۲ دهه فراز و فرود بازار سرمايه

بورس تهران در دو دهه نخست فعاليت خود از ابتداي تعريف شاخص كل در شهريور ۱۳۶۹، تحولات چشمگيري را تجربه كرده است كه هر يك به نوعي، سرآغازي براي دوره‌هاي متفاوت در بازار سرمايه ايران بوده‌اند.

پيش از اين ابتدا به تحليل روند بازار از شهريور ۱۳۶۹ تا نخستين ركوردشكني در سال ۱۳۷۵ پرداختيم و نشان داديم كه بازار ايران از همان ابتدا با چرخه‌هاي رشد و اصلاح روبه‌رو بوده است. در آنجا ديديم كه شاخص كل بورس تهران كه براي اولين‌بار در شهريور ۱۳۶۹ در تراز ۱۰۰ واحدي تعريف شده بود در كمتر از دو سال، به نزديك ۵۰۰ واحد رسيد و توانست رشدي ۴۰۰ درصدي را ثبت كند. با اين حال، از تيرماه ۱۳۷۱، بورس وارد فاز اصلاح شد و شاخص طي ۱۵ ماه ۲۱ درصد كاهش يافت و در مهر ۱۳۷۲، بورس به كف ۳۸۰ واحدي رسيد. پس از آن، شاخص كل روند صعودي خود را از سر گرفت تا جايي كه در مهر ۱۳۷۳، شاخص به ۴۸۷ واحد بازگشت و توانست با فتح سقف قبلي، اوج تحولات خود را در مهر ۱۳۷۳ آغاز و در مدت زمان ۲۳ ماه، رشد ۳۴۲ درصدي را ثبت كند و در مهر ۱۳۷۵ به ۲۱۵۶ واحد برسد.

در ادامه به بررسي عملكرد شاخص كل بورس تهران در بازه زماني ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۳ پرداختيم و رشد قابل توجه بيش از ۸۴۰ درصدي در شاخص كل بورس را در اين دوره شاهد بوديم. در آنجا ديديم در ابتدا، بورس تهران پس بازدهي دور قبل (۱۳۶۹ تا ۱۳۷۵) با يك افت سنگين روبه‌رو شد و از مهرماه ۱۳۷۵ كه شاخص كل بورس به سقف ۲۱۵۶ واحد رسيده بود، بازار تا مرداد ۱۳۷۷ و به مدت ۲۳ ماه با كاهش ۳۲ درصدي مواجه شد و تراز شاخص كل به ۱۴۷۲ واحد رسيد. اين افت شديد نشان‌دهنده اصلاح عميق بازار پس از يك بازدهي قابل توجه بود. پس از اين دوره اصلاحي، بازار شروع به بازگشت به تعادل كرد. در اين مرحله، بازار توانست پس از ۱۸.۵ ماه تلاش، در اسفند ۱۳۷۸ به سطح قبلي خود بازگردد و در مجموع، بازپس‌گيري سقف قبلي ۴۱ ماه زمان برد كه به وضوح اهميت صبر و حوصله در بازار سرمايه را به نمايش گذاشت.

اما پس از اين دوران اصلاح و بازگشت به تعادل، بورس تهران مجددا وارد يك فاز صعودي خود شد. در اين مرحله، شاخص در كمتر از پنج سال، به ميزان ۵۴۳ درصد رشد كرد و به ۱۳۸۸۲ واحد رسيد. اين رشد در سه فاز مختلف تحقق يافت و در فاز كم‌ريسك كه به مدت ۴۰ ماه ادامه داشت، بازار رشد ۲۷۴ درصدي را تجربه كرد و در فاز متوسط كه ۶ ماه طول كشيد، بازار رشد ۳۵ درصدي را ثبت كرد كه همراه با افزايش نسبي ريسك بود. در نهايت، در فاز پرريسك كه ۷ ماه به طول انجاميد، بازار با هيجان بيشتر رشد ۲۷ درصدي را تجربه كرد و نهايتا سقف ۱۳۸۸۲ واحدي را در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ ثبت كرد. حال به بررسي آخرين فصل از چرخه عمر اين دوره بورسي خواهيم پرداخت.

فصل خزان شاخص پس از يك بهار ۱۴ ساله‌همان‌طور كه گفته شد، شاخص كل بورس تهران پس از آنكه در ابتداي شهريور ماه ۱۳۶۹ با عدد پايه ۱۰۰ واحدي تعريف شد، موفق شد طي يك دوره ۱۶۷.۵ ماهه (بيش از ۱۳ سال و ۱۱ ماه) به تراز ۱۳۸۸۲ واحدي در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ برسد. اين صعود ۵۰۹۶ روزه، معادل بازدهي چشم‌گير ۱۳۷۸۲ درصدي و متوسط رشد سالانه بيش از ۴۲ درصد بود؛ اما پس از اين دوران طلايي و عملكردي كه در اين فصل از تاريخ بازار سرمايه ثبت شد، بازار وارد يكي از طولاني‌ترين و فرسايشي‌ترين دوره‌هاي ركودي و اصلاحي خود شد.

بر اساس گزارش مهر، به‌دنبال رسيدن شاخص كل به اوج تاريخي خود در مرداد ماه ۱۳۸۳، بورس تهران وارد يك دوره اصلاحي بلندمدت شد كه بيش از ۴.۵ سال (۱۶۹۹ روز) به طول انجاميد. در اين دوره، شاخص كل با افتي بيش از ۴۲ درصد، از تراز ۱۳۸۸۲ واحد در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳ به تراز ۷۹۴۹ واحد در ۹ فروردين ۱۳۸۸ رسيد. ركودي ۵۶ ماهه كه بسياري از سهام‌داران آن را با عنوان «زمستان بازار سرمايه» به ياد مي‌آورند.

