80 درصد ويراني درصورت وقوع زلزله مشابه ميانمار در پايتخت
زلزله بزرگ ۷,۷ ميانمار علي‌رغم قدرت بالايي كه داشت، تلفات و خسارات نسبتا كمتري نسبت به زلزله‌هايي با شدت مشابه در ايران بر جاي گذاشت. علت اصلي اين تفاوت، تراكم جمعيت پايين، كيفيت بهتر سازه‌ها در مناطق آسيب‌ديده و عمق زياد كانون زلزله بود.
زلزله بزرگ ۷,۷ ميانمار علي‌رغم قدرت بالايي كه داشت، تلفات و خسارات نسبتا كمتري نسبت به زلزله‌هايي با شدت مشابه در ايران بر جاي گذاشت. علت اصلي اين تفاوت، تراكم جمعيت پايين، كيفيت بهتر سازه‌ها در مناطق آسيب‌ديده و عمق زياد كانون زلزله بود. در ايران، به‌دليل تمركز بالاي جمعيت در كلان‌شهرها، وجود بافت‌هاي فرسوده و ضعف در ساخت‌وساز مقاوم در برابر زلزله، خسارات مي‌تواند بسيار سنگين‌تر باشد.
طبق بررسي‌هاي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، در صورت وقوع زلزله‌اي مشابه (۷,۷ ريشتر) در شهر تهران، بين ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر كشته و مجروح خواهند شد. خسارات مالي چنين زلزله‌اي مي‌تواند تا ۳۰۰ ميليارد دلار برآورد شود. در زلزله بم (با بزرگاي ۶.۶) با جمعيت نسبتا كم، حدود ۲۶ هزار نفر جان باختند و ۸۰ درصد شهر ويران شد.
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات مسكن و شهرسازي، هشدار داد كه گسل‌هاي اصلي و فرعي كشور ايران به طول ۴۰ هزار كيلومتر كشيده شده‌اند كه اين ميزان معادل اندازه كره زمين است.
علي بيت‌اللهي ادامه داد: از آنجايي كه كشور هر ۱۰ سال يك‌بار شاهد وقوع يك زلزله ويرانگر است، اين خطرات نيازمند اقدامات فوري و موثر براي كاهش آسيب‌ها و حفاظت از جان مردم از طريق نظارت كامل بر ساخت و سازها است.
بررسي سابقه زلزله‌هاي بزرگ ايران نشام مي‌دهد كه كشور در يك قرن گذشته شاهد زلزله‌هاي مرگباري مانند زلزله طبس (۱۳۵۷)، رودبار (۱۳۶۹)، بم (۱۳۸۲) و زلزله كرمانشاه (۱۳۹۶) بوده كه هزاران قرباني بر جاي گذاشته‌اند.
بيت‌اللهي در گفت‌وگو با ايسنا، با بيان اينكه ايران به دليل موقعيت زمين‌شناسي و جغرافيايي خاص خود، در زون خطر لرزه‌اي بسيار بالا قرار گرفته است، رخداد زلزله‌ها و گسل‌هاي متعدد را بهترين گواه براي خطر بالاي زلزله در كشور دانست.
او با بيان اينكه لكه‌هايي از ايران مركزي كه كويري و عاري از سكنه هستند، از نظر گسل‌ها و لرزه‌خيزي در سطح پاييني قرار دارد، ادامه داد: در اين مناطق به دليل شرايط اقليمي و زيستي، فاقد ساخت و ساز و سكونتگاه است. نكته مهم ديگري كه در لرزه‌خيزي ايران شاهد آن هستيم، همجواري سكونتگاه‌هاي بزرگ و پرجمعيت با چشمه‌هاي لرزه‌اي يا گسل‌ها است.
بيت‌اللهي اظهار كرد: شكل‌گيري مراكز جمعيتي در ايران به واسطه آب بوده است و آب عمدتا در زون‌هاي خرد شده گسلي به صورت چشمه ظهور يافته است و از اين رو است كه مردم سرزمين ما همواره با حضور گسل‌ها زندگي كرده‌اند.
ريسك آسيب‌پذيري ناشي از زلزله
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با تاكيد بر اينكه نزديك به ۷۰ هزار زمينلرزه دستگاهي در كشور ثبت شده است، گفت: به‌طور متوسط هر ۱۰ سال در كشور يك زمين لرزه بزرگ رخ داده است كه از جمله اين رخدادها مي‌توان به زلزله‌هاي بزرگ طبس، رودبار، بم، كرمانشاه و غيره اشاره كرد.
اوگفت: از سوي ديگر علاوه بر نزديكي گسل‌ها به سكونتگاه‌هاي جمعيتي، با ساخت و ساز بي‌كيفيت مواجه هستيم. در كشور خشك و نيمه خشك ايران، عمده‌ترين مصالح بنايي ساخت و سازهاي سنتي، خشت و گل يا سنگ و گل بوده است و نمونه آن را مي‌توان در سازه روستاهاي استان‌هايي چون خوزستان، فارس، بوشهر و هرمزگان مشاهده كرد.
