آغاز تحول در هوش مصنوعي ايران با تصويب طرح ملي

طرح ملي هوش مصنوعي كه به تازگي در كميسيون صنايع تصويب شده و در آستانه ورود به صحن علني مجلس قرار دارد، به دنبال ايجاد زيرساخت‌ها و ساختارهاي قانوني براي توسعه هوش مصنوعي در كشور است. يكي از محورهاي اصلي اين طرح، ايجاد سازمان ملي هوش مصنوعي و صندوق مالي براي تامين اعتبار و تسهيل دسترسي به داده‌ها به منظور تقويت كسب‌وكارهاي هوش مصنوعي است. اين طرح با تاكيد بر هم‌افزايي بين نهادهاي دولتي و خصوصي، همچنين ايجاد سامانه‌هاي هوش مصنوعي امن و هماهنگي بين ساختارهاي مختلف در نظر دارد، گام‌هاي مهمي در جهت تحقق اهداف بلندمدت توسعه هوش مصنوعي در ايران بردارد.

طرح ملي هوش مصنوعي به عنوان يكي از مهم‌ترين برنامه‌هاي دولت براي توسعه فناوري‌هاي نوين در كشور، اخيراً در كميسيون صنايع مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيد و در حال حاضر در انتظار ورود به صحن علني مجلس است. اين طرح، كه در راستاي ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي استفاده گسترده از هوش مصنوعي در بخش‌هاي مختلف كشور تهيه شده، اهداف بلندپروازانه‌اي را براي تحول در صنايع و كسب‌وكارهاي ديجيتال به دنبال دارد. از جمله اهداف اصلي اين طرح، ايجاد سازمان ملي هوش مصنوعي و راه‌اندازي صندوق مالي براي تأمين اعتبار اين حوزه است تا مسير توسعه اين فناوري با همكاري نهادهاي مختلف از جمله وزارت ارتباطات، معاونت علمي، و شوراي عالي انقلاب فرهنگي تسهيل شود. يكي از ويژگي‌هاي بارز اين طرح، تأكيد بر ايجاد بازارگاه داده به‌منظور تسهيل دسترسي به داده‌هاي موردنياز براي توسعه كسب‌وكارهاي هوش مصنوعي است. اين بازارگاه با هدف اتصال دستگاه‌هاي اجرايي به منابع داده‌اي و فراهم كردن زيرساخت‌هاي لازم براي تجزيه و تحليل اطلاعات در زمينه هوش مصنوعي، گامي مهم در جهت توسعه اين فناوري محسوب مي‌شود. همچنين، با تأسيس شوراي راهبري هوش مصنوعي و آزمايشگاه‌هاي توسعه فناوري، سازمان ملي هوش مصنوعي به دنبال هم‌افزايي بيشتر بين بخش‌هاي مختلف كشور و بهبود هم‌راستايي در استفاده از هوش مصنوعي در صنايع مختلف است. اين طرح با هدف تقويت نقش ايران در عرصه جهاني هوش مصنوعي، همچنين به‌دنبال جلب سرمايه‌گذاري‌هاي خصوصي و دولتي و ايجاد تسهيلات و مشوق‌هاي لازم براي سرمايه‌گذاران است. با تصويب نهايي اين طرح، انتظار مي‌رود كه گام‌هاي عملي براي راه‌اندازي پروژه‌ها و استارتاپ‌هاي مبتني بر هوش مصنوعي برداشته شود و كشور به عنوان يكي از بازيگران اصلي در اين حوزه شناخته شود.

ايجاد بازارگاه داده براي تسهيل دسترسي به داده و توسعه كسب‌وكارهاي هوش مصنوعي ايده تازه‌اي است كه در طرح ملي هوش مصنوعي ذكر شده است. طبق سه ماده اصلي اين طرح، براي توسعه هوش مصنوعي، سازمان ملي هوش با همكاري معاونت علمي، وزارت ارتباطات و چند نهاد ديگر، شوراي راهبري هوش مصنوعي تشكيل و با اين همكاري آزمايشگاه توسعه فناوري هوش مصنوعي راه‌اندازي مي‌شود. طرح ملي هوش مصنوعي در كميسيون صنايع به تصويب رسيده است و اكنون در انتظار ورود به صحن علني مجلس است. مصطفي طاهري نايب‌رييس اول فراكسيون هوش مصنوعي مجلس پيشتر در گفت‌وگو با پيوست اعلام كرده بود اين طرح يكي از حاميان اصلي سازمان ملي هوش مصنوعي است. اين سازمان تلاش مي‌كرد در رديف‌هاي بودجه حضور داشته باشد اما در نهايت از تخصيص اعتبار بي‌نصيب مانده و حتي اساس‌نامه اين سازمان نيز هنوز به تصويب نرسيده است. در صورتي كه اين طرح به تصويب برسد، اساسنامه سازمان ملي هوش مصنوعي سريع‌تر نهايي و ابلاغ مي‌شود و صندوق مالي اين سازمان نيز تشكيل مي‌شود.

