خاموشيهاي 2ساعته و غفلت 30ساله
با آغاز خاموشيهاي برق در ايران بسياري از مردم به دنبال يافتن پاسخي براي اين ابهام و اين پرسش هستند كه چگونه ميتوان ريشه ناترازيهاي انرژي (به خصوص انرژي برق) در ايران را كند و وضعيت با ثباتي در حوزه انرژي كشور ايجاد كرد؟ قبل از هر چيز گفتن اين واقعيت ضروري است كه شكلگيري اين ناترازي در ايران هم دلايل داخلي دارد و هم دلايل بيروني. مهمترين دليل بيروني اين رخداد ريشه در تحريمهاي اقتصادي و عدم توسعه روابط ارتباطي و اقتصادي ايران با جهان پيراموني دارد.
با آغاز خاموشيهاي برق در ايران بسياري از مردم به دنبال يافتن پاسخي براي اين ابهام و اين پرسش هستند كه چگونه ميتوان ريشه ناترازيهاي انرژي (به خصوص انرژي برق) در ايران را كند و وضعيت با ثباتي در حوزه انرژي كشور ايجاد كرد؟ قبل از هر چيز گفتن اين واقعيت ضروري است كه شكلگيري اين ناترازي در ايران هم دلايل داخلي دارد و هم دلايل بيروني. مهمترين دليل بيروني اين رخداد ريشه در تحريمهاي اقتصادي و عدم توسعه روابط ارتباطي و اقتصادي ايران با جهان پيراموني دارد.
وقتي تحريمهاي اقتصادي به صورت فزاينده نهادينه شود، كشورها و كارتلهاي اقتصادي خارجي از سرمايهگذاري در كشور هدف دست ميكشند و راهي قلمروهاي اقتصادي تازهاي ميشوند كه در آنها امنيت بيشتري براي سرمايهگذاري وجود داشته باشد.
بنابراين بخش قابل توجهي از ريشههاي بيروني مشكل كمبود برق و ساير گونههاي انرژي در ايران به معضل تحريمهاي اقتصادي باز ميگردد. اما سكه كمبود برق در ايران يك روي ديگر هم دارد و آن سوءمديريتها و اهمالهاي داخلي است.آخرين پروژههاي قابل توجه سرمايهگذاري و احداث نيروگاه برق در ايران به دولت اصلاحات باز ميگردد. در آن برهه بود كه ايران برنامهريزيهاي مدوني براي توسعه زيرساختهاي صنعت برق تدوين كرد و به اجرا درآورد. اما در شرايطي كه در دولت احمدينژاد درآمدهاي نجومي نفتي به بالاي 800ميليارد دلار طي 8سال رسيده بود، اما سرمايهگذاري در حوزههاي توسعهاي از جمله صنعت برق مبتني بر نيازها و بايدها صورت نگرفت. دولت نهم و دهم به جاي اين پروژههاي توسعهاي و ضروري سرمايه و ثروت كشور را صرف طرحها و پروژههاي بيثمر و غيرموجهي كرد كه امروز مشخص شده سهم قابل توجهي در توسعه كشور نداشتهاند. اما دولتها نه تنها خود اقدام به سرمايهگذاري مولد در حوزههاي زيرساختي از جمله صنعت برق نكردند، بلكه حتي امكاني براي ورود و سرمايهگذاري بخش خصوصي ايراني در صنعت برق فراهم نساختند. اينگونه شد كه جمعيت ايران در هر سال افزايش يافت، صنايع بيشتري به مصرف برق پرداختند و ...اما ظرفيتهاي نيروگاهي متناسب با اين شرايط تازه احداث و ايجاد نشدند. بنابراين ركن دوم و پايه دوم مشكل كمبود برق در ايران ريشه در معضلات داخلي دارد. با اين توضيحات بايد ديد براي رفع و جايگزيني اين ناترازيها ايران چه راهكارهايي را در مقابل دارد؟
1) برق هستهاي: يكي از ظرفيتهاي جايگزين براي توليد برق در ايران، استفاده از ظرفيتهاي برق هستهاي است. بر اساس گزارشهاي نهادهاي جهاني در سال 2022، انرژي هستهاي امروز حدود 11.5 درصد از كل برق مورد نياز جهان را توليد ميكند. طبق آمارهاي اين نهاد بينالمللي، در حال حاضر تعداد 440 نيروگاه در 31 كشور فعالند. ميزان توليد برق اين 31 كشور از انرژي هستهاي حدود 567 هزار و 340 مگاوات تا پايان سال 2022 بوده است. اما سهم ايران از ظرفيت انرژي هستهاي كمي بيش از 1.2دهم درصد است. در ايران تنها يك نيروگاه هستهاي با ظرفيت توليد برق هزار مگاوات وجود دارد.
در حال حاضر سهم تامين برق ايران از ظرفيتهاي هستهاي حدودا يك درصد است كه متوسط اين ظرفيت در سطح جهاني حداقل 12برابر ايران است. در برخي كشورها مانند آلمان 40تا 45درصد ظرفيت توليد برق از طريق انرژي هستهاي تامين ميشود كه ايران در اين زمينه نتوانسته است اقدامات قابل توجهي انجام دهد. بخشي از اين مشكل به فرسوده بودن تكنولوژي روسها و تجهيزات نيروگاه بوشهر باز ميگردد كه امكان بالا بردن اين ظرفيت را صفر ميكند. براي مقابله با اين نارسايي ايران بايد نيروگاههاي تازه هستهاي بسازد كه به دليل حساسيتهاي جهاني اين مهم صورت نگرفته است.
2) انرژيهاي تجديدپذير: بر اساس اعلام مسوولان دولت چهاردهم در وزارت نيرو، ايران دورنماي توليد 50هزار مگاوات برق از انرژيهاي تجديدپذير را در دستور كار قرار داده است! اين رقم بسيار بالاست و در مقايسه با ظرفيتها و حجم سرمايهگذاري ايران يك سنگ بزرگ است. اين در حالي است كه در برنامه هفتم توسعه ذكر شده كه ايران طي 5سال تا 1408 بايد زمينه توليد 12هزار مگاوات برق را فراهم سازد. معتقدم اگر دولت چهاردهم مطابق افقهاي برنامه هفتم حركت كند، دستاوردهاي بهتري كسب ميكند. مطابق اين دورنما هر سال 2.5هزار مگاوات برق از طريق انرژيهاي تجديدپذير توليد شود كه فعلا از همين اعداد هم عقبتر هستيم.
3) سيكل تركيبي: انرژيهاي سيكل تركيبي يكي از ظرفيتهاي ديگر براي تامين برق است. بسياري از نيروگاههاي كشور انرژي حرارتي بالايي را توليد ميكنند. اين حرارتهاي فزاينده در صورتي كه به چرخه بازگردانده شوند، ميتوانند در راستاي توليد برق از آنها بهرهبرداري كرد.