن فراهم است يا خير.
توسعه حمل‌ونقل عمومي و فناوري؛ وعده‌هاي كليدي
شهردار تهران در اين نشست از «توسعه جهشي حمل‌ونقل» شامل مترو، تاكسي برقي، تراموا و ساخت پارك فناوري ۲۰۰ هكتاري و ۹ كارخانه نوآوري خبر داد. توسعه حمل‌ونقل عمومي يكي از كليدي‌ترين نيازهاي تهران است و وعده‌هاي مطرح شده نشان‌دهنده توجه به اين حوزه مهم است؛ اما بايد توجه داشت كه پروژه‌هاي حمل‌ونقل عمومي معمولاً هزينه‌بر، زمان‌بر و نيازمند هماهنگي بين‌بخشي هستند. ساخت ۹ كارخانه نوآوري در كنار پارك فناوري بزرگ يك اقدام مثبت براي جذب سرمايه‌گذاري و حمايت از استارت‌آپ‌ها است، ولي همچنان بايد ديد آيا زيرساخت‌ها و فضاي كسب‌وكار مناسبي براي نوآوري در تهران وجود دارد؟ تجربه سال‌هاي گذشته نشان داده است كه پروژه‌هاي حمل‌ونقل عمومي در ايران با تاخيرهاي جدي و مشكلات اجرايي مواجه بوده‌اند؛ بنابراين موفقيت برنامه‌هاي جديد منوط به مديريت دقيق و رفع موانع اجرايي است.
زمين‌خواري و چالش مديريت حريم
تهران
يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي سخنان زاكاني، هشدار درباره گسترش زمين‌خواري در حريم تهران بود. او اشاره كرد كه بعد از لغو ابلاغيه حفاظت از حريم، برخي شهرستان‌ها به ساخت‌وساز بي‌رويه پرداخته‌اند و اين مساله زمينه زمين‌خواري را فراهم كرده است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه مسائل حقوقي و ساختاري ميان نهادهاي مختلف از جمله شهرداري، وزارت كشور و قوه قضاييه به درستي حل نشده‌اند. زمين‌خواري در حريم تهران يكي از عوامل اصلي تخريب محيط زيست، افزايش ترافيك و كاهش كيفيت زندگي است و شهرداري تهران به تنهايي نمي‌تواند با آن مقابله كند.
بيانيه شهردار درباره ضرورت همكاري جدي‌تر نهادهاي دولتي و قضايي درست و منطقي است، اما بايد پرسيد كه تاكنون چرا اين همكاري موثر نبوده و آيا شهرداري تهران اراده يا قدرت لازم براي پيشبرد اين موضوع را دارد؟
همچنين، به نظر مي‌رسد اين هشدارها در حالي مطرح مي‌شوند كه عملاً در چند سال اخير گسترش ساخت‌وسازهاي غيرمجاز در حريم تهران به يكي از معضلات جدي تبديل شده است و پاسخگويي دقيق‌تر در اين زمينه مورد انتظار است.
مبارزه با فساد و ارتقاي شفافيت
زاكاني همچنين فساد را به سه دسته تقسيم كرد: بهره‌برداري نادرست از امكانات شهري، دلال‌بازي و فسادهاي خرد. شهردار تهران، از بازگشت ۴۶ همت امكانات به شهر در سال ۱۴۰۲ خبر داد و از سامانه «شهريار» براي كاهش ارتباطات مستقيم و فساد سخن گفت. تقسيم‌بندي فساد اقدامي مثبت براي تمركز روي هر بخش است، اما پرسش مهم‌تر اين است كه برنامه‌ها براي پيشگيري و برخورد با هر نوع فساد چگونه عملياتي شده‌اند؟ بازگشت ۴۶ همت به شهر قابل تقدير است، اما بايد تحليل شود كه اين مبلغ نسبت به كل بودجه و ميزان فساد چه نسبتي دارد؛ يعني آيا اين مبلغ رقم قابل توجهي است يا فقط بخش كوچكي از فساد شهري را پوشش مي‌دهد. سامانه «شهريار» كه قرار است ارتباطات ارباب رجوع را كاهش دهد، ايده خوبي است و حركت به سمت ديجيتالي شدن فرآيندها مي‌تواند فساد را كاهش دهد، اما سابقه سامانه‌هاي مشابه نشان مي‌دهد كه استفاده درست، آموزش پرسنل و فرهنگ‌سازي مهم‌ترين عوامل موفقيت اين سامانه‌هاست.
تاكيد شهردار بر مشاركت مردم در معرفي «خرده‌رشوه گيران» هم اگرچه رويكرد مثبتي براي جلب مشاركت اجتماعي است، اما بايد مراقب بود كه اين موضوع به ابزار سوءاستفاده يا گزارش‌هاي نادرست تبديل نشود.
مسائل ايمني و ساخت‌وسازهاي ناايمن
بررسي ساختمان‌هاي ناايمن تهران، از جمله پاساژ علاءالدين كه اخيراً به دليل مشكلات ايمني خبرساز شد، از ديگر موضوعات مهم مطرح شده است. شهردار اعلام كرد بيش از ۵۰۰۰ ساختمان بالاي ۶ طبقه رصد شده‌اند و اقدامات قاطع در جهت ايمن‌سازي و نوسازي آغاز شده است.