يك رونق مقطعي، سپس افت دوباره

با اين حال، ميان اين دوره ركودي، از مرداد ۱۳۸۶ تا تير ۱۳۸۷ بازار شاهد يك جهش كوتاه‌مدت بود. در اين بازه يك‌ساله، شاخص كل رشدي حدود ۲۷ درصدي را تجربه كرد. اما اين رونق ديري نپاييد و از تير ۱۳۸۷ روند نزولي دوباره آغاز شد و بازار در مسير اصلاحي جديد، افتي بيش از ۳۱ درصد را ثبت كرد.

بازپس‌گيري سقف تاريخي

پس از ۲۰۷۹ روز

سرانجام، در ۹ فروردين ۱۳۸۸، بورس تهران وارد فاز بازگشت شد. شاخص كل طي يك سال (۳۸۱ روز)، با رشدي ۷۵ درصدي توانست در ۲۴ فروردين ۱۳۸۹، نه‌تنها سقف پيشين خود را بازيابد بلكه با عبور از سطح ۱۳۸۸۲ واحد، به ركورد جديد ۱۳۸۹۴ واحدي برسد. اين بازگشت، نقطه پاياني بر ۲۰۷۹ روز انتظار (بيش از ۵ سال و ۸ ماه) براي بازپس‌گيري اوج تاريخي قبلي (از مرداد ۱۳۸۳ تا فروردين ۱۳۸۹) بود.

آغاز دوراني تازه بعد از ۷۱۷۴ روز

با پايان يافتن اين دوره ۲۰ ساله (۱۹ سال و ۸ ماهه) از شهريور ۱۳۶۹ تا فروردين ۱۳۸۹، صعود مجدد شاخص كل در سال ۱۳۸۹، آغازي بود بر فصلي تازه در بازار سرمايه كه بسياري از فعالان آن را به عنوان پيش‌درآمدي براي رونق‌هاي بعدي تحليل مي‌كنند. اين دوره با ويژگي‌هايي متفاوت از دوره‌هاي پيشين همراه بود: افزايش تنوع ابزارهاي مالي، توسعه بازار بدهي، و تغيير در تركيب بازيگران بورس كه در گزارشات بعدي به تحليل و بررسي آن خواهيم پرداخت.

نهايتاآنچه از اين دوران پرنوسان و آموزنده مي‌توان آموخت، نقش كليدي مديريت ريسك، تحليل چرخه‌هاي زماني بازار و اهميت صبر سرمايه‌گذاران بلندمدت در عبور از ادوار ركودي است.

رشد ۱۲ درصدي ارزش سهام

در پايان فروردين ماه سال جاري ارزش سهام بازارهاي بورس تهران و فرابورس ايران با رشد ۱۲.۳ درصدي به ۱۱ هزار و ۶۶۸ هزار ميليارد تومان رسيد. براساس آخرين آمار منتشر شده از وضعيت بازار سرمايه و بورس‌ها در پايان فروردين ماه سال جاري، ارزش سهام بازارهاي بورس تهران در مجموع ۹۸۱۱ همت و ارزش سهام بازارهاي فرابورس ايران ۱۸۵۷ همت و در مجموع كل ارزش سهام بازارهاي بورس تهران و فرابورس ايران، در مجموع به ۱۱ هزار و ۶۶۸ همت رسيد كه نسبت به ماه قبل خود يعني پايان اسفند ماه ۱۴۰۳ به ميزان ۱۲.۳ درصد رشد داشته است. بر اساس اين آمارها، ارزش بازار اول بورس تهران در پايان فروردين ماه با رشد ۱۳.۴ درصدي به ۵۴۲۶ همت، ارزش سهام بازار دوم بورس تهران با رشد ۱۴.۲ درصدي به ۴۳۷۹ همت، ارزش سهام بازار سرمايه‌گذاري حرفه‌اي با رشد ۰.۸ درصدي به ۵.۱ همت و در مجموع ارزش سهام بازارهاي بورس اوراق بهادار تهران در پايان فروردين ماه ۱۴۰۴ به ۹۸۱۱ همت رسيد؛ در حالي كه ارزش آن در پايان اسفندماه ۸۶۲۱ همت بود. در بخش بازارهاي فرابورس ايران، در پايان فروردين ماه سال جاري ارزش سهام بازار اول فرابورس با رشد ۶.۵ درصدي به ۳۰۵ همت، ارزش سهام بازار دوم فرابورس با رشد ۵.۲ درصدي به ۱۱۶۰ همت، ارزش سهام بازار پايه فرابورس با رشد ۵.۳ درصدي به ۳۸۰ همت و ارزش سهام بازار نوآفرين با رشد ۱۱ درصدي به ۱۱.۴ همت رسيد و در مجموع ارزش سهام بازارهاي فرابورس ايران در پايان فروردين ماه از ۱۷۶۰ همت به ۱۸۵۷ همت رسيد. براين اساس، در پايان فروردين ماه سال جاري ارزش سهام بازار اول بورس اوراق بهادار تهران ۴۶.۵ درصد، بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران ۳۷.۵ درصد، بازار دوم فرابورس ۹.۹ درصد، بازار پايه فرابورس ۳.۲ درصد و بازار اول فرابورس ۲.۳ درصد از نسبت ارزش سهام بازارها در بورس و فرابورس را به خود اختصاص داد.