سخت و دشوار اما رو به جلو
روز گذشته و بر اساس برنامه‌ريزي صورت گرفته، دور چهارم مذاكرات غير مستقيم ميان ايران و امريكا برگزار شد و پس از گذشت حدود سه ساعت به پايان رسيد. مسقط پايتخت عمان در حالي براي سومين بار ميزبان اين گفت‌وگوها بود كه بر اساس برنامه‌ريزي صورت گرفته بر خلاف سه دور قبل، اين بار برنامه‌ريزي براي روز يكشنبه انجام شده بود.
روز گذشته و بر اساس برنامه‌ريزي صورت گرفته، دور چهارم مذاكرات غير مستقيم ميان ايران و امريكا برگزار شد و پس از گذشت حدود سه ساعت به پايان رسيد. مسقط پايتخت عمان در حالي براي سومين بار ميزبان اين گفت‌وگوها بود كه بر اساس برنامه‌ريزي صورت گرفته بر خلاف سه دور قبل، اين بار برنامه‌ريزي براي روز يكشنبه انجام شده بود.
روز گذشته وزير خارجه ايران پس از سفر منطقه‌اي خود از تهران عازم مسقط شد و ابتدا با وزير خارجه عمان ديدار كرد. در اين ديدار، وزير امور خارجه كشورمان با قدرداني از وزير امور خارجه و دولت عمان به‌خاطر ميزباني و ايفاي نقش مهم تسهيلگري گفت‌وگوهاي ايران- امريكا، ديدگاه‌هاي كشورمان را در مورد مهم‌ترين ابعاد اين گفت‌وگوها و مواضع اصولي و مبنايي ايران در اين خصوص تبيين كرد. وزير امور خارجه عمان با تاكيد بر عزم اين كشور براي هرگونه مساعدت جهت تسهيل روند گفت‌وگوها، عراقچي را در جريان ترتيبات و تمهيدات پيش‌بيني‌شده براي انجام اين دور از گفت‌وگوها قرار داد .عراقچي در سه دور قبلي مذاكرات نيز پيش از آغاز رسمي گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ايران و امريكا با وزير خارجه عمان ديدار و رايزني كرد. پس از آن، وزير خارجه ايران به محل مذاكرات رفت تا با استيو ويتكاف فرستاده رييس‌جمهور امريكا، دور جديدي از مذاكرات را پيگيري كند. بر خلاف دورهاي قبل، اين بار خبرهاي محدودتري از مذاكرات و صحبت‌هاي دو طرف منتشر شد و عراقچي نيز بر خلاف سه دور گذشته، پس از پايان مذاكرات براي توضيح درباره شرايط در ميان خبرنگاران حاضر نشد. همزمان اما با وجود آنكه صحبت‌هايي از امكان بالا گرفتن اختلافات منتشر شد، مقامات دو طرف از نهايي شدن برنامه‌ريزي براي دور بعدي گفت‌وگوها صحبت كردند. «اسماعيل بقايي» سخنگوي وزارت امور خارجه در شبكه ايكس از پايان دور چهارم مذاكرات ايران و امريكا خبر داد و نوشت: مذاكراتي دشوار اما مفيد براي درك بهتر از مواضع يكديگر و يافتن راه‌هايي معقول و واقع‌بينانه براي حل مسائل مورد اختلاف. بقايي اعلام كرد: زمان و مكان دور بعدي گفت‌وگوها توسط هماهنگ‌كننده عماني اعلام خواهد شد. همچنين خبرگزاري آسوشيتدپرس و تارنماي اكسيوس روز يكشنبه به وقت محلي پس از پايان چهارمين دور مذاكرات ايران و امريكا در عمان به نقل از يك مقام امريكايي كه نامش را بيان نكرده است، گفت: توافق براي پيشبرد گفت‌وگوها از طريق عناصر فني حاصل شده است. آكسيوس و آسوشيتدپرس به نقل از اين مقام امريكايي افزودند: «ما از نتيجه امروز مذاكرات، دلگرم شده‌ايم و مشتاقانه منتظر نشست بعدي هستيم كه در آينده نزديك برگزار خواهد شد.» به گفته اين مقام امريكايي، اين دور از مذاكرات حدود سه ساعت در مسقط، پايتخت عمان، كه ميانجي مذاكرات است، بطول كشيد. اين صحبت‌ها در حالي مطرح شده كه در روزهاي گذشته طرف ايراني نسبت به صداقت طرف امريكايي در رسيدن به توافق ترديدهايي را مطرح كرده بود. در شرايطي كه استيو ويتكاف، رييس هيات مذاكره كننده امريكا در روزهاي اخير اقدام به طرح موضوعات مذاكراتي در رسانه كرده است مي‌توان گفت كه در مورد حسن نيت و جديت امريكا در اين مذاكرات، ترديدهايي به وجود آمده است.
