بي‌تابي تهران در برابرآتش‌سوزي‌هاي روزانه
تهران، كلان‌شهري با بيش از 14 ميليون نفر جمعيت در روز و بالاي 9 ميليون نفر در شب، نه تنها با بحران‌هاي طبيعي چون زلزله و آلودگي هوا دست و پنجه نرم مي‌كند، بلكه خطر آتش‌سوزي هم يكي از تهديدهاي جدي پايتخت است كه كمتر به آن توجه شده است.
تهران، كلان‌شهري با بيش از 14 ميليون نفر جمعيت در روز و بالاي 9 ميليون نفر در شب، نه تنها با بحران‌هاي طبيعي چون زلزله و آلودگي هوا دست و پنجه نرم مي‌كند، بلكه خطر آتش‌سوزي هم يكي از تهديدهاي جدي پايتخت است كه كمتر به آن توجه شده است.
براساس آمار سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني تهران، تنها در سال ۱۴۰۲ بيش از ۳۵ هزار مورد حادثه آتش‌سوزي در سطح شهر گزارش شده كه حدود ۱۷ هزار مورد آن حريق ساختماني بوده است. اين آمار، ميانگين بيش از ۹۵ مورد حريق در روز را نشان مي‌دهد؛ عددي كه نه‌تنها نگران‌كننده، بلكه زنگ خطري براي سيستم تاب‌آوري شهري تهران است.
در اين ميان بيش از ۴۰ درصد بافت مسكوني پايتخت در زمره بافت‌هاي فرسوده قرار دارد. كوچه‌هاي تنگ، نبود سيستم اعلام و اطفاي حريق پيشرفته و گاه نبود راه دسترسي مناسب براي خودروهاي آتش‌نشاني، موجب مي‌شود كه سرعت واكنش در بسياري از مناطق به‌طور چشم‌گيري پايين باشد.
در اين شرايط بسياري از تجهيزات مورد استفاده در ايستگاه‌ها فرسوده يا غيراستاندارد هستند. در برخي گزارش‌هاي داخلي، سن متوسط تجهيزات و نردبان‌هاي آتش‌نشاني بيش از ۱۵ سال اعلام شده است، ضمن اينكه افزايش ساختمان‌هاي بلندمرتبه در تهران از جمله در مناطق ۲، ۳، ۵ و ۲۲ بدون توجه كافي به سيستم‌هاي اعلام و اطفاي حريق داخلي، يكي ديگر از نقاط ضعف پايخت محسوب مي‌شود.
بررسي تاب‌آوري پايتخت در آتش‌سوزي‌هاي مهيب ؟
تهران شايد هيچگاه وقوع حادثه‌اي با وسعت حادثه بندرعباس را تجربه نكند، اما با توجه به وجود مراكز صنعتي، انبارها و بازار بزرگ تهران، حوادث مشابه دور از ذهن نيست، نكته مهم آمادگي پايتخت در برابر بحران با وجود زيرساخت‌ها و امكانات موجود براي مواجهه با حوادثي مانند آتش‌سوزي‌هاي گسترده است.
رييس مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران درباره تاب‌آوري پايتخت در آتش‌سوزي‌هاي مهيب مي‌گويد: يكي از پژوهش‌هاي ما در مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران «جانمايي مخازن آب‌رساني اضطراري اطفاي آتش‌سوزي‌هاي بعد از زلزله در شهر تهران» است.
علي شمسي پور، مي‌افزايد: در اين پژوهش پهنه‌بندي نياز آب اضطراري آتش‌نشاني در سطح شهر تهران با توجه به نقشه خطر آتش‌سوزي، ظرفيت‌هاي آبي و محل‌هاي امكان تامين آب، منابع آب شناسايي شده توسط سازمان آتش‌نشاني براي اطفاي حريق، مخازن اصلي تأمين آب شرب، بهره‌برداري از آب درياچه خليج‌فارس توسط سازمان آتش‌نشاني و نياز آبي سازمان آتش‌نشاني و منابع موجود آب اضطراري در محلات تحت تاثير آتش‌سوزي‌هاي پس از زلزله مورد مطالعه قرار گرفته و بررسي شده است.
شمسي پور ادامه مي‌دهد: همچنين در اين پژوهش فاصله از منابع آب موجود قابل‌اتكا براي اطفاي حريق، فاصله تا مسيرهاي ويژه اضطراري، فاصله تا مسيرهاي اصلي، فاصله تا ايستگاه‌هاي آتش‌نشاني و تجهيزات و زيرساخت‌هاي لازم سازمان آتش‌نشاني براي بهره‌مندي از منابع و پاسخگويي به نيازها مشخص شده است.
