انتظارات پاشنه آشيل اقتصاد ايران

محمدرضا منجذب

اقتصاد ايران تحت تأثير عوامل مختلفي قرار دارد كه مي‌توان آن را «شرطي» توصيف كرد. يك روز وجود اخبار مطلوب باعث مي‌شود بازارها واكنش مثبت نشان دهند و روز ديگر اخباري منفي باعث نزول شاخص‌هاي اقتصادي و نوساني شدن بازارها مي‌شود. اخبار خوب و بد كه بر انتظارات تاثير مي‌گذارد از جمله مباحثي است كه بازارهاي مختلفي ازجمله بازار سهام، بورس و بازار ارز كشور را تحت تاثير قرار مي‌دهد. البته بحث انتظارات و تاثير آن بر متغيرهاي اقتصادي در همه اقتصادها كم و بيش مطرح است. مثلا روابط سياسي و اقتصادي بين چين و امريكا و تاثيرات اين اخبار مثبت يا منفي بر بازارهاي داخلي و جهاني تجربه شده است. از سوي ديگر روند كلي تحريم‌ها و اخبار مرتبط با مذ‌اكرات هم بازارهاي كشور را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهند. امروزه و در سال‌هاي اخير نقش انتظارات در اقتصاد كلان و بازارهاي خرد در اقتصاد ايران تجربه شده است.

بحث انتظارات توسط اقتصاددان معروف كينز وارد مطالعات اقتصادي شد. سپس توسط فريدمن وارد تحليل‌هاي كلان شد. رابرت لوكاس به صورت دقيق‌تري مدل‌سازي كرد. فارغ از نوع شكل‌گيري انتظارات (تطبيقي يا عقلاني) اكنون تاثير آن بر پارامترهاي اقتصادي واضح است. انتظارات پيش‌بيني آينده از اقتصاد است كه در ذهن آحاد مردم اعم از مصرف‌كنندگان، توليدكنندگان، سياست‌گذار و ... شكل مي‌گيرد. از خروج امريكا از برجام و نقش انتظارات و تاثير آن بر بازار ارز به ويژه و ساير بازارها مي‌توان به عنوان پاشنه آشيل تحولات اقتصاد ايران طي چند سال اخير نام برد كه تورم بالايي را به اقتصاد ايران تحميل كرد. اين شرايط شامل موارد زير است:

1) تحريم‌ ها: تحريم‌هاي اقتصادي بين‌المللي، به ويژه از سوي ايالات متحده، تأثير زيادي بر اقتصاد ايران داشته و باعث كاهش صادرات نفت و محدوديت‌هاي تجاري شده است. اساسا ريشه دامنه وسيعي از مشكلات اقتصادي كشورمان به بحث تحريم‌ها باز مي‌گردد. تحريم‌هاي اقتصاد باعث كوچك شدن كيك اقتصادي ايران، نوساني شدن شاخص‌هاي كلان اقتصادي به خصوص تورم شده است.

2) نوسانات ارزي: تغييرات شديد در نرخ ارز و نوسانات بازار ارز، باعث عدم ثبات اقتصادي و افزايش قيمت كالاها و خدمات شده است. انتظارات بيروني، نوسانات مختلف را در بازارهاي كشور به خصوص بازار ارز ايجاد مي‌كند و اين نوسانات باعث گراني ارز مي‌شود. با توجه به مرجع بودن نرخ ارز در بازارهاي مختلف نهايتا نرخ تورم هم از اين فرآيند تاثيرپذيرفته و بالا مي‌رود.

3) سياست‌هاي اقتصادي داخلي: يكي ديگر از عوامل تاثيرگذار بر تورم، اتخاذ ساست‌هاي اشتباه داخلي است. تصميمات اقتصادي دولت، مانند سياست‌هاي پولي و مالي، مي‌تواند به ايجاد نوسانات و عدم قطعيت در بازار كمك كند.

4) وضعيت اجتماعي و سياسي: مسائل اجتماعي و سياسي نيز مي‌توانند بر روي فعاليت‌هاي اقتصادي تأثير بگذارند و به بي‌اعتمادي در بازار منجر شوند. نوسانات سياسي و اجتماعي نهايتا باعث بروز مشكلات عديده در اقتصاد ايران از جمله رشد تورم مي‌شود.

5) وابستگي به نفت: اقتصاد ايران به‌شدت به درآمدهاي نفتي وابسته است و هرگونه تغيير در قيمت نفت يا وضعيت بازار جهاني مي‌تواند تأثيرات عميقي بر اقتصاد كشور داشته باشد. اقتصاد ايران يك اقتصاد نفتي است و اين وابستگي باعث بروز نا‌هنجاري‌هاي اقتصادي مانند بيماري هلندي و رشد تورم مي‌شود. به‌طور كلي، اين عوامل و ديگر موارد مي‌توانند باعث شوند كه اقتصاد ايران در شرايط خاصي قرار گيرد و به نوعي «شرطي » شود.

البته تا زماني كه اقتصاد ايران توسعه نداشته باشد و صاحب توليد و درآمدهاي متنوع و متكثر نباشد، بروز اين مشكلات ناگزير خواهد بود.