نقشه آبياري هوشمند كشاورزي تكميل مي‌شود

مدير علمي فناوري و توسعه سامانه نياز آب كشور با اشاره به لزوم به‌روزرساني الگوي كشت بر پايه منابع آبي واقعي، از نهايي‌شدن اتصال سه سامانه كليدي «نيازآب»، «ستاك» و «ساماب» خبر داد و گفت: اين سامانه‌ها با هدف مديريت دقيق، شفاف و لحظه‌اي مصرف آب كشاورزي، به زودي مرجع يكپارچه تصميم‌گيري در بخش كشاورزي كشور خواهند شد.

آرش تافته - مدير علمي و فناوري توسعه سامانه نياز آب و عضو هيات علمي موسسه تحقيقات خاك و آب كشور - در گفت‌وگو با ايسنا، از نهايي‌شدن ساختار سامانه نيازآبي كشور خبر داد و گفت: موسسه تحقيقات خاك و آب طي ۶۰ سال فعاليت خود، مطالعات متعددي در زمينه تعيين نياز آبي انجام داده، اما تا پيش از اين، يك سامانه جامع و مرجع براي تجميع و به‌روزرساني اطلاعات وجود نداشت.

وي افزود: در گذشته خروجي مطالعات به‌صورت چاپ دو جلد كتاب در دهه ۷۰ منتشر شد كه پويايي و كاركرد روزآمد نداشت. اما در سامانه جديد، بانك‌هاي اطلاعاتي در حال به‌روزرساني دايم هستند و تاكنون اطلاعات نياز آبي ۱۷۸ گياه زراعي و ۶۰ گياه باغي در آن ثبت شده و قابليت استفاده برخط براي ذي‌نفعان فراهم شده كه در سال جاري بيش از ۱۵۰۰ بار به سامانه جهت تعيين نياز آبي مراجعه شده است.

تافته با اشاره به اهميت اين سامانه در مديريت منابع و برنامه‌ريزي‌هاي كلان كشور گفت: در گام نخست براي برنامه‌ريزي كشاورزي بايد بدانيم بر اساس سند امنيت غذايي، ميزان غذاي مورد نياز كشور چقدر است و الگوي كشت متناسب با آن چيست و اين الگوي كشت چقدر نياز آبي خواهد داشت و در ادامه، ميزان سطح كشت و نياز آبي هر گياه بر اساس آب قابل برنامه‌ريزي تحليل و نهايي ‌شود.

وي ادامه داد: سامانه نيازآب وظيفه تعيين ميزان آب مورد نياز هر گياه را بر عهده دارد. در كنار آن، سامانه «ستاك» و سامانه الگوي كشت وظيفه طراحي الگوي كشت در سطح شهرستان‌ها و بر اساس منابع آبي قابل برنامه‌ريزي را انجام مي‌دهند. در نهايت اين سامانه‌ها با هم تركيب مي‌شوند تا الگوي كشت متناسب با وضعيت منابع آب هر دشت شكل گيرد.

عضو هيات علمي موسسه تحقيقات خاك و آب كشور درباره سامانه سوم «ساماب» توضيح داد: اين سامانه روي چاه‌ها و شبكه‌هاي توزيع آب نصب شده است و بر اساس پروانه بهره‌برداري، به كشاورز اعلام مي‌كند كه چه ميزان آب مجاز به برداشت است. در صورت برداشت بيش از حد، سيستم به‌طور خودكار برق چاه را قطع مي‌كند.

تافته با تاكيد بر ضرورت همگرايي اين سه سامانه گفت: براي تحقق مديريت هوشمند منابع آب، سامانه ساماب بايد داده‌هاي مورد نياز خود را از ستاك (الگوي كشت) و نيازآب (ميزان نياز آبي) دريافت كند. در صورت ادغام كامل، به كشاورز اعلام خواهد شد كه چه ميزان از چاه برداشت كند و در صورت تخطي، برداشت به صورت خودكار متوقف مي‌شود.

وي با اشاره به سياست‌هاي حمايتي جديد افزود: كشاورزاني كه الگوي كشت را رعايت كنند، مشمول دريافت يارانه و خدمات حمايتي و بيمه كشاورزي خواهند شد. اين رويكرد براي نخستين‌بار، زمينه كنترل دقيق منابع آب در سطح كشور را ممكن مي‌سازد.

تافته در پاسخ به سوالي درباره ميزان افت آب‌هاي زيرزميني گفت: اين اطلاعات در حيطه مطالعات وزارت نيرو است و در سامانه نيازآب وارد نمي‌شود، اما توصيه ما تغيير الگوي كشت و بهينه‌سازي روش‌هاي آبياري است تا بتوان اثرات افت منابع زيرزميني را مديريت كرد البته از تحويل حجمي آب نيز نبايد چشم پوشي كرد.

به گفته وي، تاكنون بيش از ۴۹ ميليون داده هواشناسي در سامانه وارد شده و ۶۹ هزار نقطه مكاني دوره‌هاي فنولوژي و اطلاعات گياهي به سامانه نياز آب وارد شده و اطلاعات مربوط به بيش از ۱۰۰۰ رقم گياهي در آن به‌روزرساني شده است. اين فرآيند با مشاركت معاونت آب و خاك وزارت جهاد كشاورزي و كارشناسان استاني همچنان ادامه دارد.

تافته خاطرنشان كرد: اين سامانه در سال ۱۴۰۱ موفق به دريافت گواهي ثبت اختراع، تاييديه سازمان پژوهش‌هاي صنعتي ايران و ابلاغ رسمي وزير وقت كشاورزي شد و در آيين نامه اجرايي بودجه ۱۴۰۳ نيز به عنوان «سامانه مرجع ملي تعيين نياز آبي كشور» شناخته شد.

بر اساس آيين‌نامه اجرايي بودجه، تمامي ذي‌نفعان حوزه مديريت منابع آب ملزم به استفاده از اين سامانه براي برآورد نياز آبي هستند.

وي در پايان گفت: اين سامانه هم‌اكنون مرجع استعلام براي دستگاه‌هاي دولتي و خصوصي، طراحان پروژه، مديران كلان منابع و حتي اپليكيشن‌هاي تخصصي آبياري در سطح مزرعه است و حدود ۸۰ درصد از فرآيند اتصال كامل آن به سامانه ستاك نيز انجام شده است. تافته ابراز اميدواري كرد كه پس از تكميل اين اتصال، سامانه ساماب نيز در گام بعدي به سامانه جامع متصل شوند تا اهداف كلان بهره‌وري منابع آب محقق شود.