رمزارزها راه نجات از تحريم
در روزهايي كه وزير اقتصاد ايران اعلام كرده كه استفاده از رمزارزها براي دور زدن تحريم‌هاي اقتصادي مي‌تواند در دستور كار قرار بگيرد، خوب است نگاهي به تاريخچه رمزارزها در جهان و ايران انداخته شود.
در روزهايي كه وزير اقتصاد ايران اعلام كرده كه استفاده از رمزارزها براي دور زدن تحريم‌هاي اقتصادي مي‌تواند در دستور كار قرار بگيرد، خوب است نگاهي به تاريخچه رمزارزها در جهان و ايران انداخته شود. مخاطبان بايد بدانند مكانيسم عمل وضعيت بازار رمزارزها در حال حاضر چگونه است و چه تحليلي مي‌توان از آن ارايه كرد؟ ايران ظرفيت‌هاي قابل توجهي را براي استخراج رمزارزها اختصاص داده است و ماينرهاي بسياري در مناطق مختلف بله صورت رسمي و غير رسمي فعاليت مي‌كنند.
1) درست 16 سال قبل در چنين روزهايي، اولين ارز غيرمتمركز جهان توسط ساتوشي ناكاموتو منتشر شد. گامي بزرگ از طرف يك آزاديخواه كه از سلطه دولت‌ها و بانك‌هاي آنها خسته شده بود. وايت پيپر (مقاله سفيد) بيت‌كوين به‌طور شفاف توضيح مي‌دهد كه بيت‌كوين به عنوان يك سيستم مالي غيرمتمركز مي‌تواند به كاربران و دولت‌ها اجازه دهد، بدون نياز به اعتماد به بانك‌ها و... به راحتي و با امنيت تراكنش‌هايشان را انجام داده و از محدوديت‌هاي احتمالي كه دولت‌ها بر سر راه‌شان قرار مي‌دهند گذر كنند. در اين ميان بد نيست قيمت بيت‌كوين در طول اين سال‌ها مورد بررسي قرار گيرد: در سال 2010 (0.20دلار)، در سال 2011 (3.27 دلار)، سال 2012 (11 دلار)، سال 2013 (201 دلار)، سال 2014 (337 دلار)، سال 2015 (312 دلار)، سال 2016 (699 دلار)، سال 2017 (6369 دلار)، سال 2018 (6332 دلار)، سال 2019 (9179 دلار)، سال 2020 (13,537 دلار)، سال 2021 (61837 دلار)، سال 2022 (20,624 دلار)، سال 2023 (72,250) دلار بوده است. رشدي كه آرام آرام بيت‌كوين را در محدوده قيمتي 100هزار تومان قرار مي‌دهد. بسياري از افراد اين روزها با خود مي‌گويند، اگه زماني كه قيمت بيت‌كوين ۱ دلار بود خريد كرده بودند امروز ميلياردر شده بودند! اما زدن اين حرف‌ها زماني كه رشد نهايي بيت‌كوين نمايان شده راحت است؛ همين حالا هم ارزهايي در جهان هستند كه بازدهي‌هاي فوق‌العاده‌اي دارند اما مورد اقبال عمومي قرار نگرفته‌اند.
2) تاثير استخراج رمزارزها در مصرف برق بر هيچ‌كس پوشيده نيست. مشاهده مصرف برق براي بيت‌كوين كه توسط دانشگاه كمبريج انگليس انجام شد، حاكي از اين است كه ميانگين هزينه استخراج بيت‌كوين در حال حاضر به حدود 86700 دلار رسيده است. زماني كه هزينه‌هاي استخراج كمتر از ارزش بازار بيت‌كوين باشد، ماينرهاي بيشتري به روند كلي استخراج‌ها ملحق مي‌شوند اما زماني كه هزينه‌هاي ماينينگ از درآمد ماينرها بيشتر باشد، تعداد ماينرها كاهش پيدا مي‌كند. شبكه بيت‌كوين بر اساس مكانيزم اجماع مبتني بر «اثبات كار» اجرا مي‌شود كه در آن اعتبارسنجي‌هايي به نام ماينرها با استفاده از قدرت محاسباتي با يكديگر رقابت مي‌كنند. بديهي است كه هزينه‌هاي ماينينگ بسته به مكان متفاوت است، چون قيمت برق در همه نقاط ايران و جهان يكسان نيست. ميانگين هزينه استخراج بيت‌كوين در اوايل سال كمتر از قيمت خود ارز بود، اما بعد از هاوينگ بيت‌كوين (زماني كه پاداش استخراج هر بلاك بيت‌كوين نصف مي‌شود) ارزش هزينه‌هاي استخراج افزايش يافته و از درآمدهاي آن پيش مي‌افتد.
