تغيير رويكرد در توسعه فيبر نوري؛ از پوشش به اتصال
در حالي كه دولت سيزدهم توسعه پوشش فيبر نوري را اولويت اصلي خود قرار داده بود، دولت چهاردهم با تغيير رويكرد، تمركز خود را بر ايجاد اتصال واقعي و موثر گذاشته است؛ رويكردي كه بيش از آنكه به عددها و نقشه‌هاي سبز شده تكيه كند، به دنبال بهره‌وري اقتصادي، واقع‌گرايي در هدف‌گذاري و اصلاح اسناد پشتيبان است. در سال‌هاي اخير، توسعه زيرساخت‌هاي ارتباطي به‌ويژه در حوزه اينترنت پرسرعت، به يكي از اصلي‌ترين اولويت‌هاي كشورهاي مختلف تبديل شده است.
در حالي كه دولت سيزدهم توسعه پوشش فيبر نوري را اولويت اصلي خود قرار داده بود، دولت چهاردهم با تغيير رويكرد، تمركز خود را بر ايجاد اتصال واقعي و موثر گذاشته است؛ رويكردي كه بيش از آنكه به عددها و نقشه‌هاي سبز شده تكيه كند، به دنبال بهره‌وري اقتصادي، واقع‌گرايي در هدف‌گذاري و اصلاح اسناد پشتيبان است. در سال‌هاي اخير، توسعه زيرساخت‌هاي ارتباطي به‌ويژه در حوزه اينترنت پرسرعت، به يكي از اصلي‌ترين اولويت‌هاي كشورهاي مختلف تبديل شده است. در اين ميان، فناوري فيبر نوري به دليل ظرفيت بالا، پايداري و سرعت انتقال داده بي‌رقيب خود، به عنوان ستون فقرات تحول ديجيتال و اقتصاد هوشمند شناخته مي‌شود. اجراي پروژه‌هاي ملي در اين زمينه نه‌تنها زيرساخت ارتباطي كشور را ارتقا مي‌دهد، بلكه مي‌تواند زمينه‌ساز رشد اقتصادي، بهبود خدمات عمومي و افزايش عدالت ارتباطي ميان مناطق شهري و روستايي باشد. با اين حال، موفقيت چنين پروژه‌هايي وابسته به تصميم‌گيري‌هاي كلان، نگاه واقع‌گرايانه به ظرفيت‌هاي اجرايي، و توازن ميان پوشش و استفاده واقعي از خدمات است. اين گزارش نگاهي دارد به وضعيت كنوني پروژه فيبر نوري در ايران، تفاوت ديدگاه‌ها ميان دولت‌ها، چالش‌ها، و مسير پيش رو در توسعه اين فناوري بنيادين. پروژه فيبر نوري اصلي‌ترين پروژه دولت سيزدهم بود كه به نظر مي‌رسد در دولت چهاردهم به آن شكلي كه در دولت قبلي پيگيري مي‌شد، در دولت فعلي پررنگ نيست؛ دليل اين موضوع را نيز ستار هاشمي به روشني گفته است كه تاكيد دولت چهاردهم بر اتصال است نه پوشش. به گفته وزير ارتباطات، حرف از اتصال به اين معنا است كه به اقتصاد هم فكر شود وگرنه توسعه فيبر نوري در مناطقي كه قرار نيست مورد استفاده قرار گيرد، تنها هدر رفت سرمايه است. با گذشت حدود ۹ ماه از وزارت ستار هاشمي در وزارت ارتباطات، به نظر مي‌رسد تا الان اين وزارتخانه در موضوع پروژه فيبر نوري طرح مشخصي نداشته است؛ زيرا ستار هاشمي علي‌رغم عيسي زارع‌پور معتقد است كه اولويت دولت چهاردهم و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات «اتصال» است، درنتيجه نياز است كه برخي مصوبات و اسناد به منظور ارايه خدمت بهتر به مردم به‌روزرساني شود. به تازگي وزير ارتباطات گفته است كه اسناد و مشوق‌ها به‌روزرساني شده است و اساسنامه صندوق توسعه فيبر نوري نيز در هيات وزيران مصوب شده است و به زودي آغاز به كار كرده و با شتاب بيشتري دنبال خواهد شد. ستار هاشمي درباره موضوع اتصال به پيوست گفته بود كه حتي اگر به اتصال هم توجه كنيم، بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۳ تا پايان سال گذشته بايد دو ميليون اتصال انجام مي‌شد كه حدود ۷۰۰ هزار اتصال صورت گرفت. در جداول بودجه سال ۱۴۰۴ هم آمده است كه ميزان اتصال تا پايان سال ۱۴۰۴ بايد به پنج ميليون برسد. البته به گفته او، چنين اتصالي غيرممكن است. هاشمي به پيوست گفته بود كه تاكيد دولت چهاردهم در اين حوزه بر اين بود كه هيچ آمار