انتقال كانون بحران از غرب به جنوب شرق آسيا

هر چند ديروز خبر آتش‌بس فوري و موقت ميان هند و پاكستان مخابره شد، اما اختلافاتي كه اخيرا بين هند و پاكستان بر سر وقوع انفجاري در كشمير تحت حاكميت هند صورت گرفت، شرايطي را فراهم كرده كه ممكن است هر حركت نسنجيده و هر اقدام شتاب‌زده‌اي به آغاز يك جنگ هسته‌اي بين دو كشور داراي بمب هسته‌اي منجر شود. با توجه به اختلافات تاريخي بين هند و پاكستان كه پس از استقلال شبه قاره هند در سال ۱۹۴۷ و سپس جدايي پاكستان از هند شكل گرفت، شرايط ويژه‌اي را در روابط دو كشور ايجاد كرده است. اين اختلافات، بسيار عميق و ريشه‌دار است و مانند يك زخم ناسور درمان نشده باقي مانده است. شبه‌قاره هند همواره شاهد جنگ‌هاي متعددي از يك طرف بين هند و پاكستان بر سر كشمير و از سوي ديگر بين هند و چين بر سر منطقه هيماليا بوده است. منطقه شبه قاره هند همواره طي ۸ دهه گذشته شاهد جنگ‌هاي خونيني بوده است كه ريشه‌هاي آن به زمان استقلال اين كشور از انگليس باز مي‌گردد. امروز هم باتوجه به رويكرد جديد دونالد ترامپ براي انتقال بحران غرب آسيا به جنوب شرق آسيا، شرايط بحراني‌تر شده است. در واقع شرايط منطقه به سمتي مي‌رود كه دو كشور هند و پاكستان به سوي يك جنگ‌ گسترده حركت كنند. طي روزهاي گذشته دو كشور با استفاده از امكانات نظامي دامنه‌دار، حملاتي به شهرهاي يكديگر داشتند، امري كه نشان مي‌دهد شرايط در حال خارج شدن از كنترل است. طبيعي است جمهوري اسلامي ايران هم به دليل داشتن مرز مشترك با پاكستان تحت تاثير هرگونه تغييرات ژئوپليتيك و حملات نظامي بين دو كشور قرار مي‌گيرد. نبايد فراموش كرد كه در تجربه‌هاي قبلي جنگ هند و پاكستان ايران ناچار به پذيرش ده‌ها و صدها‌‌ هزار آواره پاكستاني بوده است. اين روند تخاصمات، براي ايران هم هزينه‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و امنيتي به دنبال خواهد داشت. لذا سفرهايي كه عباس عراقچي وزير خارجه ايران طي روزهاي اخير به هند و پاكستان داشته، در راستاي تلاش‌هاي ايران براي كاهش اختلافات و دستيابي به يك راه‌حل مسالمت‌آميز ميان دو كشور بوده است. به دليل جايگاه ويژه و احترامي كه ايران بين مقامات هند و پاكستان دارد از ظرفيت بالايي براي كاهش تنش ميان اسلام‌آباد و دهلي‌نو برخوردار است. اما مساله اين است كه امريكا قصد دارد شبه قاره هند را درگير تنازعات جدي كند تا پاي چين هم به اين مناقشه باز شود. به دليل رابطه نزديكي كه چين با پاكستان دارد، نمي‌تواند در كشاكش اين مناقشه بي‌تفاوت بماند. ضمن اينكه نمي‌توان نقش تخريبي اسراييل در تشويق مقامات هندي براي تداوم درگيري‌ها را ناديده گرفت.

وضعيت ايده‌آل امريكا وارد كردن چين به اين منازعه و دميدن در آتش درگيري‌هاست، ضمن اينكه اسراييل هم مايل است از طريق درگيري‌هاي هند و پاكستان، يكي از كشورهاي موثر در جهان اسلام را تضعيف سازد. لذا وضعيت بسيار پيچيده است و اين احتمال وجود دارد كه بحران غرب آسيا در غزه، سوريه، لبنان، يمن و... به سمت شبه قاره هند سوق پيدا كند. اين تغيير كانون‌هاي بحران چند شاخص مثبت براي امريكا دارد؛ هم چين را درگير تنازعي جدي مي‌كند، هم تمركز هند را متوجه اين مناقشه مي‌كند و هم اقتصاد پاكستان را تحت تاثير قرار مي‌دهد. لذا منافع امريكا اقتضا مي‌كند تا يك جنگ بزرگ در شبه قاره هند رخ دهد تا منطقه غرب آسيا براي مدتي روي آرامش را به خود ديده و اسراييل فرصت داشته باشد تا اقتصاد و جامعه معترض خود را بازسازي كند. در اين ميان اين پرسش مطرح است كه چه بر سر كشمير به عنوان نقطه كانوني درگيري‌هاي هند و پاكستان مي‌آيد؟ معتقدم كشمير يك نقطه بسيار بحراني است و براي هميشه هم بحراني مي‌ماند. پس از خروج انگليس از هند و استقلال هند، شرايط اجتماعي، سياسي و مذهبي اين منطقه به گونه‌اي رقم زده شده كه اين نقطه تحت هيچ شرايطي رنگ آرامش را به خود نديده و كانون بحران بين هند و پاكستان از يك طرف و هند و چين از طرف ديگر باقي مي‌ماند. نبايد فراموش كرد بخشي از آب‌هاي رود سند از هيماليا كه تحت حاكميت چين قرار دارد، سرچشمه مي‌گيرد. در حال حاضر بخش مهمي از آب رود سند به سمت پاكستان كه از كشور هند عبور مي‌كند، قطع شده يا كاهش يافته است. اين امر هم مي‌تواند زمينه‌ساز بحران‌هاي بسياري در آينده باشد. مساله كشمير ريشه‌هاي قطور تاريخي دارد و به دليل شرايط اجتماعي و اختلافات اعتقادي و ديني كه بين هندوها و مسلمانان وجود دارد به هيچ‌وجه در كوتاه‌مدت قابل حل نخواهد بود.