دولت دونالد ترامپ همزمان با مذاكره و ادعاهاي مبني بر آمادگي براي گفت‌وگو با ايران، به اعمال تحريم‌هاي همه‌جانبه عليه ايران ادامه داده و سياست موسوم به فشار حداكثري را بدون وقفه به پيش مي‌برد. به اذعان بسياري از كارشناسان، اعتياد شديد امريكا به تحريم و نفوذ شديد رژيم صهيونيستي در ساختارهاي تصميم‌گيري آن به ويژه در اوفك، سوال بسيار جدي در مورد اراده و توان امريكا براي پايبندي به هرگونه تعهد احتمالي راجع به دفع تحريم‌ها ايجاد كرده است. همزمان به نظر مي‌رسد كه امريكا هيچ تلاش و تمركزي براي جلب اطمينان ايران نسبت به «اراده» و «توان» خود براي لغو تحريم‌ها نداشته و اين يك مساله و چالش اصلي در ادامه مذاكرات است. ايرنا نوشته: چهارمين دور از مذاكرات در حالي برگزار مي‌شود كه مطالبه اصلي ايران كه تاكنون بارها از سوي وزير خارجه و سخنگوي اين وزارتخانه شنيده شده، رفع موثر تحريم‌ها و توقف هر اقدامي است كه موجب محدوديت و تحريم بر اقتصاد ايران بشود و انتفاع اقتصادي ايران را متاثر سازد. در حوزه هسته‌اي نيز حفظ توانمندي‌هاي هسته‌اي ايران و چرخه غني‌سازي، براي ايران يك اصل غيرقابل مذاكره است. در شرايطي كه كندشدن روند مذاكرات از پس از دور سوم به سوژه برخي گمانه‌زني‌ها به خصوص در فضاي رسانه‌اي تبديل شده است، بايد توجه داشت كه با ورود مذاكرات به مباحث فني، پيچيدگي موضوعات بيشتر شده و احتمال بروز موضوعات اختلافي وجود دارد و به تبع آن سرعت پيشرفت مذاكرات كمتر و گفت‌وگوها زمان‌بر خواهد شد. هيات مذاكره كننده ايران چه در سه دور پيشين و چه پيش از آغاز دور چهارم در مسقط تاكيد داشته كه آماده تداوم مذاكره به روزهاي دوم و سوم است مشروط بر آنكه پيشرفت محسوسي در اين روند مشاهده شود. همزمان رييس هيات مذاكره كننده امريكا در يكي از آخرين گفت‌وگوهاي خود تلاش كرد تهران را به نوعي به خريد زمان متهم كند اما منش و موضع‌گيري‌هاي هيات مذاكره كننده ايراني نشان مي‌دهد كه اتفاقا تهران به دنبال توافق در اسرع وقت است اما هيچگاه محتواي توافق را فداي سرعت نخواهد كرد. برهمين اساس وزير خارجه ايران در دو نوبت در جريان سخنراني خود در نشست گفت‌وگوهاي ايراني و عربي در دوحه و در تهران پيش از عزيمت به مسقط تاكيد كرد كه «اگر هدف از اين مذاكرات ابراز اطمينان از عدم دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي باشد، اين تحصيل حاصل است و لذا رسيدن به يك توافق كاملا در دسترس است. اما اگر هدف، محروم كردن ايران از حقوق هسته‌اي خود و ديگر درخواست‌هاي غير واقعي و غير منطقي باشد كه جمهوري اسلامي ايران به هيچ‌وجه از هيچ يك از حقوق ملت پر افتخار ايران عقب نخواهد نشست.» اين مذاكرات در حالي آغاز شده كه منطقه خاورميانه شاهد تحولات ديپلماتيك حساسي است. همزماني اين گفت‌وگوها با سفر قريب‌الوقوع دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، به كشورهاي عربستان سعودي، قطر و امارات، بر اهميت و حساسيت اين دور از مذاكرات افزوده است. كارشناسان معتقدند نتايج اين مذاكرات مي‌تواند تأثير قابل‌توجهي بر آينده روابط ايران و امريكا و همچنين ثبات منطقه‌اي داشته باشد. همزمان با تداوم مذاكرات