كذبي چه در توسعه ارتباطات روستايي و چه از نظر پوشش فيبر نوري نبايد منتشر شود و با هرگونه آمار خلاف واقع برخورد مي‌شود. بنابراين به دليل اينكه پوشش، حساب و كتابي ندارد نگاه به سمت اتصال برده شد. او تاكيد كرد كه صحبت از اتصال، به معناي ۲۰ ميليون اتصال نيست و اين اتفاق غيرممكن است و اصلا نمي‌توان تصور كرد بيست ميليون خانوار بخواهند به فيبر نوري متصل شوند. از سوي ديگر در ماده ۶۴ و ماده ۶۵ برنامه هفتم، دو عبارت با مفهوم متفاوت آمده است. يكي «اتصال» و ديگري «امكان اتصال». هاشمي در اين خصوص گفته بود اشكالاتي كه در جداول بودجه به آن اشاره شد در واقع ناشي از ايرادات برنامه هفتم است كه ما پيگير اصلاح آن هستيم. به عنوان مثال در دنيا گفته مي‌شود نرخ پذيرش (Adoption Rate) مربوط به ارتباطات ثابت بين ۲۵ تا ۳۰ درصد است.
اولويت اتصال است نه پوشش
به نظر مي‌رسد تاكيد دولت چهاردهم در اين پروژه، كاربردي‌سازي فيبر نوري است. به گفته هاشمي، اگر ادعا مي‌كنيم نقاطي را روي نقشه سبز كرده‌ايم [يعني پوشش ايجاد شده]، بايد درصدي از آن ادعا محقق شود. حرف از اتصال به اين معنا است كه به اقتصاد هم فكر شود وگرنه توسعه فيبر نوري در مناطقي كه قرار نيست مورد استفاده قرار گيرد، تنها هدر رفت سرمايه است. يكي از نكاتي كه وزير ارتباطات به آن اشاره مي‌كند، ارايه آمارهاي منطقي و درست است. برخي به اشتباه برداشت كردند كه بيست ميليون پوشش، تبديل به اتصال بيست ميليوني خواهد شد. حتي برخي به اتصال ۲۴ ميليوني نيز اشاره كردند. طبق گفته هاشمي، اين امر غيرممكن است. تلاش ما اين است كه همزمان با گزارش پوشش با يك نسبت منطقي اتصال را هم داشته باشيم تا بتوانيم با اپراتورها تسويه كرده و مشوق‌ها را در نظر بگيريم.
فيبر نوري در دولت سيزدهم
اصلي‌ترين پروژه دولت سيزدهم در وزارت ارتباطات، پروژه فيبر نوري بود. عيسي زارع‌پور، وزير ارتباطات دولت سيزدهم طي مصاحبه‌‌اي كه در روزهاي آخر وزارتش با پيوست كرد، گفته بود كه براي سال ۱۴۰۳ هدف ما ۱۴ ميليون پوشش است. اما دولت سيزدهم تا انتهاي وزارت ارتباطات توانست به حدود ۸ ميليون پوشش فيبر برسد و اين عدد تا الان در سايت رگولاتوري ثابت مانده است. زارع‌پور در آن زمان ادعا كرده بود كه هدف‌گذاري وزارت ارتباطات ۲۰ ميليون است اما ستار هاشمي چنين ديدگاهي ندارد؛ او معتقد است كه اتصال اولويت اول است؛ به همين دليل آمار اتصال در اين چند ماه تغييري نكرده است. طبق گفته وزير ارتباطات دولت سيزدهم، مرحله اول هوم‌پس است كه پوشش استاندارد اتحاديه اروپا و ITU است. قدم بعدي اين است كه مردم درخواست بدهند و محل سرويس‌دهي‌اي وجود داشته باشد تا بتوانيم به مردم سرويس داده شود. به نظر مي‌رسد برنامه وزرات ارتباطات براي ادامه سال ۱۴۰۳ اتصال بود كه عمر اين وزرات‌خانه كوتاه بود. او معتقد بود به دليل اينكه تا پيش از اين پوشش به اندازه كافي نبود، نمي‌شد تبليغات كرد چون توقع ايجاد مي‌شد اما به اعتقاد او در اواخر دولت سيزدهم پوشش به حد خوبي رسيده بود. البته در همان دوران بسياري از مديران اپراتورها مي‌گفتند كه وزير دولت سيزدهم يا نمي‌داند ۲۰ ميليون چيست يا نمي‌داند فيبر نوري چيست و نسبت به اين موضوع انتقاد داشتند. در آن دوره يك موضوعي كه مانع در اتصال فيبر نوري بود، ممانعت‌هاي مردمي در حفاري و ميكروداكت بود. زارع‌پور در اين خصوص گفته بود كه در برنامه هفتم توسعه، در تبصره ۴ بند پ ماده ۶۵ آورديم كه استفاده از ديوار خصوصي مشرف به معابر عمومي براي اين پروژه مجاز است و الان قانون اين اجازه را مي‌دهد.