بيت‌اللهي با بيان اينكه كيفيت ساخت و سازها در حال حاضر نيز مناسب نيست، گفت: در حال حاضر حدود ۲۷ گسل در تهران شناسايي شده است كه ۵ مورد از آنها جزو گسل‌هاي اصلي هستند و اين شهر در طول تاريخ با زلزله‌هاي متعددي مواجه بوده است و احتمال وقوع آن نيز وجود دارد. زلزله‌اي كه اخيرا در ميانمار رخ داد؛ در شرايطي بود كه چند صد سال اين شهر با سكون لرزه‌اي مواجه بوده و اين نشان مي‌دهد كه ما همواره با خطر بالقوه زلزله مواجه هستيم.
ضعف نظارت برساختمان‌هاي تازه ساز
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با بيان اينكه اين شرايط ريسك زلزله را در كشور افزايش داده است، بيان كرد: عمده‌ترين مولفه و شاخص تاثيرگذار در كاهش ريسك زلزله، ساخت و ساز مناسب است. بهترين رويكرد در كاهش خسارات ناشي از زلزله، ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله است كه متاسفانه به‌رغم رشد دانش مهندسي، زلزله ازگله كرمانشاه در سال ۹۶، تصوير تمام نمايي از كيفيت ساختمان‌هاي جديد نيز بود.
او ادامه داد: حتي ساختمان نوساز بيمارستاني كه ۴ ماه قبل از زلزله ازگله تحويل داده شده بود، نشان داد كه ما از نظر نظارت و مصالح و ساير مسائل دچار مشكل هستيم و بي‌توجهي نسبت به آن به چه ميزان مي‌تواند خطرساز باشد. در زلزله ازگله ما برخي از ساختمان‌ها مانند مسكن مهر را مشاهده كرديم كه به‌رغم اسكله‌دار و نوساز بودن، قابل اعتماد نيستند.
بيت‌اللهي با اشاره به وجود نقاط ضعف اين ساختمان‌ها در مصالح و ضعف نظارت مفرط در ساخت و سازهاي زلزله كرمانشاه، افزود: روبروي كوي فولادي كرمانشاه كه ۱۰۰ نفر بر اثر زلزله در آن كشته شدند، ساختمان‌هايي به نام مسكن مهر شكوه بود كه حتي اين سازه‌ها ترك نخوردند. اين امر نشان مي‌دهد كه به چه ميزان ساخت و سازهاي مناسب مي‌تواند در كاهش تلفات موثر باشد.
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، مهم‌ترين فاكتور در ساخت و ساز را «نظارت ميداني» عنوان كرد و گفت: درست است كه عده‌اي با رويكرد سوداگري و كاهش هزينه، از كيفيت ساخت و ساز مي‌گذرند، ولي نظارت‌هاي مستمر مي‌تواند در جامعه مهندسي اثر گذار باشد. مطالعات ميداني ما نشان مي‌دهد كه اگر سازه‌هاي حتي درصدي از آيين‌نامه ساخت و ساز را رعايت كرده بودند، در زلزله پا برجا مانده و جان‌پناهي براي انسان‌ها بودند.
فرونشست زمين و وجود گسل‌هاي لرزه‌زا
بيت‌اللهي با اشاره به وضعيت فرونشست زمين در كشور، گفت: بر اساس برآوردهاي ما، نزديك به ۱۰ درصد از مساحت كشور در زون‌هاي فرونشست قرار دارند و از سوي ديگر عمده‌ترين شهرهاي كشور بر روي زون‌هاي فرونشستي يا در مجاورت زون فرونشست هستند، به گونه‌اي كه بخش‌هايي از اين شهرها در دامنه فرونشست‌ها قرار دارند.
او نمونه بارز اين شهرها را شهر اصفهان دانست و افزود: كل شهر اصفهان در پهنه فرونشستي قرار گرفته است، ولي اين عارضه در شهرهايي چون شيراز، يزد و تهران نيز وجود دارد. در شمال غربي شهر مشهد متاسفانه لكه فرونشستي در حال توسعه است.
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي به بيان رخدادهاي پس از فرونشست زمين اشاره كرد و توضيح داد: وقتي فرونشست رخ مي‌دهد، ساختمان‌هاي سطح زمين به تدريج پايين مي‌روند و پي آنها دچار ترك خوردگي مي‌شود. چنين ساختمان‌هايي، سازهاي ضعيف و كم مقاومي در برابر زلزله مي‌شوند؛ چرا كه پي آنها دچار ترك شده است.
او گفت: در چنين شرايطي وقتي زلزله‌اي با بزرگاي ۷ يك ساختمان را ويران كند، سازه‌هايي با پي‌هاي ترك خورده با زلزله‌هايي به بزرگاي ۵ هم مي‌توانند خراب شوند و اين در حالي است كه حدود نيمي از جمعيت كشور در زون‌ها و پهنه‌هاي فرونشست زمين سكونت دارند.
بيت‌اللهي بهترين راهكار در زمينه كاهش تلفات و خسارت‌هاي مربوط به زلزله را توزيع مراكز اشتغال در كشور دانست و افزود: دولت چهاردهم اگر مي‌خواهد به صورت زير بنايي با نگاه به محيط زيست و توسعه پايدار رفتار كند، بايد در مورد توزيع جمعيت و پخش مراكز معيشتي و اشتغال فكر اساسي كند.