با امريكا، طرف‌هاي اروپايي نيز در روزهاي گذشته صحبت‌هايي را مطرح كرده بودند كه با واكنش وزير خارجه ايران مواجه شد. وزير امور خارجه در يادداشتي در روزنامه فرانسوي لوپوئن مي‌نويسد: ايران موضع خود در برابر احتمال استفاده اروپايي‌ها از مكانيسم ماشه را به صورت شفاف اعلام كرده است. ما به صورت رسمي به تمامي امضا كنندگان برجام هشدار داده‌ايم كه سوءاستفاده از سازوكار ماشه عواقبي همراه خواهد داشت؛ از جمله اينكه به نقش اروپا در اين توافق پايان مي‌دهد.سيدعباس عراقچي در ادامه اين يادداشت نوشت: دو كشور انگليس و فرانسه كه حدود يك قرن پيش مرزهاي نوين آسياي غربي را ترسيم مي‌كردند، اكنون در وضعيتي گرفتار شده‌اند كه از تحولات ديپلماتيك منطقه كنار گذاشته شده‌اند، به‌طوري‌كه ديپلمات‌هاي اروپايي در مهم‌ترين گفت‌وگوهاي در جريان منطقه - از جمله مذاكرات غيرمستقيم بين ايران و ايالات متحده- صرفا در نقش ناظراني منفعل ظاهر شده‌اند. واقعيت اين است كه انفعال كنوني اروپا نتيجه راهبردي است كه آنان انتخاب كرده اند؛ راهبردي كه به همه و از جمله خود آنان آسيب رسانده است. وي مي‌افزيد: هنگامي كه در سال ۲۰۱۸ دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا به صورت يكجانبه از برجام بيرون آمد، (در دوره اول رياست‌جمهوري خود) اروپا بايد تصميمي قاطعانه مي‌گرفت.
در همان زمان، برونو لومر، وزير دارايي وقت فرانسه، در واكنش به خروج يكجانبه ترامپ از برجام، اعلام كرد كه اروپا «رعيت» واشنگتن نخواهد بود. اما در عمل، سه كشور اروپايي يعني انگليس، فرانسه و آلمان نتوانستند اين را ثابت كنند؛ به‌طوري كه مزايايي اقتصادي كه بنا بود ايران از برجام به دست آورد، هيچگاه عملياتي نشد، چرا كه شركت‌هاي اروپايي تصميم گرفتند به جاي عمل به تعهدات دولت‌هاي خود، به تحريم‌هاي امريكا پايبند بمانند. در ادامه يادداشت عراقچي آمده است: امروز، نتيجه همان الگوي بي‌تصميمي راهبردي به درون خانه اروپايي‌ها هم رسيده است؛ جايي كه واشنگتن براي توقف جنگ اوكراين با بي‌اعتنايي به پايتخت‌هاي اروپايي، به صورت مستقيم با مسكو وارد گفت‌وگو شده است. همين بي‌تصميمي راهبردي، در سياست اخير سه كشور اروپايي در قبال سازوكار موسوم به «ماشه» در برجام بيش از هرجاي ديگر نمايان شده است. اين سازوكار كه به عنوان آخرين ابزار حل اختلاف در اين توافق طراحي شده، اكنون توسط اروپايي‌ها به عنوان يك اهرم فشار سياسي استفاده مي‌شود. عدم تعهد سه كشور اروپايي در قبال اين موضوع مهم، خطر وقوع يك بحران اشاعه‌اي جهاني را افزايش مي‌دهد؛ خطري كه به‌شدت خود اروپايي‌ها را تحت تاثير قرار خواهد داد. وزير امور خارجه مي‌نويسد: ايران موضع خود در برابر احتمال استفاده اروپايي‌ها از مكانيسم ماشه را به صورت شفاف اعلام كرده است. ما به صورت رسمي به تمامي امضا كنندگان برجام هشدار داده‌ايم كه سوءاستفاده از سازوكار ماشه عواقبي همراه خواهد داشت؛ از جمله اينكه نه تنها به نقش اروپا در اين توافق پايان مي‌دهد، بلكه اين اقدام به صورت بالقوه به افزايش تنش‌هايي غيرقابل ترميم نيز منجر خواهد شد. سه كشور اروپايي بايد از خود بپرسند كه چرا به چنين بن بستي گرفتار شده‌اند.