طرح جديد، به دنبال ايجاد صندوق  براي سازمان

سهيلا خردمندنيا مدير گروه فناوري و توليد دانش‌بنيان مركز پژوهش‌ها درباره تخصيص اعتبار به سازمان ملي هوش مصنوعي در صورت تصويب طرح به پيوست گفت: اگر اين طرح تبديل به قانون شود، براي تامين اعتبار سازمان تكليفي روي دوش نهادهاي تامين‌كننده ايجاد مي‌كند و دولت در اين تكليف بايد تامين اعتبار كند. قبل از اينكه اين طرح تبديل به قانون و لازم‌الاجرا شود، صندوق مالي كه براي سازمان در نظر گرفته شده ممكن است با تغييراتي مواجه شود و در نهايت براي تامين مالي هوش مصنوعي در صحن مجلس راهكارهاي ديگري انديشيده شود. اين طرح در (ماده ۱۲ و ۱۳) به دنبال ايجاد صندوق است تا در اختيار سازمان ملي هوش مصنوعي قرار بگيرد. منابع مالي نيز براي اين صندوق تعريف شده است اما در كنار تخصيص منابع مالي براي صندوق، براي ترغيب بخش غير دولتي و خصوصي براي سرمايه‌گذاري در صندوق ملي هوش مصنوعي تسهيلات و مشوق‌هايي لحاظ شده است كه انگيزه‌اي براي سرمايه‌گذاري ايجاد كند. مساله اصلي رضايت دولت براي پيش‌برد و تامين مالي طرح ملي هوش مصنوعي است. اگر دولت رضايت نداشته باشد براي رفع مغايرت با اصل ۷۵ قانون اساسي مسير سختي در پيش است. دولت بايد انتخاب كند كه اين سرمايه‌گذاري را به صورت پراكنده به دستگاه‌ها اختصاص دهد يا متمركز كند و از يك نهاد متمركز پاسخ‌بطلبد و روي آن نظارت داشته باشد. اين طرح به اين شكل مسير را پيش بيني كرده است كه شايد اگر يك صندوق متمركزي وجود داشته باشد دامنه عمليات آن مي‌تواند بازتر و گسترده‌تر باشد. سازمان از زماني كه شوراي عالي انقلاب فرهنگي تشكيل شد قرار بود اساسنامه‌ آن در مدت كوتاهي به تصويب برسد اما در فرايند‌هايي اين موضوع متوقف ماند و پيش نرفت اما اين موضوع به صورت كلي به اين معني نيست كه براي تنظيم پيش‌نويس اساس‌نامه اقدامات و تلاش‌هايي اتفاق نيفتاده است. در اين طرح نيز گفته شده است پس از ابلاغ قانون طي سه ماه بايد اسا‌سنامه سازمان توسط هيات وزيران تصويب شود. اگر به همين شكل پيش برود صندوق نا‌م‌برده نيز در اين طرح قرار است اساسنامه‌اي داشته باشد. از لحاظ ساختار قانوني فكر نمي‌كنم تخصيص بودجه در صورتي كه اساسنامه اين سازمان مصوب شود، دچار مشكل باشد.

شوراي راهبري هوش مصنوعي تشكيل مي‌شود

مدير گروه فناوري و توليد دانش‌بنيان مركز پژوهش‌ها با تشريح طرح ملي هوش مصنوعي به سه محور اصلي اشاره كرد و گفت: در سه محور مي‌توان به موارد زيرساختي طرح ملي هوش مصنوعي پرداخت. ماده دو، سه و چهار يكي از محورهاي اصلي اين طرح است و به هماهنگي بين ساختارها براي هم‌افزايي بيشتر مربوط مي‌شود. ماده (۲) مربوط به تشكيل شوراي ملي راهبري هوش مصنوعي است و ماده (۳) به فعاليت‌هاي سازمان ملي هوش مصنوعي اختصاص يافته است. ماده (۴) نيز وظايف و اختيارات سازمان و اركان آن را مشخص كرده است. اركان سازمان و شوراي راهبري هوش مصنوعي بعد از تشكيل شدن قرار است در همكاري با ساير متوليان مخصوصا معاونت علمي و وزارت ارتباطات در كنار مركز ملي فضاي مجازي، فعاليت‌هايي متناسب با هر حوزه‌اي از منظر توسعه هوش‌مصنوعي انجام دهند. تشكيل مركز ملي مطالعات راهبردي، آزمايشگاه توسعه فناوري هوش مصنوعي و راه‌اندازي مركز توسعه و شبكه‌سازي خدمات پردازش سريع از جمله جزييات اين همكاري است.