3) قانون گرشام در اقتصاد، يك اصل پولي است كه مي‌گويد: «پول بد، پول خوب را از گردش مي‌اندازد». اما اين قانون براي زماني است كه بحث پول با پشتوانه يا همان فلزات مطرح بود. در اقتصاد مدرن و كشورهاي با ابر تورم مثل ايران اين قانون متفاوت عمل كرده و ارزهاي خارجي غالباً جايگزين ارزهاي محلي مي‌شوند. يعني وقتي كه يك ارز سريع ارزش خودش را از دست بدهد، مردم تمايل به استفاده از ارزهاي با ثبات‌تر رو پيدا مي‌كنند. ريچارد كانتيلون، اقتصاددان قرن هجدهم بود كه نظريه جالبي را مطرح كرد. گسترش عرضه پول، بر همه شهروندان يك جامعه به‌طور يكسان نيست و سيستمي با برنده‌ها و بازنده‌ها ايجاد مي‌كند. افرادي كه در ابتدا پول جديد رو دريافت مي‌كنند، مي‌توانند زماني كه قيمت‌ها نسبتاً پايين‌تر است، خريد كرده، در حالي كه بقيه بعد از گران شدن به پول عرضه شده دسترسي پيدا مي‌كنند. اين رويكرد بسيار آشناست، درست است؟ مثل داستان افرادي كه در ايران به راحتي وام‌هاي بزرگ با شرايط ويژه مي‌گيرند و مردم عادي كه بعد از گراني‌ها تازه حقوق ماهيانه‌شان كمي افزايش پيدا مي‌كند.
4) هميشه مردم عادي با پيامدهاي بلندمدت تورم و كاهش قدرت خريد دست‌وپنجه نرم مي‌كنند. اثر كانتيلون در زمينه ارزهاي فيات (همين دلار و ريال و....) خيلي مهم است، بانك‌هاي مركزي اختيار ديكته كردن سياست‌هاي پولي، از جمله ايجاد پول جديد از طريق مكانيسم‌هايي مانند تسهيل كمي و دستكاري نرخ بهره‌را دارند. در نتيجه، اثر كانتيلون به افزايش نابرابري ثروت در اقتصادها منجر مي‌شود.
جالبه كه بيت‌كوين مقاومت قوي‌تري در برابر اثر كانتيلون نشان مي‌دهد. برخلاف ارزهاي سنتي، كه به ميل دولت افزايش پيدا مي‌كند، بيت‌كوين داراي يك برنامه عرضه ثابت و از پيش تعيين شده است. بيت‌كوين يك عرضه حداكثري ۲۱ ميليوني دارد. ماهيت غيرمتمركز ارزهاي ديجيتال كمك مي‌كند تمركز ثروت در دستان افرادي معدود كم شود. ماهيت بدون مرز بيت‌كوين به افراد در مناطقي كه دسترسي محدودي به خدمات مالي سنتي دارند، اين امكان را مي‌دهد تا در اقتصاد جهاني مشاركت كنند.
در كشورهايي مثل ونزوئلا يا زيمبابوه كه تحت تورم فوق‌العاده يا كنترل سرمايه قرار دارند، بيت‌كوين به عنوان راه نجات براي شهرونداني كه به دنبال حفظ ثروت خود و انجام معاملات خارج از دسترس دولت هستند، ظاهر مي‌شود. علاوه بر اين، كريدورهاي حواله نيز توسط بيت‌كوين تقويت شده و به افراد اجازه مي‌دهد پول خودشان را به سرعت و با كمترين هزينه به هر نقطه از جهان ارسال كنند و محتاج واسطه‌هاي گرانقيمت و شبكه‌هاي بانكي سنتي نباشند.