اهميت مساله ايمني ساختمان‌ها در تهران به دليل وقوع حوادث ناگوار در گذشته بسيار بالاست و همكاري براي رصد ساختمان‌ها اقدام مثبتي است.
اما موضوعي كه نياز به بررسي دقيق دارد، نحوه برخورد با مالكان و سازندگان متخلف است؛ صدور فيش عوارض ۸ ميليارد توماني براي پاساژ علاءالدين اگرچه نشان‌دهنده عزم شهرداري است، اما عملكرد در طول سال‌هاي گذشته در اين زمينه چگونه بوده است؟
نگراني‌ها درباره روند بلندمرتبه‌سازي و برج‌سازي نيز وجود دارد. شهردار در دفاع از صدور مجوز هتل ولنجك و كاهش صدور مجوز برج‌ها در دوره مديريت خود گفت، اما اين موضوع به معني كاهش كلي مشكلات بلندمرتبه‌سازي و تراكم شهري نيست و هنوز بسياري از كارشناسان معتقدند نظارت بيشتري لازم است.
درنهايت، نگراني‌هاي شهروندان در زمينه ساختمان‌هاي ناايمن و نقش مديريت شهري در كاهش ريسك‌ها بايد بيشتر از حرف به عمل تبديل شود.
بافت فرسوده؛ فرصتي براي نوسازي
يا بحران ديگر؟
زاكاني به وضعيت بافت فرسوده تهران اشاره كرد كه حدود ۱۷ درصد جمعيت در آن زندگي مي‌كنند و گفت كه پروژه نوسازي ۲۶ شهرك الگو در دستور كار است و همكاري نزديك با چين براي تامين منابع انجام شده است.
نوسازي بافت فرسوده يك ضرورت انكارناپذير است و همكاري با چين در تامين منابع مي‌تواند فرصت خوبي باشد، اما تجربه نوسازي بافت‌هاي فرسوده در تهران تاكنون با مشكلات جدي از جمله جابه‌جايي ساكنان، افزايش هزينه‌ها و كاهش امكانات اجتماعي همراه بوده است.
تاكيد شهردار بر اينكه با روند گذشته ۱۴۶ سال طول مي‌كشيد تا تهران نوسازي شود، درست است اما اين سخن نوعي توجيه كندي روند است كه بايد با طرح‌هاي عملياتي و تسهيلگرانه جايگزين شود. نبود پرداخت مناسب سهم شهرداري از درآمدهاي بافت فرسوده كه اشاره شد، يك ضعف ساختاري است و بدون اصلاح قوانين و همكاري دولت، كار شهرداري براي اجراي اين پروژه‌ها دشوار خواهد بود.
چالش‌هاي محيط‌زيستي و پسماند
تاكيد بر جمع‌آوري كامل زباله‌ها، كاهش پسماند و توسعه فناوري‌هاي نوين در اين حوزه از ديگر برنامه‌هاي مطرح شده است. همچنين برنامه‌هايي براي كاهش مصرف پلاستيك و افزايش فرهنگ‌سازي زيست‌محيطي در‌نظر گرفته شده است.
مديريت پسماند در تهران يكي از چالش‌هاي مهم زيست‌محيطي است و برنامه‌ريزي براي بهبود آن ضروري است، اما گزارش‌هاي قبلي نشان داده‌اند كه با وجود هزينه‌هاي بالا، بخش قابل‌توجهي از زباله‌ها به صورت مناسب تفكيك، بازيافت يا دفن نمي‌شوند.
فرهنگ‌سازي نيازمند همكاري جامعه و نهادهاي آموزشي و رسانه‌اي است و صرف برنامه‌هاي شهرداري كافي نيست. همچنين بايد توجه داشت كه پروژه‌هاي مرتبط با محيط‌زيست معمولاً نيازمند بودجه مستمر و حمايت‌هاي سياسي هستند و شهرداري تهران بايد بتواند اين حمايت‌ها را جلب كند.
دستيابي به نتايج عملي فراتر از شعارها
اظهارات شهردار تهران در نشست خبري ديروز، نشان‌دهنده يك برنامه جامع و متنوع براي بهبود وضعيت شهر است. تاكيد بر توسعه فناوري، حمل‌ونقل، نوسازي بافت فرسوده، مقابله با فساد و زمين‌خواري و ارتقاي ايمني ساختمان‌ها، همه نشانه‌هايي از تلاش براي مقابله با چالش‌هاي بزرگ تهران هستند.
مديريت شهري تهران در مسير تحول و اصلاح گام‌هاي مهمي برداشته است، اما هنوز تا رسيدن به شهري امن، پاك، هوشمند و پويا فاصله زيادي دارد. سخنان شهردار عليرضا زاكاني حاكي از برنامه‌ريزي‌هاي گسترده و جديت براي مقابله با مشكلات است، ولي تحقق اين برنامه‌ها نيازمند همت جمعي، شفافيت، بودجه كافي و پشتيباني قوي سياسي است.
اگر بخواهيم شهري بسازيم كه پاسخگوي نيازهاي نسل‌هاي آينده باشد، بايد فراتر از شعارها به نتايج عملي و تغييرات ملموس در زندگي روزمره شهروندان بيانديشيم و مسير پيش رو را با واقع‌بيني و همكاري گسترده دنبال كنيم.