ايجاد بازارگاه داده براي توسعه هوش‌مصنوعي

خردمندنيا با اشاره به لزوم توسعه هوش مصنوعي در كشور و پيگيري مجلس براي پيشبرد اين هدف گفت: قرار است به منظور تسهيل دسترسي به داده و توسعه كسب و كارهاي هوش مصنوعي، بازارگاه داده، سامانه و خدمات هوش مصنوعي ايجاد شود كه دستگاه‌هاي اجرايي مي‌توانند از طريق اين بازارگاه نيازهاي خود را تامين كنند. بحث‌هايي راجع به اينكه اين سامانه‌ها بر اساس سطح مخاطره‌آميز بودن دسته‌بندي شوند انجام شد و قرار شده است اين سامانه‌ها براي اينكه در دسترس جامعه بگيرد، الزاماتي در آنها از نظر سطح مخاطره‌آميز بودن رعايت شود و پس آن سامانه مربوطه مجوزهايي دريافت كنند؛ به همين منظور مركز ارزيابي و تاييد امنيت رايانيكي سامانه‌هاي هوش مصنوعي ايجاد مي‌شود. هرچه سطح مخاطره بيشتر باشد اقداماتي كه بايد رعايت كنند بيشتر است و در صورت كم بودن سطح مخاطره، در برخي مواقع ممكن است به تاييديه‌اي نياز نباشد. بنابراين قرار است دستورالعمل‌ها و راهنماهايي در اين خصوص تدوين شود. همچنين به موضوع حفظ و ارتقاي سرمايه‌هاي انساني اين حوزه و توسعه‌دهندگان سامانه‌هاي هوش مصنوعي و استفاده از ظرفيت‌هاي بين‌المللي در قالب ماده ۸ و ۱۰ و ۱۱ طرح توجه شده است. اين طرح در گام اول به سند ملي هوش مصنوعي كمك مي‌كند تا مقداري ضمانت اجرايي و قدرت اجرايي بيشتري از طريق قانون مصوب مجلس پيدا كند و مجلس نيز بتواند از قدرت نظارت خود در پيگيري وظايف و پاسخ طلبي از متوليان امور استفاده كند.

تصويب طرح بدون اختلاف‌ نظر

در كميسيون صنايع

خردمندنيا درباره نظر كميسيون صنايع مجلس به عنوان كميسيون تخصصي اين طرح گفت: در فرايند تصويب اين طرح مخالفتي با كليات طرح در كميسيون نشده است و تمام نمايندگان كميسيون بر اين باور بودند كه بايد كشور در بحث قانون‌گذاري هوش مصنوعي و حركت سريع به سمت آن و برآورده كردن نيازهاي توسعه و رشد هوش مصنوعي اقدامات جدي انجام دهد. تمركز نمايندگان مجلس بر اين بود كه بايد با رويكرد توسعه‌محور، بحث نظام‌مند شدن فعاليت‌هاي اين حوزه دنبال شود و تمام اقداماتي كه در كشور رخ مي‌دهد هدف‌مند باشد. بنابر مباحث مختلفي كه وجود دارد، نمايندگان روي جزييات نقطه نظراتي داشتند اما در كليات اين طرح اختلاف نظري وجود نداشت. در سند شوراي عالي فرهنگي مصوبه تشكيل سازمان ابلاغ شده است اما در عمل همگرايي در دولت براي اينكه متولي عملياتي چه كسي باشد و امور را پيش ببرد وجود ندارد و اين مساله موجب تضعيف جايگاه اين سازمان شده است. به همين دليل در طرحي كه در حال حاضر مصوب كميسيون شده است، هماهنگي بين ساختارهايي كه اكنون متوليان اصلي به كارگيري و تنظيم فعاليت‌هاي هوش مصنوعي هستند در نظر گرفته شده است تا آن اهداف و انتظاراتي كه در مسير توسعه و به كارگيري هوش مصنوعي وجود دارد، بتواند محقق شود و از ظرفيت تمام متولياني كه در حوزه هستند از جمله معاونت علمي و وزارت ارتباطات، مركز ملي فضاي مجازي و سازمان ملي هوش مصنوعي استفاده شود.