برنامه دولت چهاردهم چيست؟
با اين شرايط به نظر مي‌رسد، وزير ارتباطات به دنبال ايجاد اتصال است نه پوشش؛ البته مهرداد ترابيان، معاون اپتيك آسياتك معتقد است كه هدف‌گذاري عددي مثل ۲۰ ميليون پوشش درست زيرا به‌طور معمول در هدف‌گذاري بايد هدف‌هاي بزرگ را در نظر گرفت تا بر آن اساس بتوان حداقل به آن اهداف نزديك شد. به گفته او، هدف‌گذاري بيست ميليوني پوشش با وجود اغراق، هدف بدي نبود. چراكه بيش از بيست و چند ميليون خانوار در كشور وجود ندارد و از اين تعداد نيز بين ۳۰ تا ۴۰ درصد آنها روستايي هستند. از سوي ديگر در حال حاضر رسيدن FTTH به روستاها كاري بسيار دشوار و از چالش‌هاي جدي شده است. بنابراين اينكه دولت به فكر سرمايه‌گذاري در بحث FTTH افتاده، اقدام خوبي است. با وجود بزرگي و اغراق‌آميز بودن هدف، اما نمي‌توان از آن خورده گرفت چراكه اين هدف‌گذاري موجب تحريك بازار و اپراتورها شد. او معتقد است كه سرعت رشد ايران در توسعه فيبر نوري از اروپا بيشتر بوده است؛ زيرا در شرايطي كه آنها اين پروژه را در حدود ۱۰ تا ۱۵ سال پيش شروع كردند طبيعي است كه بايد عملكرد ما به شيوه‌اي باشد كه در حداكثر ۶ تا هفت سال به اندازه‌اي قابل قبول و بين هفتاد تا هشتاد درصد خانوارها پوشش پيدا كنند. هرچند بايد توجه داشته باشيم كه مفهوم پوشش در ايران با مفهوم پوشش در اروپا متفاوت است. البته وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات به تازگي گفته است مادامي كه تقاضا براي استفاده از ظرفيت فيبرنوري در كشور وجود داشته باشد، درخواست‌هاي مردم به دليل كمبود منابع يا سرمايه‌گذاري متوقف نخواهد شد و قطعا امسال در اين حوزه اتفاقات خوبي مي‌افتد. هاشمي گفته است كه در دولت چهاردهم تمركز بر توسعه ارتباطات ثابت به عنوان يك ضرورت اجتناب‌ناپذير مطرح است و به‌طور قطع توسعه فيبر نوري در دولت چهاردهم دنبال مي‌شود. طبق اعلام رگولاتوري، ۸۰ درصد خانوارهاي هر استان بايد پوشش داده شوند، مبناي پوشش خانوار، كدپستي و/يا پلاك ثبتي شهري و نقشه‌هاي هوايي مورد تاييد سازمان در نواحي خدمات شهري است؛ منظور از خانوار تحت پوشش، خانواري واقع در شعاع هوايي حداكثر ۳۰۰ متري يكي از نقاط حضور است كه ظرف مدت ۳۰ روز از تاريخ درخواست، خدمت دسترسي مبتني بر فيبر نوري براي او تامين شود.