در دوران دولت قبلي امريكا، سه كشور اروپايي به عنوان واسطه كليدي گفت‌وگوهاي غير مستقيم بين تهران و واشنگتن در اين گفت‌وگوها نقش داشتند و ايران هم به‌طور سازنده‌اي با آنان همكاري كرد. اما زماني كه اراده سياسي در واشنگتن براي رسيدن به يك توافق از بين رفت، اروپايي‌ها نيز به تدريج تلاش‌هاي خود در اين زمينه را قطع كردند. آنها به جاي تطبيق خود با شرايط جديد، موضع تقابلي گرفتند و از بهانه‌هايي مانند حقوق بشر و روابط مشروع ايران با روسيه استفاده كرده و از تحركات ديپلماتيك براي احياي توافق هسته‌اي دست كشيدند. عراقچي در پايان خاطرنشان مي‌سازد: اينجانب با توجه به چنين سابقه‌اي در چندين نوبت دعوت كرده‌ام تا گفت‌وگوي معني‌دار با اروپا از سرگرفته شود. در پاييز گذشته در مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورك، پيشنهاد تعامل و همكاري نه تنها در خصوص پرونده هسته‌اي، بلكه در خصوص تمامي موضوعات مورد نگراني طرفين همچون اوكراين را ارايه داده‌ام .اين حركات مثبت با سكوت و انفعال اروپا روبه‌رو شد، اما با اين وجود، من هنوز هم به ديپلماسي متعهد هستم. به دنبال رايزني‌هاي اخير در روسيه و چين، اينجانب آمادگي خود براي سفر به پاريس، برلين و لندن با هدف شروع فصلي جديد در روابط را اعلام كرده‌ام. اين ابتكار به شكل‌گيري گفت‌وگوهايي مقدماتي در سطح معاونان وزراي امور خارجه منجر شده است. اين گفت‌وگوها اگر چه شكننده، اما اميدواركننده است. زمان در حال اتمام است. نحوه واكنش ما در اين مقطع حساس، آينده روابط ايران و اروپا را - بسيار فراتر از آنچه خيلي‌ها انتظار دارند- تعيين مي‌كند. ايران آماده ورود به فصل جديدي در روابط است. اميدواريم شركاي اروپايي ما هم چنين آمادگي را داشته باشند. همزمان وزير خارجه آلمان نيز اعلام كرده كه مسير ديپلماسي براي رسيدن به توافق باز است.
«يوهان واده‌فول» وزير امور خارجه آلمان روز (يكشنبه) در يك نشست خبري مشترك با همتاي صهيونيست خود گفت «ايران موضوعي است كه ما را عميقاً نگران كرده» و افزود كه ديدگاه برلين درباره دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي، با رژيم صهيونيستي، اروپا و امريكا هم‌راستاست. او همچنين گفت كه براي گفت‌وگو درباره اين مساله، درخواست ديداري با «سيد عباس عراقچي» وزير خارجه ايران را مطرح كرده و احتمالادر طول ماه مه اين گفت‌وگو انجام خواهد شد. وزير خارجه آلمان با اشاره به هماهنگي تروييكاي اروپايي درباره اين مساله، گفت: «من فردا نيز در لندن با همكارانم از فرانسه و بريتانيا در اين مورد گفت‌وگو خواهم كرد. ما به‌وضوح اعلام خواهيم كرد كه اين امكان وجود دارد كه تحريم‌ها دوباره به اجرا درآيند.» با اين حال، واده‌فول تصريح كرد كه همه مسيرهاي مذاكراتي نيز براي رسيدن به يك نتيجه مثبت باز است و افزود: «اين به اين معناست كه ايران بايد از دستيابي به تسليحات هسته‌اي صرف‌نظر كند.
ايران بايد اين موضوع را با جديت بررسي كند. اراده ما، همراه با اسراييل و ايالات متحده براي ادامه اين مسير مشترك، بسيار قوي است.» به اين ترتيب با وجود آنكه گمانه‌زني‌هايي درباره احتمال بالا گرفتن اختلاف در مذاكرات وجود داشت اما دو طرف بر سر تداوم اين روند توافق دارند. بايد ديد كه با ارايه توضيحات بيشتر و جزييات تازه، دور پنجم مذاكرات به چه شكل و در چه فضايي دنبال خواهد شد.