او با اشاره به گزارشي با عنوان شناسايي مسائل و مشكلات ايمني بازار تاريخي تجريش و ارايه برنامه عملياتي تصريح مي‌كند: در اين گزارش به كاربري و فعاليت‌هاي اصلي بازار تجريش، محل تجمع و ساعات اوج حضور مردم، تحليل واحدهاي تجاري حساس از نظر ايمني بازار، تحليل يكپارچه وضعيت ايمني آسيب‌پذيري بازار تجريش، مدل‌سازي آسيب‌پذيري بازار تجريش در شرايط حريق، ارايه نقشه فضاها و مسيرهاي تخليه اضطراري اشاره شده است.
شمسي پور در ادامه به سه پژوهش ديگر در اين حوزه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: مروري بر راهبردهاي ارتقاي ايمني ساختمان‌هاي شهر تهران در برابر آتش‌سوزي با تاكيد بر حادثه پلاسكو، آتش‌سوزي در تونل و امدادرساني در ساختمان‌هاي بلندمرتبه با تاكيد بر آتش‌سوزي از ديگر پژوهش‌هايي است كه با محوريت آتش‌سوزي در مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران انجام شده است.
مطالعه‌اي درباره بازار بزرگ پايتخت
شمسي‌پور با اشاره به تدوين برنامه «آمادگي و پاسخ در شرايط اضطراري براي حوادث شيميايي در شهر تهران» ادامه مي‌دهد: يكي از پژوهش‌هاي مهم مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران مربوط به بازار بزرگ پايتخت است.
به گفته او، در اين پژوهش كه با عنوان «عوامل بحران‌زا در ايمني بازار تهران و راهبردها و سياست‌هاي رفع آن» صورت‌گرفته، به موضوعات مهمي همچون تجارب داخلي و جهاني در رفع عوامل بحران‌زا در بازارها، تجربه بازار اصفهان، تجربه بازار قزوين و تجربه پنج بازار جهاني همچون بازار بزرگ استانبول، مركز تجاري ملبورن، مركز تجاري دارالسلام (تانزانيا)، مركز تجاري هنگ‌كنگ و بازار حميديه دمشق اشاره شده است.
رييس مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران تأكيد مي‌كند: همچنين در اين پژوهش، فعاليت‌هاي بازار تهران مورد بررسي و طبقه‌بندي قرار گرفته و انواع تهديدات ممكن شناسايي شده است، همچنين با استفاده از روش نمودار «استخوان ماهي»، حوادث تجزيه و تحليل شده و خطوط راهنما، راهبردها و سياست‌هاي رفع بحران در بازار تهران ارايه شده است. شمسي‌پور اظهار مي‌كند: كاربردهاي يادگيري ماشين در زمينه مهندسي حريق، نقش و كاربرد هوش مصنوعي در مديريت بحران، اولويت‌بندي عوامل موثر بر مديريت بحران شهري در برابر بلاياي طبيعي و ارايه راهكار مناسب، تامين آب در شرايط اضطراري براي شهر تهران و ارتقاي تاب‌آوري پايگاه‌هاي مديريت بحران شهر تهران در مقابل پديده‌هاي طبيعي و انسان‌ساخت از ديگر پژوهش‌هاي صورت‌گرفته در اين حوزه است.
او يادآور مي‌شود: هدف مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران از انجام اين پژوهش‌ها، تعميق هرچه بيشتر اهميت پرداختن به موضوع آتش‌سوزي در شهر تهران است، مديران تصميم‌گير در حوزه ايمني شهري در مرحله نخست و سپس نيروهاي امدادي در مرحله بعدي مي‌توانند با مطالعه اين پژوهش‌ها نگاه بهتري نسبت به موضوع پيدا كنند تا بر اساس آن تصميم‌هاي جامع‌تري در حوزه برنامه‌ريزي و اجرا گرفته شود.
تهران، بدون برنامه جدي در مقابل حوادث
اگرچه براساس پژوهش‌هاي جديد مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران، زيرساخت‌هاي آبي و ايمني براي مقابله با بحران‌ها با چالش‌هايي روبرو است اما اقدامات جدي براي افزايش تاب آوري پايتخت در مقابل حوادث گوناگون بهبود چنداني را شاهد نبوده است.
كارشناسان حوزه برنامه‌ريزي شهري، معتقدند تا زماني كه تاب‌آوري در برابر آتش‌سوزي جزو اولويت‌هاي جدي در بودجه و مديريت شهري قرار نگيرد، تهران همچنان آسيب‌پذير باقي مي‌ماند.
با توجه به اظهارات و آمارهاي منتشر شده درباره شرايط پايتخت در مقابل حوادث مشخص است كه تهران در برابر آتش‌سوزي تاب‌آوري كافي ندارد. از بافت‌هاي فرسوده گرفته تا كمبود تجهيزات و نيرو، همگي دست به دست هم داده‌اند تا اين بحران خاموش، هر لحظه به فاجعه‌اي تبديل شود. مسوولان شهري اگر به دنبال كاهش خسارات جاني و مالي‌اند، بايد نگاه راهبردي، بودجه هدفمند و آموزش‌هاي همگاني را جدي‌تر بگيرند.g